در این بین، در حالی که ناشران از به هم ریختگی بازار کاغذ گله دارند و نوسانات قیمت را یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای فرایند نشر محسوب می‌کنند، مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنان بر مواضع خود پافشاری می‌کنند. این در حالی است که حتی پیش از حذف عملی این یارانه و تنها با انتشار اخبار مربوط به آن، آشفتگی بازار کاغذ آغاز شد.
این آشفتگی اما تا پایان تابستان امسال، چندان خودنمایی نکرد، چراکه هنوز کاغذهای یارانه‌ای سال گذشته، کار ناشران را راه می‌انداخت.
با آغاز فصل مدرسه و مصرف چندباره کاغذ، قیمت به شکل ناامیدکننده‌ای بالا رفت و کاغذ تحریر 70 گرمی، یعنی کاغذی که مبنا و محور مصرف در ایران است، ظرف 2 ماه از 19 هزار تومان به 27 هزار تومان رسید.
مدیر نشر مروارید می‌گوید: «نوسانات قیمت کاغذ نه تنها امکان برنامه ریزی از سوی ناشران را خدشه دار می کند بلکه ضرر مالی هنگفتی هم به آنان وارد می آورد. »
منوچهر حسن‌زاده در گفت‌وگو با مهر ادامه می‌دهد: «اقتصاد نشر با دیگر کارهای تجاری متفاوت است. یارانه، کمک خوشایندی است اما بازار را به هم می ریزد و به خاطر ناعدالتی در پرداخت آن، بهتر است حذف شود.»
این نکته، همان چیزی است که تقریبا همه ناشران تأیید می‌کنند، درواقع همه موافق‌اند که حذف یارانه اقدام درستی است، اما مسئله پس از آن به وجود می‌آید. مدیر نشر توس اظهار می‌دارد: «درصورتی که همه مراحل چاپ و توزیع کتاب از ممیزی تا برگزاری نمایشگاه‌ها به ناشران واگذار شود، برداشتن یارانه کاغذ نیز معنا می یابد.
وقتی فشارها و نظارت‌های چند جانبه وجود دارد و ناشران حتی اجازه برگزاری یک نمایشگاه را هم ندارند، چرا باید یارانه کاغذ که می توانست تا حدی فشارهای اقتصادی را کاهش دهد، برداشته شود.»
محسن باقرزاده معتقد است تنها درصورتی حذف یارانه می‌تواند مشکلات بازار کاغذ و نشر را کاهش دهد که اختیارات ناشران افزایش یابد. این نکته مورد توجه حسن‌زاده نیز هست. حسن‌زاده می‌گوید: «تنها راه حل مشکلات نشر، سپردن کار به تعاونی ناشران است.»
اتحادیه ناشران و خرید کتاب
اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان در آخرین ماه‌های سال گذشته و در شرایطی که شمارش معکوس برای اجرای مصوبه شورای اقتصاد درباره حذف یارانه کاغذ آغاز شده بود، در نامه‌ای به رئیس وقت کمیسیون فرهنگی مجلس نوشته است: «چنانکه مستحضرید، یارانه کاغذ کتاب از سال 86 حذف می شود. این امر حدود 50 تا 60 میلیارد تومان- البته بدون احتساب افزایش احتمالی قیمت ارز- بار مالی اضافی بر دوش مؤسسات نشر کتاب و هزینه تولید کتاب می گذارد که با توجه به وضعیت کنونی صنعت نشر و رکود بازار کتاب بسیار حائز اهمیت است.»
وی ادامه می‌دهد: «اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران کماکان با حذف یارانه کاغذ موافقت دارد. لیکن این پرسش مطرح است که چرا ناشران که می‌دانند صنعت نشر کتاب در اکثر کشورها بخشی است که نیازمند حمایت است، چنین پیشنهادی را به دولت ارائه کرده اند؟ به‌نظر ما بسیاری از ناشران به تدریج به این نتیجه رسیدند که سیاست های حمایتی از صنعت نشر، کهنه، ناکارآمد، کم اثر و توأم با فساد شده است و نیاز به بازبینی و جایگزینی با سیاست‌های حمایتی جدید دارد که عام، شفاف، پایدار، علنی، ضدرانت، بی فساد، عادلانه، ملی، غیربخشی و کارشناسی شده باشد.»
البته درخواست نهایی اتحادیه ناشران در این نامه طولانی، شفاف‌سازی شیوه‌های خرید کتاب توسط وزارت ارشاد است؛ نکته‌ای که شاید به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین جریان‌های حمایتی ارشاد، پس از حذف یارانه کاغذ، بتواند بخش مهمی از انتقادات را از بین ببرد.
140 میلیارد ناقابل
یارانه‌ای که تا پیش از این به ناشران پرداخت می‌شد، مجموعا 140 میلیارد تومان بود که حالا در اختیار ارشاد است تا هر طور که مایل است برای کمک به فرایند نشر و کتاب، هزینه کند.
البته ارشاد از ابتدا اعلام کرده است که قصد دارد فرمان حمایت‌ها را از تولیدکنندگان به سمت مصرف‌کنندگان بچرخاند و از این چرخش، آنچه تا کنون به چشم آمده، نوسان قیمت کاغذ، نارضایتی ناشران و افزایش قیمت کتاب بوده است.
باقرزاده می‌گوید: «ممکن است به زودی ناشران بزرگ هم دچار توقف شوند چرا که همه از سرمایه شخصی هزینه می‌کنند.
اگر قرار است یارانه کاغذ قطع شود باید با رعایت عدالت باشد. متأسفانه قبل از برداشتن یارانه، به عده ای 10 تا 12 هزار بند کاغذ دادند که تا دو سه سال دیگر هم نیازی به خرید از بازار آزاد نداشته‌باشند و به عده ای هم گفتند شما به ما بدهکارید و از کاغذ خبری نیست.»
نایب رئیس اتحادیه صنف کاغذ و مقوای تهران نیز می‌گوید: «اگرچه دولت و مجلس شورای اسلامی تصمیم به حذف یارانه از کاغذ گرفته‌اند اما این کاغذ از مجراهای مختلف وارد بازار کاغذ می شود و تعادل عرضه این کالا را برهم می‌ریزد.
محسن دولتی ادامه می‌دهد: «بخشی از کاغذهای یارانه ای دولتی از راه های مختلف وارد بازار می شود و مشخص نیست چه کسانی در این زمینه دست دارند.»
شاید وزارت ارشاد به زمان بیشتری نیاز دارد. باید منتظر ماند.