معجزه عضلههایی است که ورآمده تا تمام جان را برای بالا خزیدن، صدا بزند؟
همه چیز را نمیتوان به ورزیدگی ماهیچهها نسبت داد. این بدن تاب خور، بین زمین و هوا را بیش از همه، «تکنیک» یاری میکند. یک طور که یخنورد، معلق، سینه دیوار یخی بماند و با کمک دستها و پاها آن بدن چابک را بالا بکشد. از دور، شکل پروانه تازه پروازی بشود که بالهایش را محتاط سمت خنکای دیوار باز کرده اما دست و پاهایش هنرمندانه از بخار یخ دور ماندهاند.
طناب دور کمر یخنورد، مثل ردیف اول تارهای درهم تنیده عنکبوت روی دیوار یخ نقش میاندازد. گرهها بعد از صعود، یکی یکی نقطههای اتصال روی دیوار را ترک میکنند؛ انگار آن نقطهها هم یخی باشند و ذوب شده باشند. تصویر، از این پایین، از پشت دوربینهایی که صعود یخنورد را ثبت میکنند اینطور است اما آن بالا؛ روی دیواره یخی که با دندانه کفش و نوک تبریخ، فتح میشود چه میگذرد؟
در این گزارش، محمدرضا صفدریان؛ عضو تیم ملی یخنوردی و دارنده نخستین مدال طلای یخنوردی از جام جهانی سال 2018و محمد صبوری؛ قهرمان کشوری رشته یخنوردی در سالهای 81و 89از روشهایی میگویند که آماتورها را وارد دنیای هیجانانگیز رشته یخنوردی میکند؛ برای آنکه خودتان این رشته را تجربه کنید!
- آموزش ضروری، تفریح در طبیعت
حرف نیمکت، تخته و ساعتهای معمول تدریس در میان نیست اما مسیر آموختن رشته یخنوردی گاهی از «مدرسه یخنوردی» میگذرد و همیشه از حضور نزد مربیانی که این رشته را آموزش میدهند. بعید است فردی بتواند بدون آموزش دیدن در رشته یخنوردی، دیوار راست یخی را بگیرد و بیدردسر از آن بالا برود. به همین خاطر هم هست که اگر علاقهمند به یخنوردی در دل طبیعت و روی آبشارها و یخچالهای دائمی باشید باید در قدم نخست مسیرتان را به سمت آموزش دیدن نزد مربیهای این رشته کج کنید.
آنطور که تجربه «محمد صبوری»؛ قهرمان کشوری رشته یخنوردی در سالهای 81و 89نشان میدهد امکانات لازم برای آموختن ایمن رشته یخنوردی، نزد مربیان مورد تأیید فدراسیون کوهنوردی و همینطور مدرسه یخنوردی وجود دارد. ورزشکار میتواند در فضای آموزشی یک مدرسه یخنوردی از بالای دیواره موجود، دور بزند و طناب بریزد.
بنابراین ایمنی کامل برای آموزش و صعود او فراهم خواهد بود. بهطور مثال تمام امکانات یک مدرسه یخنوردی بهصورت مصنوعی تدارک دیده شدهاند؛ مثلا ساخت دیوارههای یخی در این مدارس، طوری انجام میشود که معمولا لوله آب را از یک چشمه منحرف کرده و روی دیواره سنگی میآورند.
آب، بهصورت پودری روی این دیواره سنگی میریزد و در اثر برودت هوا یخ میزند. ورزشکاران علاقهمند به یخنوردی چه با حضور در مدرسه یخنوردی و چه هنگام آموزش دیدن نزد مربیان شناخته شده این رشته میتوانند نحوه تبریخ زدن، حرکت پاها روی دیواره با یخ شکن و بقیه موارد لازم را فرا بگیرند و با انواع یخ آشنا شوند. این آموزشها در مناطقی همچون آبشار «خور»، «آبنیک»، «آهار» و «میگون» برقرار است.
- یخنوردی از صفر
بار اول، قلب بدجور صدای طبل میدهد؛ گامب گامب ریز و درشت اما منظم و با فاصله. این حال و هوا میتواند صعود نخستین ورزشکار را قدری تحت تأثیر قرار دهد اما مزیتش اینجاست که تمرینهای بدنسازی، بدن یخنورد را برای رویارویی با جاذبه زمین و بالا رفتن از یک دیوار صاف، آماده کرده است.
به گفته محمد صبوری خصوصیتی که عملکرد یک یخنورد را در این رشته بهبود میدهد پشتکار اوست. تمرینهای بدنسازی مختص رشته یخنوردی با آنچه در باشگاههای بدنسازی آموزش داده میشود تفاوت دارد. یخنوردها برای آمادگی بدنشان انجام حرکات بارفیکس، درازنشست، حرکات کششی و برخی نرمشها را زیرنظر مربی بدنسازی رشتههای یخنوردی و سنگنوردی انجام میدهند.
نکته قابل توجه اینجاست که هرچقدر عضلات ورزشکار در اثر تمرینات بدنسازی حجیمتر شود در رشته یخنوردی ناکارآمدتر خواهد شد؛ چرا که دوسوی عضلات حجیم، در اثر انقباض به هم نزدیک خواهند شد. درحالیکه یک ورزشکار برای موفقیت در رشته یخنوردی یا سنگنوردی به عضلات کشیده و بدنی نرم نیاز دارد. به همینخاطر تلاش میشود با تمرینات بدنسازی مختص یخنوردی عضلات او قوی شوند اما حجم چندانی پیدا نکنند.
- تک نفره، ممنوع!
یخچالهای طبیعی بوی خیسی، نَم و خنکا میدهند؛ بهخصوص وقتی نرمه باد کوهستان هنگام صعود با این عطر یخی، صورت را نوازش کند اما با خیال حضور در یخچالهای طبیعی بدون رعایت نکات ایمنی، خون هم در رگهای آدمیزاد یخ میزند. محمد صبوری تأکید میکند که یخنوردی در مناطق طبیعی کار یخنوردهای باتجربه است اما حضور «فردی» در این مناطق به هیچ وجه توصیه نمیشود. با این اوصاف باید قید یخنوردی تک نفره در طبیعت را زد.
علاوه براین ابزار یخنوردی باید بهطور کامل همراه ورزشکاران حاضر در یخچالها باشد. از پیچ یخ، کرامپون، تبر، طناب مخصوص یخنوردی و قلاب گرفته تا یخ شکن و لباس و کلاه مختص یخنوردی. آنطور که صبوری میگوید یخنوردی در یخچالها، شکاف کوهها و آبشارها شکل «کلاسیک» این رشته است. او میافزاید برف و بهمن در شکاف درههایی که آفتاب به آنها نمیرسد، جمع میشود.
این اتفاق معمولا در جبهه شمالی کوهها رخ میدهد با این حال، یخی که در این محلها تشکیل میشود شیب 90درجه ندارد. شیب این یخچالهای دائمی بین 45تا 80 -70 درجه متغیر است. البته در سالهای اخیر میزان زیادی از این یخها بهخاطر گرمای زمین آب شده و یخچالها تغییر شکل دادهاند.
- احتیاط 360درجه
مراقب باشید که پا و دستتان روی دیوار یخ، خط نخورد؛ چرا که به گفته محمد صبوری در رشتههای کوهنوردی و طبیعتگردی نخستین اشتباه در هر زمینهای میتواند به آخرین اشتباه فرد تبدیل شود.حتی زمان سرزدن به یخچالها یکی از مهمترین مواردی است که یخنوردها رعایت میکنند. صبوری میگوید برای یخنوردی در یخچالهای طبیعی میتوان در ماههای شهریور و مهر عازم این یخچالها شد.
اگر دیرتر از این زمان برای یخنوردی سراغ این یخچالها بروید با یخچالهای برف پوش مواجه میشوید. یخچالهایی که پوش برف روی آنها نشسته باشد، امکان یخنوردی ایمن را از یخنورد میگیرند. چون برف زیر پای ورزشکار توانایی تحمل صعود یخنورد را ندارد. در عوض یخها در ماههای شهریور و مهر بلوری میشوند. این یخها در اثر گرمای هوای تابستان از زیر پوشش برفی یخچال بیرون میآیند. به این نوع یخ، «green ice» میگویند.
صعود در آبشارهای یخی در زمان دیگری از سال میسر است. یخنوردها چالش بالا رفتن از یخ آبشارها را در ماههای بهمن و اسفند میچشند. البته به شرطی که گرمای هوا باعث آب شدن یخ این آبشارها نشده باشد. اگر گرمای هوا زودتر از موعد آبشارها را آب کند، نمیتوان در این ماهها به سراغ یخنوردی روی آبشار رفت. او یادآور میشود که با درنظر گرفتن شرایط یخچالها، درهها و آبشارها در 9ماه از سال میتواند یخنوردی کرد.
- گول گلکلمیها را نخورید!
آن ظاهر سفید بلوری، اغلب اوقات پیروز است؛ چون زیباییاش در چشم به هم زدنی بیننده را نفس بند میکند. اما شمایل بلوری، تخت و زیبای یخهایی که برای صعود در برابر علاقهمندان به یخنوردی قرار میگیرند اطلاعات کافی برای یخنوردی بهدست نمیدهند. به گفته محمد صبوری، سرما و گرمای هواست که بر نحوه تشکیل یخ و میزان پایداری آن برای صعود تأثیر میگذارد. ماجرا اینجاست که هرچه دمای هوا پایینتر باشد، میزان رطوبت یخ هم کمتر خواهد بود.
در این شرایط، یخ خشکتری تشکیل میشود که شکننده است اما اگر یخ در دمای نسبتا بالاتری قرار گرفته باشد رطوبت آن بیشتر بوده و در نتیجه، انسجام یخ بیشتر است. در این شرایط دیواره یخی کمتر ترک میخورد و بر همین اساس، چنین دیواره یخی برای یخنوردی مناسب است.
محمد صبوری یادآور میشود که نحوه تشکیل یخ بر شکل ظاهری آن هم تأثیر میگذارد. بهطور مثال وقتی یخ در اثر چکههای ریز آب روان از آبشار تشکیل شود شکل متراکمی پیدا میکند. بهدلیل شکل ظاهری این یخها آنها را گل کلمی میخوانند. نمونه این یخها در آبشار «خور» چالوس تشکیل میشود و نکته قابل توجه اینجاست که قابلیت صعود روی چنین یخهایی وجود ندارند.
- یخچالهای طبیعی
عمرشان شاید به صدها سال و بیشتر هم برسد. یخچالهای عظیمی که مثل یک آسمان روشن اما بیآفتاب به دامن کوهها سنجاق شدهاند. برای یافتن این یخچالها میتوان دست به دامان راهنمایان طبیعت گردی شد اما آنچه از تجربیات محمد صبوری برمیخیزد نشانی چند یخچال را در اردبیل و حوالی تهران میدهد؛ «جبهه شمالی کوه سبلان در اردبیل یک یخچال دائمی دارد که میتوان برای یخنوردی روی آن حساب کرد.
یک یخچال هم در نزدیکی قلههای هرم و کسری وجود دارد که برای یخنوردی مناسب است. گذشته از اینها در منطقه دماوند میتوان یخچال «سیوله» را یافت و در دره «یخار» هم یخنوردی کرد.» آنطور که صبوری میگوید این یخچالها در گذشته طولانیتر بودند؛ بهطور مثال هر طول طناب یخنوردی به 50 متر میرسد و در زمان صعود در این یخچالها 10 تا 15 طول طناب مورد استفاده یخنوردان قرار میگرفت اما هماکنون این تعداد طول طناب برای صعود در این یخچالها نیاز نیست و میزان آن کاهش یافته است.
صبوری میگوید گرمای هوا باعث سست شدن یخها شده و ممکن است شکل ظاهری این یخچالها طی زمان تغییر کند. نکته مهم اینجاست که سست شدن یخ در این یخچالها باعث میشود که هنگام یخنوردی ریزش سنگ هم اتفاق بیفتد. رخداد ریزش سنگ در دره یخار، مرسوم است. به گفته محمد صبوری علت آن است که وقتی یخها آب میشوند سنگهای زیر یخ هم دچار سستی میشوند. اگر مسیر درستی توسط یخنورد انتخاب نشود در اثر ریزش سنگ دچار آسیب خواهد شد. بنابراین برای یخنوردی در این مناطق بهتر است از حضور راهنما و یخنوردهای مجرب بهره ببرید.
- در دامن درههای برفی
این یکی جزو مهیجترینها در یخنوردی است. سرازیر شدن در درهای که به ارتفاع چند 10 متر، برف گرفته و یخ زده. لایههای برف آفتاب میخورند و آب میشوند اما سرمای درهها امانشان نمیدهد و لحظهای بعد، بلورهای یخ شکل میگیرند. یخنوردی در فصل زمستان را باید بهطور کامل در این درهها فراموش کرد. چرا که ارتفاع برف در این مناطق بهشدت زیاد است.
آنطور که صبوری میگوید؛ در نزدیکی شهر تهران منطقهای به نام «حسن دَر» وجود دارد که در رودبار قصران واقع شده است. بهمنی که در کوههای این ناحیه فرود میآید در شکاف یک دره جمع شده و ارتفاع آن به 40 متر میرسد. تردد در این درهها بهخاطر حجم بالای برف در زمستان میسر نمیشود اما از اوایل اردیبهشتماه میتوان در این منطقه یخنوردی کرد.
بر همین مبناست که تعدادی از کلاسهای کارآموزی فدراسیون کوهنوردی یا باشگاههای کوهنوردی در اوایل سال در این محل برگزار میشود. کارآموزان در این دورهها و در شکاف درههای منطقه حسن در، میآموزند که چگونه با کرامپون و تبریخ کار کنند و قدم بردارند. این منطقه تا اواخر تیر و گاهی مرداد ماه پوشیده از برف و یخ است.
- پله آخر؛ رقابت بر دیوار یخی
برای حرفهایهای یخنوردی، مسیر از جای دیگری میگذرد. مسیری که فراز و نشیب آن بسیار بیشتر از مسیرهای معمول یخنوردی تدارک دیده میشود. در گرایش «اسپورت» رشته یخنوردی مسیرهای دشوار و مسابقهای، انتظار یخنوردها را میکشد.برای طی کردن این مسیر سخت و رقابت با سایر ورزشکاران یخنورد، قطعا باید روی قدرت عضلهها و استراتژی فرد ورزشکار حساب باز کرد.
آنطور که محمد صبوری میگوید؛ نوع تمرینات بدنسازی که برای این افراد درنظر گرفته میشود عضلات قوی و ورزیدهای برای آنها میسازد. اما مقدار زیادی از آموزشها مربوط به تکنیک یخنوردی است. با تسلط بر این تکنیکها ورزشکار یاد میگیرد بهنحوی از دیواره یخی، صعود کند که عضلات او تحت فشار بیش از حد قرار نگیرد.
تکنیکهای یخنوردی ورزشکار در حال صعود را قادر میسازد که وزن بدن را روی چند نقطه تقسیم کند و بتواند مرکز ثقل بدن خود را بیابد. انجام این تکنیکها برای یخنوردهای آماتور کار راحتی نیست و نیاز به تمرین و پشتکار زیادی دارد. اما درصورت تسلط به تکنیکها و یادگیری بیشتر رشته یخنوردی، لذت صعود برای ورزشکار چند برابر خواهد شد.
- کرنومتر هم به کار افتاد!
- از دیوار چوبی تا مانع بلوری
نخستین تبریخها روی دیوارهای چوبی فرود میآیند. روی همین دیوارههاست که علاقهمندان میآموزند چطور از یک مانع نود درجه بلوری بالا بروند و آموختههایشان را بر دیواره یخی به نمایش بگذارند.
محمدرضا صفدریان با تأیید این موضوع درباره روش آموزش در گرایش سختی مسیر توضیح میدهد. او میگوید کفشهای یخنوردی با برخورداری از نوک تیز، در این دیوارههای چوبی گیر میکنند و ورزشکار به کمک تبری که روی گیرهها فرود آمده از همین دیواره چوبی بالا میرود. در این رشته باید عضلات درشت ورزشکار تقویت شوند تا برای صعود عملکرد خوبی داشته باشد.
- سنجش سرعت روی دیوار قائم
برای حضور در گرایش سرعت، باید پیه بالا خزیدن از یک دیواره یخی با شیب 90 درجه را به بدن مالید. برای این کار تمرینهایی در مدارس یخنوردی به کارآموزان داده میشود که روی دیوارههای شبیه ساز انجام میشود. این دیوارهها حالت نردبانی دارند و به ورزشکاران میآموزند با چه روشی و به کمک تبریخ از آنها بالا بروند.
- تفریح بین دیوارهای یخ
برای تفریح در رشته یخنوردی لازم است مقدمات و آموزشهای اولیهای را بگذرانید. علاقهمندان به این رشته میتوانند به هیأت کوهنوردی استان یا شهر خود مراجعه کنند تا از محلهای برگزاری تور یخنوردی مطلع شوند. اطلاعات مقدماتی و آموزشهای لازم طی این مراحل به علاقهمندان داده میشود و از طرفی مربیانی به این ورزشکاران معرفی میشود که مورد تأیید فدراسیون کوهنوردی باشند.
- یخنوردی از کودکی تا دهه ششم زندگی
تاریخ کشف استعداد یخنوردی در روزهای 9-8 سالگی دور میزند. از همین سنین است که میتوان علاقه و توانایی کودکان را در رشته یخنوردی محک زد. محمدرضا صفدریان میگوید این کار در کشورهای دیگر هم در همین سنین انجام میشود. اما رقابتهای یخنوردی حتی ورزشکاران پنجاه و چند ساله را هم بهخود دیده است. بهطوری که در سراسر دنیا یخنوردهایی در همین سنین فعالیت میکنند و سن هر ورزشکار هم در کیفیت یخنوردی او مؤثر است. به گفته صفدریان، ردههای سنی در رشته یخنوردی از زیر 16سال آغاز شده و با سنین زیر 19سال و همینطور زیر 22سال ادامه مییابد.
- پشتکار؛ نقش اول
وجود استعداد در یک فرد، نقطه آغاز است و برخورداری از پشتکار سکوی پرش او در رشته یخنوردی. به گفته محمدرضا صفدریان، پیشرفت یک ورزشکار در رشته یخنوردی براساس پشتکار و استعداد او رقم میخورد. گاهی یک ورزشکار ظرف دو سال پلههای ترقی در این رشته را طی میکند و گاهی ظرف 8 یا 9 سال. در این میان قوای بدنی و ژنتیک فرد نقش پررنگی را عهدهدار میشوند. با این حال یک محک اولیه برای ورود به یخنوردی وجود دارد تا سطح کار، هدف فرد، سن و وضعیت جسمی ورزشکار توسط فدراسیون مورد سنجش قرار گیرد. براساس همین شرایط است که تمرینهای هر فرد برای او مشخص میشود.
- وقتی گره زدن اصولی میشود
یک گره اشتباه میتواند آن خطای انسانی در صعود از دیواره یخی را موجب شود و ورزشکار را از ادامه مسیر رقابت باز دارد. هرچند این اتفاق ممکن است در یخنوردی آماتورها هم اتفاق بیفتد. بنابراین آموختن نحوه گره زدن طناب به بدن جزو اصول مهم در این رشته است.
به گفته محمدرضا صفدریان گرههای یخنوردی ظاهر منظمی دارند و در آنها یک هارمونی خاص موجود است. این گرهها به هیچ وجه معمولی یا کور نیستند. در عوض هرچه به آنها فشار وارد شود محکمتر میشوند. به گفته او اگر گره طناب در رشته یخنوردی منظم نباشد در اثر فشار، باز میشود. آموختن نحوه گره زدن طناب در یخنوردی کار مشکلی نیست. چرا که این گرهها به راحتی زده و باز میشوند و حداقل شکست را در طناب یخنوردی ایجاد میکنند.
- مجهز در رویارویی با زیر صفر
یخنوردی در داخل سالن را با نام خشک نوردی میشناسند و برای انجام این نوع یخنوردی همراه داشتن تمام وسایل و تجهیزات این رشته اعم از تبریخ، کفش، کلاه، طناب، قلاب و کمربند را لازم اعلام کردهاند. تنها تفاوتی که وجود دارد در نحوه پوشش ورزشکار در حال صعود است.
به گفته محمدرضا صفدریان یک یخنورد در مواجهه با دیوار یخی و هنگام صعود خود از پوشاک ضخیم استفاده میکند. این لباس شبیه پوشاک اسکی بوده و شامل شلوار، کاپشن گورتکس و دستکش دوپوش است. برخورداری از چنین پوششی برای یخنوردی در طبیعت که در دمای 10- تا 15- انجام میشود ضروری است اما در خشک نوردی میتوان از یک تیشرت آستین کوتاه و استرچ و همینطور شلوارک ورزشی استفاده کرد.
- خوراک قبل و بعد یخنوردی
تغذیه یک یخنورد مثل تیری که دو نشان را هدف بگیرد عمل میکند؛ هم او را در بالا رفتن از دیوار یخ یاری میکند و هم در تقویت عضلات او تأثیرگذار است. محمدرضا صفدریان برای هدایت ورزشکاران یخنورد درباره نحوه تغذیهشان میگوید بهتر است یخنوردها قبل از انجام فعالیت بدنی از کربوهیدراتهایی مانند ماکارونی استفاده کنند.
یک یخنورد نباید از سه- چهار ساعت قبل از آغاز تمرینها تغذیه جامد داشته باشد اما میتواند ظرف این مدت از مایعات استفاده کند. او تأکید میکند بعد از انجام تمرینات یخنوردی ورزشکار باید از مواد پروتئینی استفاده کند. چون بافت عضلانی او طی تمرینات یخنوردی پاره میشود و مواد پروتئینی برای ترمیم بافت آسیب دیده به بدن فرد یاری میرساند.
- هر سن یک نوع تمرین
- تمرینهای یخنوردی براساس سن و شرایطی که ورزشکار دارد متفاوت است.
اما تمرینهای بدنسازی مختص این رشته برای آمادگی عمومی بدن به تمام ورزشکاران داده میشود. به گفته محمدرضا صفدریان این نوع تمرینات عضلات درشت بدن فرد ورزشکار را تقویت میکنند. البته 80 تا 90 درصد از عضلات بدن در رشته یخنوردی درگیر هستند. صفدریان یادآوری میکند که ورزشهای هوازی مختص رشته یخنوردی شامل دویدن و تمرینات «اینتروال» است اما تمرینات ذهنی و تمرکزی هم جزو حرکتهایی است که در آموزش رشته یخنوردی گنجانده شده است. در تکمیل این تمرینها برنامهریزی ورزشی برای فرد انجام میشود تا موجب چابکی هر چه بیشتر او شود.
- از یخنوردی نترسید
در تصور، یک صورت سرخ کوهستانی از چهره ورزشکار میسازد و گونههایی که از سرما خشکیدهاند و ترسی که از صعود بر دیواره یخی تمام وجود آدم را فرا میگیرد. همین ترس موجب آن میشود که بسیاری از والدین از یخنوردی فرزندان خود جلوگیری کنند اما محمدرضا صفدریان میگوید رشته یخنوردی برخلاف ظاهر غلطاندازش هیچگونه صدمهای به فرد وارد نمیکند و در میان رشتههای ورزشی حداقل آسیب بدنی را ایجاد میکند.
او این امر را بهوجود تجهیزات یخنوردی مرتبط میداند و میافزاید چنین امکاناتی احتمال سقوط فرد در یخنوردی را به صفر میرساند. اگر هم فردی هنگام صعود و یخنوردی سقوط کند تجهیزات در سقوط او دخیل نیستند. بلکه خطای صد در صد فردی است که باعث سقوط ورزشکار شده است. رشته یخنوردی قدرت فرد، استقامت ذهنی او و هماهنگی عصب و عضله ورزشکار را افزایش میدهد.