ساکنان این روستاها سال‌هاست عادت کرده‌اند هوای آلوده و دودناک را تنفس کنند هوایی که تحمل آن برای یک رهگذر عادی دشوار است.
همچنان‌که به لطف همجواری با تأسیسات نفتی و آلوده شدن آب منطقه، جمعی از آنان به انواع بیماری‌های گوارشی و پوستی مبتلا شده‌اند و البته همه این مشکلات به‌دلیل رعایت نشدن استانداردهای بین‌المللی و رعایت نکردن حریم لازم در احداث تأسیسات نفتی از سوی پالایشگاه نفت ری است. تأسیساتی که توسعه آن همچنان سلامت روستاهای منطقه را به‌شدت تهدید می‌کند.
درپی همین توسعه لجام‌گسیخته است که کارخانه سولفات سدیم گسترش می‌یابد، مخازن چند میلیون لیتری بنزین بدون سرب در زمین‌های کشاورزی تعبیه می‌شود، درختان منطقه بر اثر گرد و غبار، دود و گازهای سمی نابود می‌شود و بوی آزاردهنده‌ای که از تأسیسات نفتی برمی‌خیزد امان ساکنان منطقه را می‌برد و همه این اتفاقات در جلوی چشم مسئولان محیط‌زیست، بهداشت و سایر دستگاه‌های ذیربط اتفاق می‌افتد. اعتراض به عملکرد پالایشگاه و بی‌توجهی مسئولان تأسیسات نفتی به سلامت روستاهای همجوار ادامه می‌یابد.
مرداد ماه 83 نقطه اوج این اعتراضات است. بیش از 70 عنوان مقاله و گزارش در روزنامه‌های مختلف به معضل این روستاها اختصاص می‌یابد. درپی این اعتراضات، مسئولان وقت محیط زیست که تا آن زمان خاموش مانده‌اند با اعتراف به مشکلات موجود، چاره را در انتقال اهالی منطقه به نقاطی دور از پالایشگاه اعلام می‌کنند.
این اظهارات محمدحسین پیراسته، مدیرکل محیط‌زیست وقت استان تهران است: «راهی نیست، آلودگی نفتی در یک منطقه مسکونی به‌ندرت برطرف می‌شود، باید تمهیداتی سریع برای خریداری زمین‌های اسماعیل‌آباد و استقرار آنها در روستاهای اطراف اندیشیده شود.»
پس از آن، از کارشناسان ژاپن دعوت می‌شود تا با حضور در منطقه، علت آلودگی سفره‌های آب زیرزمینی و آلودگی مزارع کشاورزی اطراف پالایشگاه را مشخص کنند.
چندی بعد (اواخر اردیبهشت 84) یوسف حجت، معاون محیط‌زیست انسانی، درباره نتایج کار کارشناسان ژاپن می‌گوید: «براساس گزارش کارشناسان ژاپنی، آلودگی‌های نفتی در مناطق جنوبی تهران در عمق 6 متری زمین وجود دارد. خوشبختانه طبق بررسی‌ها، روشن شده است که آب زیرزمینی در این منطقه جریان نداشته که در نتیجه آلودگی نفتی به‌تدریج از این مناطق فاصله نخواهد گرفت و به دیگر نقاط زمین سرایت نمی‌کند.»
به گفته وی مشاوران ژاپنی به این نتیجه رسیده‌اند که – از سوی پالایشگاه تهران – صرفا باید چاله‌‌های متعددی در زمین حفر شوند که از سطح آن، آب آلوده برداشت و تصفیه شود و پس از تصفیه آبهای آلوده چاه‌های حفر شده، باید آب سالم به عمق این چاه‌ها تزریق شود تا سفره‌های آب زیرزمینی دچار نقصان نشوند، این گزارش به پالایشگاه تهران اعلام شده است که مقرر گردیده طی جلسه مشترک محیط‌زیست و مسئولان پالایشگاه بررسی نهایی انجام شده و جمع‌بندی شود. پس از جمع‌بندی، پالایشگاه موظف است این چاه‌ها را در منطقه حفر کرده، تأسیسات تصفیه آب در کنار آنها احداث و مجددا به سفره‌های آب زیرزمینی، آب تزریق کند.
نزدیک به 3 سال از گفته‌های معاون انسانی سازمان محیط‌زیست می‌گذرد. در طول این زمان دامنه فعالیت‌های پالایشگاه نفت تهران، شرکت خط لوله ری، نفت بهران و شرکت تصفیه سولفور سدیم گسترش یافته و البته این فعالیت‌ها تنها گریبانگیر اهالی روستاهای منطقه نشده که در این‌میان سبزیجات و دامی که با فاضلاب و آب آلوده به مواد نفتی سیراب می‌شود وارد چرخه غذایی شهروندان تهرانی نیز می‌شود تا تهرانی‌ها هم از این مواهب نفتی بی‌نصیب نمانند!
تا 5 سال دیگر منتظر باشید!
حسن اصیلیان، معاون انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست، درباره تعهداتی که پالایشگاه ملزم به انجام آن شده بود، می‌گوید: ما در این زمینه با مسئولان پالایشگاه تهران جلسات متعددی داشتیم. نسبت به گذشته اقدامات اجرایی خوبی صورت گرفته است، برای تعیین میزان آلودگی در بخش‌های مختلف پالایشگاه چاه حفر شده و تعبیه چاه و گمانه‌زنی همچنان ادامه دارد، ضمن آنکه پالایشگاه به پاک کردن زمین از آلودگی نفتی اقدام کرده است.
به گفته وی برنامه‌هایی برای پاکسازی اراضی منطقه از آلودگی نفتی تدوین شده که براساس آن ظرف 5 سال آینده این آلودگی‌ها به‌طور کامل برطرف می‌شود. البته سازمان محیط‌زیست از مسئولان پالایشگاه خواسته است با افزایش تعداد چاه‌های گمانه‌زنی و تدوین برنامه زمان‌بندی، زمان اجرای پاکسازی را از 5 سال به 3 سال کاهش دهند که پالایشگاه این درخواست را پذیرفته است.
اصیلیان می‌افزاید: پالایشگاه جلوی تمام منافذ نشت نفت را گرفته و سیستم‌هایی که به‌صورت لاگون بوده و آلودگی را به خود جذب می‌کرده حذف شده است.
همه مخازن پالایشگاه هم تعمیر شده و بازرسی‌های محیط‌زیست نشان میدهد که در حال حاضر هیچ‌گونه نشت نفتی به درون زمین وجود ندارد. در یک عبارت اقدامات پالایشگاهی در رفع آلودگی از نظر محیط‌زیست رضایت‌بخش است.
تأیید سبزی‌کاری با فاضلاب
معاون انسانی محیط زیست، البته کشت سبزیجات با فاضلاب را تأیید می‌کند و می‌گوید: «بحث تصفیه فاضلاب را وزارت نیرو پیگیری می‌کند، اما اینکه سبزیجات با فاضلاب آبیاری می‌شود در حیطه وظایف وزارت بهداشت است.
محیط‌زیست فقط از نظر کیفیت فاضلاب‌هایی که استفاده می‌شود، آزمایش‌هایی انجام داده و از سازمان‌های ذی ربط مثلا وزارت نیرو خواسته در احداث تصفیه‌خانه فاضلاب تسریع کند. اما هنوز بخش‌هایی از فاضلاب تهران و فاضلاب پالایشگاه نفت صرف آبیاری سبزیجات می‌شود و این برعهده وزارت بهداشت و وزارت نیرو است که در این زمینه به‌طور جدی اقدام کنند. چراکه نقش سازمان محیط‌زیست نقشی نظارتی است نه اجرایی.»
اسماعیل‌آباد خالی از سکنه می‌شود
وارد اسماعیل‌آباد که می‌شوی، بیش از هر چیز خانه‌های تخریب‌شده به چشم می‌آید، در این منطقه هم مثل همه جای دیگر نفت حرف اول را می‌زند.
قرار است اسماعیل‌آباد خالی از سکنه شود تا تأسیسات نفتی توسعه یابد. تا اواخر مهرماه گذشته بیشتر ساکنان اسماعیل‌آباد خانه و کاشانه خود را تخلیه کرده‌اند اما از 270 خانوار، کمتر از 70 خانوار هنوز از اسماعیل‌آباد دل نکنده‌اند.
پشت حصارهای پالایشگاه
نقی رسولی از اهالی اسماعیل‌آباد می‌گوید: نزدیک به 5/2 سال است که این طرح شروع شده، عده‌ای خانه‌هایشان را فروختند و رفتند. البته به اجبار این کار را کردند. یعنی وقتی خانه‌های اطراف خانه من خراب می‌شود، وقتی خانه بهداشت را می‌بندند، وقتی مدرسه را تعطیل می‌کنند، خب ما ناگزیر به ترک اینجا می‌شویم. در حالی که با واگذاری و فروش این خانه حتی من نمی‌توانم جای دیگر، خانه‌ای بخرم.
خانه من 60 متر است و 50 متر زیربنا دارد. قیمتی که برای خرید آن گذاشتند 5/11 میلیون تومان است. حال مسئولان بیایند بگویند من کجا می‌توانم با این پول خانه‌ای حتی 10 متر کوچکتر از خانه خودم بخرم. البته همه اینها را در نامه‌ای به رئیس‌جمهوری نوشتیم اما نه فرمانداری نه جای دیگر توجهی به این مشکل ندارند.
رسولی می‌گوید: از 6 ماه پیش شروع به خرید خانه‌های اسماعیل‌آباد کردند در حالی که این طرح قرار بود 2 سال پیش اجرا شود. اگر آن روز خانه‌های ما را می‌خریدند ما می‌توانستیم در جای دیگر سرپناهی برای خودمان تهیه کنیم ولی طی این 2 سال، قیمت‌ها خیلی بالا رفت به‌طوری که با پولی که دست ما را می‌گیرد حتی نمی‌توانیم جایی را رهن کنیم. البته ما مجبوریم برویم چون همه امکانات اینجا قطع شده است.
محمد ابوطالبی یکی دیگر از اهالی می‌گوید: برای 95 متر ساختمان به من 31 میلیون و 800 هزار تومان داده‌اند. من با این پول حتی در قوچحصار که همین بغل است نمی‌توانم جایی بخرم.
فرمان امیری، از دیگر ساکنان اسماعیل‌آباد می‌گوید: از طرف پالایشگاه و فرمانداری لودر می‌آورند تا خانه‌ها را تخریب کنند، ما می‌خواهیم حرفمان را به گوش رئیس‌جمهوری برسانیم، می‌خواهیم بگوییم 2 سال پیش که ایشان گفتند اسماعیل‌آباد را بخرند و مردم را جابه جا کنند، این طرح خوبی بود به‌شرط آن که همان روز اجرا می‌شد، اما الان که زمان گذشته با این قیمت‌ها ما چطور می‌توانیم برای خودمان سرپناه تهیه کنیم.
الان خانه‌های ما را به بهانه اینکه تصرفی است، متری 180 تا 200 هزار تومان قیمت گذاشته‌اند در حالی که همین قوچحصار که چسبیده به اینجاست آپارتمان متری 800 هزار تا 1 میلیون تومان است.
زمین‌های کشاورزی را نمی‌خرند
حسین اولیایی با اشاره به این که کسی به کشاورزی و آلوده بودن محصولات توجهی ندارد، می‌گوید: در اینجا (اسماعیل‌آباد) حدود 1000 هکتار گندم، جو، یونجه و ذرت می‌کارند همه این محصولات هم با آبهای آلوده به ویژه فاضلاب تهران آبیاری می‌شود.البته این منحصر به اسماعیل‌آباد نیست، عظیم‌آباد، نجم‌آباد، چهارترخون هم از فاضلاب استفاده می‌کنند.
سهم تهرانی‌ها از فاضلاب، 100 تن سبزی
یکی دیگر از کشاورزان که نمی‌خواهد نامی از او برده شود، می‌گوید: 18 سال پیش که از طرف پالایشگاه، موتور آب اصلی اسماعیل آباد را بستند. بعد هم روی قنات اینجا درخت کاشتند. ریشه درختها در قنات نفوذ کرد و قنات هم مسدود شد.
وی ادامه میدهد: اینجا تقریباً 600 هکتار اراضی کشاورزی وجود دارد که با فاضلاب آبیاری می‌شود. 80 هکتار از این اراضی، زیر کشت سبزیجات است.
روزانه حدود 100 تن سبزی از این اراضی برداشت شده و با فروش در میدان تره‌بار، به مصرف تهرانی ها می‌رسد. این فقط مربوط به اسماعیل‌آباد است.این کشاورز می گوید: چند ماه پیش (شهریور گذشته) جلوی فاضلاب را گرفتند و به‌جای آن آب سرریز تصفیه‌خانه شهر ری را به اینجا آوردند که به خاطر بوی بد مجبور شدند اجازه بدهند دوباره از همان فاضلاب استفاده کنند، شرکت نفت هم که قرار بود ثانیه‌ای 120 لیتر آب به کشاورزان بدهد حتی یک قطره هم نداده است.
از دید شوراهای محل
مجید صادقی حسن‌آبادی، رئیس شورای اسلامی عظیم‌آباد، می‌گوید: آنچه بیش از همه اهالی عظیم‌آباد را آزار میدهد بوی بد پالایشگاه، شرکت گاز و کارخانه سولفات سدیم است.مسئله دیگر آب لوله‌کشی ماست که از کهریزک می‌آید.
این آب نه قابل‌شرب است نه قابل استفاده برای حمام و شست و شو. به‌همین دلیل مردم منطقه به بیماری‌های متعددی مبتلا شده‌اند. با این همه مردم مجبورند از آن استفاده کنند.
صادقی از عمل نکردن پالایشگاه به تعهد خود در خصوص تأمین آب کشاورزی می‌گوید: قبلاً موتورآبی داشتیم که بخش عمده آب زمین‌های کشاورزی را تأمین می‌کرد. این موتور دقیقاً پشت کارخانه سولفات سدیم بود اما آب چاه آن به‌قدری به مواد نفتی آلوده شد که آن را پلمب کردند. با این وعده که شرکت گاز ثانیه ای 30 لیتر آب به کشاورزان بدهد اما این تعهد هرگز عملی نشد.
وی درباره فروش روستای عظیم‌آباد به پالایشگاه می‌گوید: این روستا هم در طرح بود برای همین اجازه ساخت و ساز نمی‌دادند. این مسئله مشکلات فراوانی را به‌وجود آورد اما خوشبختانه با تلاش فراوان توانستیم این روستا را از طرح خارج کنیم که الان در اینجا اجازه ساخت‌وساز هم داده می‌شود؛ اما مشکل آزاردهنده آلودگی همچنان پابرجاست.
روستاها، سهمی ندارند
حسن تاجیک، رئیس شورای اسلامی قوچحصار، ضمن انتقاد از بی‌توجهی به وضعیت نگران‌کننده روستاهای همجوار پالایشگاه نفت می‌گوید: آلودگی ناشی از پالایشگاه و دیگر تأسیسات نفتی آسایش و سلامتی مردم منطقه را تهدید می‌کند به‌ویژه آنکه وزش بادهای شمالی در ساعات اولیه صبح و شب بوی بد پالایشگاه را به‌سمت روستای قوچحصار و دیگر روستاها می‌آورد.
وی می‌افزاید: ما بارها به شهرداری، بخشداری و شورای بخش اطلاع دادیم اما فعلاً با خرید اسماعیل‌آباد، مشکل بقیه روستاها مسکوت مانده است. مسئله دیگر اینکه باتوجه به آسیب‌هایی که به‌دلیل فعالیت‌های پالایشگاه متوجه روستاهای همجوار می‌شود، پالایشگاه سالانه مبلغی حدود 500 میلیون تومان به شهرداری باقرشهر میدهد تا این مبلغ صرف افزایش سطح بهداشت و فضای سبز روستاهای اطراف پالایشگاه شود اما تاکنون روستاهای همجوار از این مبلغ یا بهره‌مند نشده‌اند یا مبلغ اختصاص یافته به روستاها بسیار ناچیز بوده است.
این نکته‌ای است که علی عرب از دیگر اعضای شورای اسلامی قوچحصار نیز بر آن تأکید می‌کند و می‌گوید: بودجه‌ای که شهرداری باقرشهر برای این منظور دریافت می‌کند و موظف است آن را صرف فضای سبز و بقیه معضلات روستاها کند، مشخص نیست در کجا هزینه می‌شود.
حداقل این است که از این مبلغ در قوچحصار که 20 هزار نفر جمعیت دارد خبری نیست. در حالی که امکانات بهداشتی و پزشکی در اینجا بسیار پایین است و روزبه‌روز شمار بیماران پوستی و تنفسی در منطقه بیشتر می‌شود.