آمارهاي وزارت بهداشت نشان مي‌دهد كه بسياري از ما براي درمان يك سرماخوردگي ساده ترجيح مي‌دهيم به نخستين متخصص در دسترس مراجعه كنيم. تا زماني كه پول اين شيوه از درمان را از جيب خودمان دهيم، ماجرا به سود مالي متخصصان تمام خواهد شد، اما اين ويژگي فرهنگي براي نظام سلامت هزينه‌هاي بسياري ايجاد كرده است. اجراي پزشك خانواده و به‌دنبال آن نظام ارجاع به اعتقاد همه متخصصان مديريت سلامت از هزينه‌هاي تحميلي مي‌كاهد و با گسترش خدمات در سطوح 2 و 3 درمان، به اجراي عدالت در سلامت كمك خواهد كرد.
دكتر ژيلا كاويان‌پور كه دوره طرح خود را در جزيره هرمز مي‌گذراند در مورد ويژگي‌هاي اجرا شدن پزشك خانواده در اين جزيره به همشهري گفت: مراجعه به سطح يك درمان يا همان پزشك خانواده به نفع بيماران است؛ چرا كه در بسياري از موارد هزينه‌هاي سطوح بالاتر درمان اصلا ضروري نيست. هرچند در جزيره هرمز به‌دليل وضع اقتصادي پايين مردم و دوري از مركز استان، مردم اول به ما مراجعه مي‌كنند. طرح پزشك خانواده شهري در استان هرمزگان هنوز اجرايي نشده، ولي مي‌دانم كه در استان‌هاي ديگر مراجعه مستقيم مردم به متخصص مشكل‌ساز شده است. اگرچه چندي پيش اجبار به مراجعه به يك پزشك مشخص در طرح پزشك خانواده برداشته شد. كاويان‌پور گفت كه اين مصوبه هنوز اجرايي نشده و مردم حاضرند پول بيشتري بپردازند و به پزشك هميشگي‌شان مراجعه كنند. وي گفت: البته ويزيت 500توماني پزشك خانواده روستايي آنها را براي كوچك‌ترين مشكلي به درمانگاه‌ها مي‌كشاند.
ارتقاي سطح سلامت مردم، افزايش رضايتمندي آنها از نظام سلامت و اجرايي شدن عدالت به‌نحوي كه آدم‌ها متناسب با درآمدشان در هزينه‌هاي سلامت مشاركت كنند و مناسب با نيازشان از خدمات برخوردار شوند و همچنين رضايت ارائه‌كنندگان خدمات از اهداف اصلي پزشك خانواده است. اما از زمان ارائه شدن نسخه 01پزشك خانواده در دوران وزارت دكتر دستجردي تا به‌حال، آنچه روي دست نظام سلامت مانده رضايت بخشي از مردم از بهبود اوضاع پس از طرح تحول سلامت و بدهي بسيار در تداوم طرح‌هاي كلان سلامت در كشور است.
- منجي با شهامت لازم داريم
عليرضا رئيسي، معاون بهداشت وزارت بهداشت چندي پيش وعده داد كه برنامه پزشك خانواده كه يكي از اولويت‌هاي حوزه بهداشت است تا پايان سال‌جاري به‌صورت پايلوت در 15استان اجرا خواهد شد. وي گفت: پزشكان عمومي براي اجراي اين برنامه آموزش مي‌ببينند. در نسخه جديد، تا پايان سال ۹۶، پرونده الكترونيك سلامت براي ارجاع از سطح اول يعني پزشك خانواده به سطح دوم كه پزشك متخصص است، كامل مي‌شود. تا پايان سال ۹۷ نيز نيمي از جمعيت در تمام روستاها و شهرهاي زير ۱۰۰ هزار نفر زير پوشش كامل برنامه پزشك خانواده مي‌روند و تا سال ۱۴۰۰ همه ايرانيان از خدمات پرونده الكترونيك سلامت برخوردار مي‌شوند. نسخه 01پزشك خانواده در سال89 به‌صورت آزمايشي در 3استان و 17شهر اجرا شد اما به‌دليل ديده نشدن بخش خصوصي به‌عنوان خدمات‌دهنده، سطح يك، عملا بعد از يك‌سال متوقف شد.
دولت در سال 90تصميم داشت كه اين طرح را تا پايان سال 93به‌صورت سراسري اجرايي كند ولي با آنچه بر وزارت بهداشت در دولت نهم رفت، اين برنامه عملا روي زمين ماند. به گفته دكتر كرم تواني، رئيس پزشك خانواده استان فارس در آن زمان همه استان‌ها آمادگي كامل براي اجرايي شدن پزشك خانواده را داشتند ولي به‌دليل تغيير سياست‌هاي وزارت بهداشت، آنچه در 2استان فارس و مازندران پايلوت شده بود، به استان‌هاي ديگر تصري نيافت. اصلي‌ترين دليل توقف طرح، كمبود منابع بود و واضح است كه اجراي پزشك خانواده در سال‌هاي اول هزينه‌بر است.
وي در گفت‌وگو با همشهري در مورد آنچه پزشك خانواده در ابتدا بود و بعد تغيير كرد، گفت: در نسخه دوم، پزشك جامع‌نگر شده است و علاوه بر درمان به پيشگيري نيز اهميت مي‌دهد؛ درحالي‌كه در ساير استان‌ها، پزشك عمومي مطب‌دار، آموزشي به بيمار براي مبتلا نشدن به ديابت و فشار خون و... نمي‌دهد. اما بيشتر پزشكان خانواده در استان فارس، با بيمار در ارتباط مستمر هستند و حداقل سالي يك‌بار او را براي انجام آزمايش‌ها و معاينات روتين ترغيب مي‌كنند. مراقبت‌ها و آموزش‌هاي لازم براي مراقبت در سنين مختلف توسط تيم پزشك خانواده داده مي‌شود. براي هر 10پزشك نيز يك ناظر از سوي تأمين اجتماعي، بيمه سلامت و دانشگاه علوم پزشكي اختصاص يافته است.
وي با اشاره به اينكه از محسنات اجراي پزشك خانواده، بيماريابي بموقع براي جلوگيري از ابتلا به بيماري‌هاي زمينه‌اي و غيرواگير مانند ديابت و فشار خون است، گفت: براساس آمارهاي رسمي 9درصد از جمعيت بالاي 30بايد ديابتيك باشند؛ با استفاده از سامانه سيب، مشخص مي‌شود كه هر پزشك براي يافتن بيماران مبتلا به ديابت چقدر تلاش كرده است. اگر پزشكي كمتر از اين رقم بيماريابي كرده باشد به او تذكر مي‌دهيم تا اقدام غربالگري را از طريق سفيران سلامت بيشتر كند. از اين طريق در استان فارس حدودا 130هزار ديابتي و ۲۰۰هزار نفر مبتلا به فشارخون كشف شدند كه بسياري از آنها از بيماري خود اصلا خبر نداشتند.
وي در مورد مشكلات پزشك خانواده پس از سال‌ها پايلوت و 2.5سال پس از ادغام با برنامه‌هاي پيشگيري گفت: چند مشكل اساسي و هميشگي در اجراي پزشك خانواده وجود دارد كه نياز به گوش شنوا دارد. پزشك خانواده مسيري است كه بايد به سمت آن حركت كنيم. اگر دولت مي‌خواهد مردم در آينده به بيماري كمتر مبتلا شوند بايد روي پزشك خانواده سرمايه‌گذاري كند و بداند 10سال ديگر ثمره آن را خواهد ديد. نكته ديگر اين است كه پزشك خانواده تا‌كنون در حد شعار مانده و اجراي آن نيازمند يك عزم ملي است كه هزينه دارد. بايد براي پزشك خانواده بودجه مصوب از پيش‌تعيين شده درنظر گرفت. اجراي موفق طرح‌هايي مانند طرح تحول مستلزم اجراي موفق پزشك خانواده است. هم‌اكنون پزشك خانواده نياز به يك منجي باشهامت دارد.
اطلاعات ۶۰ ميليون شهروند در پرونده الكترونيك سلامت آنها ثبت شده است ولي نظام ارجاع و پزشك خانواده فرايندي كند‌تري را طي مي‌كند. حال بايد ديد آيا وعده اجراي هر چند آزمايشي آن در ۱۵ استان تا پايان امسال عملي خواهد شد يا همچنان حركت لاك‌پشتي اين پروژه عظيم جلوي هزينه‌هاي سرسام آور طرح تحول را نخواهد گرفت.
- آنچه ما مي‌خواستيم اين نبود
دكتر حسين‌علي شهرياري، عضو ديرين كميسيون بهداشت مجلس در گفت‌وگو با همشهري: پزشك خانواده بايد براي يك جمعيت ثابت خدمات ارائه كند، اين در حالي است كه جمعيت كشور دائم در حال مهاجرت از روستا به حومه شهر و از شهري به شهر ديگر است. جمعيت كشور ما سيال است. آنچه ما از پزشك خانواده مي‌خواستيم در هيچ كجاي كشور اجرا نشده است. ضمن اينكه سطح‌بندي‌ها در نظام ارجاع در شبكه سلامت كشور هنوز مشخص نشده است.
بيمار وقتي از روستا براي دريافت خدمات سطح2 و بالاتر به شهر مي‌رود مكانيسم درستي برايش پيش‌بيني‌نشده، درحالي‌كه در سيستم بايد مشخص شود كه او به كدام شهر و نزد كدام پزشك برود. اجرايي شدن اين طرح در 15استان آرزوي خوبي است؛ با توجه به تجربياتي كه دارم، باور نمي‌كنم در كوتاه‌مدت بخواهيم نسخه درستي از پزشك خانواده را اجرايي كنيم. اگر بخواهيم هزينه‌ها را براساس عدالت تخصيص دهيم چاره‌اي جز پزشك خانواده نداريم. پزشك خانواده فعلي پزشك عمومي است كه تا حدودي آموزش مي‌بيند. اينكه اين طرح به‌اصطلاح زخمي شده و به‌صورت كامل اجرايي نمي‌شود، به‌نظر من مشكلات زيادي را ايجاد مي‌كند.