بیست و سومین جشنواره موسیقی فجر از سی‌ام آذر تا 8 دی ماه در 9 تالار شهر تهران، شامل وحدت، رودکی، فرهنگسرای نیاوران، فرهنگسرای هنر، تالار شهید آوینی و سینما دهکده در فرهنگسرای بهمن، اریکه ایرانیان، خانه هنرمندان و تالار بزرگ کشور برگزار می‌شود. آنچه از ظواهر امر بر می‌آید جشنواره موسیقی فجر امسال برای نخستین بار در حال پوست اندازی است و شباهت کمی به 22 دور قبلی دارد. در این خصوص با کامبیز روشن روان، آهنگساز و دبیر این جشنواره گفت‌وگویی کرده‌ایم که می‌خوانید.
روشن روان یادآور می‌شود: جشنواره امسال دستخوش تغییر و تحول جدی شده است.
ظاهراً جشنواره موسیقی فجر امسال تفاوت‌های قابل ملاحظه‌ای با ادوار گذشته دارد. در ابتدا خط سیر کلی آن را تشریح کنید.
ما برای نخستین بار به شکلی کاملاً حرفه‌ای و هدفمند، یک بخش رقابتی در جشنواره لحاظ کردیم که 4گونه موسیقی سنتی، پاپ، تلفیقی و کلاسیک می‌توانند در آن حضور یافته و قابلیت‌های خود را محک بزنند. هر کدام از گروه‌های متقاضی شرکت در بخش رقابتی حداقل 3 و حداکثر 12 نفر می‌توانند باشند.
برای هر بخش داوران جداگانه‌ای در نظرگرفته شده که اینها در ابتدا نمونه کارهای ارسالی را خواهند شنید و درصورت داشتن کیفیت لازم، از آنها برای حضور در جشنواره دعوت خواهد شد. داوران هنگام برگزاری جشنواره نیز در محل‌های اجرا حاضر بوده و کارها را مورد قضاوت قرار خواهند داد. رده بندی نیز به صورت گروه‌های اول، دوم و سوم خواهد بود.
نکته مهم درخصوص بخش رقابتی جشنواره، ایجاد انگیزه قوی در بین موسیقیدانان برای نوآوری بود، به همین دلیل جوایز ارزشمندی هم پیش‌بینی کردیم تا برندگان بتوانند از آنها استفاده شایسته‌ای ببرند. برندگان شاخه‌های مختلف مجاز خواهند بود همان کار جشنواره را به صورت سی دی و نوار منتشر کنند، بی‌آنکه نیازی به طی کردن مراحل طولانی اخذ مجوز را داشته باشند. همچنین درصورتی که بخواهند آن برنامه را در زمان و مکان دیگری کنسرت بدهند، نیازی به مجوز ندارند و مدرک برنده شدن آنها در جشنواره برای این منظور کافی است. علاوه بر اینها، نام گروه‌های برنده در دفتر موسیقی ثبت خواهد شد تا درصورت نیاز برای اجرای موسیقی به کشورهای خارجی هم اعزام شوند. ملاحظه می‌کنید که این جشنواره بهترین فرصت برای گروه‌های جوانی است که تا کنون نتوانسته‌اند خود را به جامعه معرفی کنند.
- آیا این رقابت، گروه‌های خارجی را هم در بر می‌گیرد؟
خیر، در بخش بین‌الملل رقابت نداریم ولی در کم و کیف آن تحولی ایجاد کرده‌ایم. اول اینکه همانند گذشته از گروه‌های موسیقی خارجی دعوت کردیم تا در جشنواره حضور داشته باشند و درصورت امکان علاوه بر اجراهای رسمی خود، یک نشست پژوهشی هم برای آشنایی دانشجویان و علاقه مندان جدی موسیقی برگزار کنند.
برای مثال از کشور هلند یک خواننده و یک نوازنده فلوت –ساز تکامل یافته عود ایرانی که در قرون وسطی، دوره رنسانس و دوره باروک جزو معمول‌ترین و محبوب‌ترین سازهای اروپا بوده است- در ابتدا با 6 نوازنده جوان ایرانی، شیوه نواختن موسیقی دوران رنسانس و باروک را تمرین خواهند کرد و سپس در جشنواره موسیقی فجر به اجرای برنامه خواهند پرداخت. علاوه بر آن برخی گروه‌های خارجی، کلاس‌هایی را برای دانشجویان و دیگر علاقه مندان ایرانی برگزار می‌کنند.
- بخش جنبی را هم توضیح دهید.
این بخش خودش از 2 قسمت تشکیل می‌شود. قسمت اول گروه‌هایی است که ما دعوت می‌کنیم تا در جشنواره اجرای برنامه داشته باشند و البته خیلی محدود خواهد بود. قسمت دوم هم به مجموعه سخنرانی‌های صاحب‌نظران اختصاص دارد که فکر می‌کنم برای دانشجویان و دیگر علاقه مندان جدی موسیقی سودمند باشد.
- از صحبت‌های شما چنین اسنتباط می‌شود که بخش رقابتی، ویژه جوانان است.
خیر، همه می‌توانند در بخش رقابتی حضور داشته باشند. شرط سنی ندارد. ولی نگاه اصلی ما به گروه‌های جوان و غیرحرفه‌ای است.
- بخش رقابتی چه حجمی از جشنواره را در بر می‌گیرد؟
بیشتر از نصف برنامه‌های جشنواره به این منظور اختصاص یافته است.
- شما در آغاز گفت‌وگو اشاره کردید که برای نخستین بار جشنواره به صورت رقابتی برگزار می‌شود، در حالی‌که پیش از این نوعی رقابت پنهان در بیشتر ادوار جشنواره بود.
هیچ وقت بخش رقابتی به این شکل نبوده است. در سال‌های آغازین، گاهی اوقات از گوشه و کنار مملکت گروه‌هایی، بیشتر هم از نوع مقامی به جشنواره می‌آمدند و در پایان جوایزی هم توزیع می‌شد، اما داوری در کار نبود و نقد و بررسی نمی‌شد، فقط در 2 جشنواره موسیقی نواحی و موسیقی جوان داوری داشتیم که معمولاً تکنوازی‌ها مورد ارزیابی قرار می‌گرفت. در هر حال به این شکلی که عرض کردم گسترده نبوده و انواع موسیقی را در بر نمی‌گرفته .
- رقابتی کردن جشنواره با چه پیش زمینه‌ای صورت گرفت؟
تصور من همیشه این بوده است که چنانچه رقابت سازنده‌ای بین گروه‌های موسیقی در شاخه‌های مختلف انجام شود، پس از مدتی نتیجه بسیار خوبی به بار خواهد آورد و
در نهایت شکوفایی بزرگی در موسیقی کشور ایجاد می‌شود.
به این خاطر که همواره شاهد بوده‌ام که گروه‌های مختلف موسیقی در سراسر کشور، به‌رغم داشتن کیفیت بسیار بالا در اجرا، هیچ گاه نتوانسته‌اند حضوری جدی در موسیقی کشور داشته باشند.
از این‌رو فکر می‌کردم که حضور آنها در یک جشنواره رقابتی می‌تواند با ایجاد رقابتی سازنده، تحولی بنیادین در موسیقی ایران به وجود آورد،در نتیجه فکر ایجاد بخش رقابتی در بیست و سومین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر را ارائه کرده که امیدواریم نتیجه مطلوبی به‌دست آید. اینک که گروه‌هایی از شاخه‌های مختلف موسیقی توسط گروه‌های انتخاب بررسی شده و گروه‌های راه یافته به بخش رقابتی تعیین شده اند، به جرأت می‌توان گفت کیفیت گروه‌های تأیید شده بسیار بالاست و هیأت‌های داوری از آنها راضی بوده‌اند. تعداد آنها نیز آنقد ر زیاد بود که به‌دلیل کمبود سالن، امکان حضور برخی گروه‌ها فراهم نشد و این نشان دهنده آن است که تعداد گروه‌های خوب و برگزیده هیأت داوران بیش از حد انتظار بوده است.
یکی از انتقادات همیشگی اهالی موسیقی به جشنواره موسیقی فجر، مناسبتی بودن آن است، در حالی که ما شاهد هستیم جشنواره‌های سینما و تئاتر فجر نیز مناسبتی‌اند ولی در طول2 دهه برگزاری آن، به جایگاه بسیار خوبی در عرصه جهانی رسیده‌اند، اما جشنواره موسیقی هیچ‌گاه نتوانست از مرزهای ایران فراتر برود و اعتباری منطقه‌ای یا جهانی بیابد. به‌نظر شما مقصر اصلی در این کم کاری موسیقیدانان هستند یا مدیران موسیقی کشور؟
هیچکدام! شرایط موسیقی کشور ما طوری بوده که موسیقی ایرانی آن‌طور که باید نتوانسته رشد کند و در سطح منطقه و جهان مطرح بشود.
اگر مجموع شرایط و امکانات را در نظر بگیریم، متوجه می‌شویم که همیشه سعی بر این بوده تا بهترین‌ها در جشنواره حضور یابند، ولی در بسیاری موارد این اتفاق نیفتاده است.
- یک بخش از این عدم توفیق را من در نبود ارتباط سامانه موسیقایی کشور با جشنواره‌های معتبر جهان می‌دانم. شما قبول دارید؟
بله، این نقص کاملاً مشهود است، به همین دلیل اگر خاطرتان باشد سال گذشته ما از معاون شورای جهانی موسیقی دعوت کردیم به جشنواره موسیقی فجر بیاید، که آمد و حضورش خیلی مفید و مؤثر بود. بازتاب خیلی خوبی هم داشت و یکی از نتایجش این بود که امسال حتی پیش از فراخوان ما، خیلی از گروه‌های خارجی اعلام آمادگی کردند به جشنواره بیایند.
- با وجود این پیشرفت‌های نسبی به‌نظر می‌رسد هنوز در ابتدای راه هستیم و با یک جشنواره معتبر و جریان ساز جهانی فاصله داریم.
این را هم در نظر داشته باشید که در این خصوص هیچ وقت کار زیربنایی صورت نگرفته است. هر مدیری که آمده با عنایت به اینکه چند صباحی بیشتر نیست، کارهایی در حد معمول انجام داده و بعد جایش را به دیگری سپرده است.
هیچ گاه کسی به فکر نیفتاده که برای جشنواره موسیقی فجر دبیرخانه دائمی ایجاد کند و این دبیرخانه با تغییر مدیریت کارش تعطیل نشود. من فکر می‌کنم نخستین قدم برای جبران کاستی‌ها راه اندازی همین دبیرخانه دائمی باشد که در طول سال فعالیت بکند و منحصر به چند ماه پیش از جشنواره نباشد.