فقط کافی است کسی را ببینند که مستاصل به‌دنبال داروی خاصی می‌گردد و آن را پیدا نکرده، همین بهترین موقعیت را برای آنها ایجاد می‌کند تا به مریض یا خانواده‌اش نزدیک شوند و دارویی را که درجست‌وجوی آن هستند جویا شوند و بعد پیشنهاد تحویل دارو را بدهند و کارت خودشان را برای هماهنگی‌های لازم در اختیار او قرار دهند.
دلالان دارو این روزها همه جا هستند و آزادانه، بدون ترس و در کمترین زمان و به قول و ادعای خودشان تضمین‌شده انواع قرص‌ها، داروها و آمپول‌هایی را که حتی در داروخانه‌های تخصصی نایاب شده و دست بیماران خاص نیز از آنها کوتاه است به بیماران می‌رسانند. البته مسئولان وزارت بهداشت در روزهای گذشته همگی یکپارچه و یکصدا هرگونه کمبود دارو در کشور را رد کرده‌اند اما مشاهدات خبرنگار روزنامه همشهری و تماس‌هایی که از سوی بیماران با روزنامه صورت می‌گیرد، نشان از کمبود بخشی از داروها به‌خصوص داروهای خاص دارد؛
داروهایی که بیشتر وارداتی هستند یا بخش مهمی از مواداولیه آنها از خارج از کشور وارد می‌شود. نخستین نشانه‌ها از کمبود داروهای خاص و خارجی از یکی، دو ماه پیش از عید نوروز و همزمان با افزایش قیمت دلار در کشور نمایان شد ولی در یک‌ماه گذشته با توجه به رشد بیشتر قیمت انواع ارزها و دلار و محدودیت‌های ثبت سفارش‌های جدید واردات، بیشتر خود را نشان داد. البته با همه اینها مسئولان وزارت بهداشت به‌صورت کلی این موضوع را رد می‌کنند.
وزیر بهداشت اواخر فروردین‌ماه به خبرگزاری خانه ملت گفت: «دولت مصمم است مابه‌التفاوت نرخ ارز برای جلوگیری از افزایش قیمت کالاهای اساسی که دارو و برخی از تجهیزات پزشکی است را پرداخت کند.» او گفت: «قیمت‌ها را کنترل خواهیم کرد، سایتی نیز اعلام شده تا مردم و بیمارانی که به سبب بیماری مزمن از قبل دارو تهیه می‌کنند، اگر اختلاف قیمتی در مورد دارو و تجهیزات پزشکی مشاهده می‌کنند، با شماره190 تماس بگیرند تا با متخلفان برخورد لازم صورت گیرد.»
او همچنین هفته گذشته در حاشیه جلسه هیأت دولت و در جمع خبرنگاران در پاسخ به اینکه آیا بازار غیررسمی ارز و افزایش نرخ دلار بر واردات دارو تأثیر داشته است، گفت: «نظارت کافی بر واردات دارو وجود دارد و ما هم این موضوع را رصد می‌کنیم و خوشبختانه در این مورد مشکلی نداریم و مردم در این زمینه نگران نباشند. در عین حال معاون اجتماعی بنده با رئیس انجمن بیماری‌های خاص دائما جلسه دارد و اگر مشکل و موضوعی در یک شهر وجود داشته باشد، آن را برطرف می‌کنیم.»
باوجود این، صحبت‌های وزیر بهداشت و دیگر مسئولان این وزارتخانه، گزارش‌های میدانی از مقابل و داخل داروخانه‌های سطح شهر تهران حکایت دیگری را بازگو می‌کند؛ چراکه گرانی ارز و نبود داروهای خارجی و کمیاب شدن داروی بیماران خاص و صعب‌العلاج بازار دلالان را حسابی سکه کرده و زمینه فعالیت گسترده‌ای را برای آنها فراهم کرده است، حالا داروفروشان ناصرخسرو در خیلی از نقاط شهر برای خود پایگاه راه‌اندازی کرده‌اند.
- تهیه داروی نایاب با ما
کنار خیابان کریمخان زند، کمی قبل از میدان هفت‌تیر و درست روبه‌روی پله‌های داروخانه 13آبان که یکی از داروخانه‌های مرجع و اصلی شهر محسوب می‌شود، مرد قد‌بلند و تنومندی به همراه یک زن جوان ایستاده‌اند و خیلی ریز دائم می‌گویند: «دارو، داروی نایاب و...» روی دست مرد جوان خالکوبی درشتی دیده می‌شود، او می‌گوید:
«بازار دارو حسابی داغ شده است؛ چند‌ماه پیش مشتریان ما بیشتر دنبال داروهای بیماران خاص مثل هموفیلی، تالاسمی و بعضی از سرطان‌ها بودند که کمیاب شده بود اما حالا داروهای معمولی هم که از خارج می‌آید، کم شده و خیلی‌ها که دست خالی از پله‌های داروخانه پایین می‌آیند، پیش ما دنبال دارو می‌گردند.» او که مدعی است، کار مردم را راه می‌اندازد، می‌گوید: «وقتی مشتری دارویی را سفارش می‌دهد، در قرار بعدی و با واریز پول، دارو را تحویل می‌گیرد.»
کمی آن‌طرف‌تر و روی پل هوایی سر خیابان خردمند هم چند نفری ایستاده‌اند و زیر گوش رهگذران کلمه دارو را زمزمه می‌کنند تا کسی را که ناامید از داروخانه بیرون آمده است وسوسه به خرید داروی قاچاق کنند. یکی از آنها که کم سن و سال است و به‌نظر می‌رسد حدود 20ساله باشد، در پاسخ به اینکه دسفرال (داروی اصلی بیماران تالاسمی) را دارد، می‌گوید: دسفرال را با تاریخ مصرف و تضمینی می‌دهم. خیالتان راحت باشد. من اینجا هستم، خودم هم نباشم برادرم هست.
پشت گیشه داروخانه، زنی که نسخه‌ها را می‌پیچد، می‌گوید: «این دارو خارجی است، نداریم؛ مشابه ایرانی‌اش هست، می‌خواهید؟ وقتی از کسی که نسخه را آورده، جواب می‌شنود نه. با صدای بلندتر می‌گوید: «بیخود نگردید، دیگر وارد نمی‌شود.»
سمانه که سال‌هاست مادرش مبتلا به روماتیسم است و به‌دنبال آلتبرل می‌گردد، می‌گوید: با اینکه قیمت دارو از 5-6ماه پیش چند برابر شده بود اما راضی بودیم که این دارو را حتی با قیمت بالاتر بخریم اما حالا این دارو گیر نمی‌آید و باید از دلال‌های دارو با هزار دلهره بخریم و به این فکر کنیم که نکند تاریخ مصرفش گذشته باشد؟ نکند تقلبی باشد؟ و... او می‌گوید: «داروخانه‌ها وقتی اسم دارو را می‌شنوند می‌گویند که ایرانی‌اش هست و ارزان‌تر است اما به مادرم نمی‌سازد و حالا واقعا نمی‌دانم باید چه کنم.»
- دارو به قیمت دلار روز
با 2نفر از دوستانش مقابل داروخانه‌ای چند کوچه پایین‌تر از پل پارک وی ایستاده‌اند و به خیلی از کسانی که می‌خواهند وارد داروخانه شوند، پیشنهاد خرید دارو به‌صورت تضمینی می‌دهند. به پسر جوانی که برای پدرش به‌دنبال داروی سیپرالکس (داروی مخصوص افسردگی) است، کارتش را هم می‌دهد و می‌گوید: «نمی‌خواهد تا اینجا بیایی، اسم دارو را واتس‌آپ کن یا زنگ بزن برایت پیک می‌کنم البته هزینه پیک با خودتان است. هر مشکلی داشت برایم پس بیاور.» وقتی پسر جوان درباره قیمت سؤال می‌کند، جواب می‌دهد: «با قیمت دلار روز دارو را می‌فرستیم و روزبه‌روز ممکن است تفاوت داشته باشد.»
- مردم دست به دامان دلالان
موهای مجعد و چشمان روشن و درشت پسرک نگاه هر بیننده‌ای را به‌خود میخکوب می‌کند. 2سال دارد و مبتلا به صرع است. سامان پدرش می‌گوید: «7ماه است برای شربت اپلیم و قرص سابریل شهر به شهر و داروخانه به داروخانه را می‌گردم. آخرین بار هم از طریق دلالی که در ارومیه بود، توانستم دارو را تهیه کنم. یک‌بار می‌گویند چون دلار گران شده وارد نمی‌شود.
یک‌بار دیگر می‌گویند دارو هست اما بعضی از شرکت‌ها انبار کرده‌اند تا گران‌تر وارد بازار کنند و یا می‌گویند اگر بفروشند دیگر نمی‌توانند دوباره بخرند اما کسی نیست بگوید گناه این بچه و بیماران دیگر چیست؟» او می‌گوید شربت اپلیم را یک سال پیش به‌صورت رسمی از داروخانه به قیمت 62هزار تومان خریداری می‌کرده اما حالا باید این دارو را که نایاب شده است، به قیمت 120تا 180هزار تومان از دلالان خریداری کند.
وی ادامه می‌دهد: «برخی از این داروها در داخل کشور تولید می‌شود اما متأسفانه از کیفیت مناسبی برخوردار نیست و پزشک فرزندم توصیه می‌کند که حتما نمونه خارجی را مصرف کند.»
مسئولان وزارت بهداشت اعلام می‌کنند که حدود 96درصد داروی مصرفی کشور در داخل تولید می‌شود و برنامه اصلی این وزارتخانه هم حمایت از تولید داروهای داخلی و تشویق پزشکان و بیماران به مصرف این داروهاست. همین ماجرا البته باعث شده که این وزارتخانه به بهانه حمایت از تولید داخلی از واردات برخی داروهای خارجی که نمونه آن در داخل تولید می‌شود، جلوگیری کنند و این مسئله یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کنونی خیلی از بیماران است.
کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو گفته: «بخش عمده نیازهای دارویی ما در داخل تامین می‌شود، تنها 4درصد داروهای ما از طریق واردات تامین می‌شود، این 4درصد شامل داروهای بیماری خاص و صعب‌العلاج می‌شود که مشابه داخلی ندارد که در تلاش هستیم، مشابه‌سازی این داروها نیز توسط مراکز مربوطه هر چه سریع‌تر صورت گیرد.»
اما در این بین یک مسئول آگاه در داروخانه 12فروردین که خواست نامی از او برده نشود هم درباره دلایل گرانی دارو به همشهری می‌گوید: «گرانی ارز از یک طرف باعث گرانی دارو شده و از طرف دیگر هم مشکلات عدم‌پرداخت بدهی‌های شرکت‌های توزیع، داروساز، واردکننده و... مزید بر علت شده است.
بیمه‌ها و وزارت بهداشت حمایت‌ها و بدهی‌هایشان را پرداخت نمی‌کنند و این وسط با شکل‌گیری یک چرخه معیوب، دود مشکلات به چشم مردم می‌رود. متأسفانه بازار سیاه قاچاق دارو هم زیرپوستی رشد کرده و گسترده شده و همه شهر را گرفته است و از آنجا که خیلی از اقلام دارویی خارجی گران شده، برخی شرکت‌های دارو‌سازی هم داروها را به همین دلیل انبار کرده‌اند و این باعث شده برخی از داروها کمیاب یا نایاب شود و از طریق دلالان به فروش برسند.»
درحالی‌که به سختی لرزش دست‌ها و بدنش را کنترل می‌کند، تلاش دارد تا کارهایش را خودش انجام دهد؛ کم سن و سال است، می‌گوید: «داروی ایرانی با بدن من سازگاری ندارد و هر ماه مجبور هستم حدود 3میلیون تومان دارو را از طریق همین دلالان تامین کنم و ریسک خطر آن را به جان بخرم.
- سخنگوی سازمان غذا و دارو: دلالان دارو، کارت‌ویزیت چاپ می‌کنند
کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو درباره فعالیت دلالان دارو به همشهری گفت: «سازمان غذا و دارو کار ویژه و مأموریت خاص خود را دارد و چارچوب و شرح وظایفش مشخص است و قطعا برخورد امنیتی، انتظامی با موضوعی به‌نام قاچاق دارو همچنین برخورد با دلالان آن هم خارج از داروخانه‌ها بر عهده این سازمان، حداقل به‌طور مستقیم نیست.
اگرچه ما گزارش‌های مردمی و شواهدی را که به دستمان می‌رسد به مراجع ذیصلاح، انتظامی، امنیتی و قضایی ارائه خواهیم کرد، اما مسجل است که خرید و فروش دارو مقابل داروخانه و خیابان‌های اطراف و هر مکان دیگری کاری خلاف قانون است و انتظار می‌رود دستگاه‌های امنیتی و انتظامی به این موضوع ورود کنند. این افراد باید شناسایی شوند.
ضمن اینکه این افراد توزیع‌کننده خرد هستند و باید افراد اصلی شناسایی شوند و بفهمیم که به چه منابعی دسترسی دارند؛ آیا داروها قاچاق هستند؟ آیا داروها تقلبی هستند و یا اینکه خارج از چرخه رسمی به بازار رسیده‌اند؟» او در ادامه درباره مبارزه با دلالان دارو می‌گوید: «خوشبختانه در این زمینه هم خلأ قانونی نداریم و مراجع ذیصلاح هم مشخص هستند؛ به همین سبب ما هم انتظار داریم به موضوع قاچاق و خرید و فروش دارو خارج از مجاری رسمی و داروخانه‌ها با شدت بیشتری به‌خصوص در شرایط فعلی برخورد شود.
در واقع حضور دلالان و دخالت آنها در موضوع دارو دغدغه ما نیز محسوب می‌شود. باید با متخلفان این حوزه برخورد قاطع صورت گیرد. باید مراجع قضایی وارد عمل شوند، دادستانی کل کشور و دادستانی تهران در این حوزه ورود و روشنگری کنند و افرادی که دستگیر می‌شوند به‌راحتی آزاد نشوند. متأسفانه آزادی عمل این افراد تا حدی است که حتی کارت‌ویزیت هم چاپ می‌کنند.» او همچنین به مصرف‌کنندگان داروهایی که از دلالان خریداری می‌کنند، توصیه می‌کند:
«در مورد داروهای خارجی که خارج از زنجیره عرضه دارو در کشور توزیع می‌شود به مردم هشدار می‌دهیم. هر آنچه دلالان دارو در مورد اصالت دارو می‌گویند صحت ندارد چرا که اصل بر این است که این داروها قاچاق، تقلبی و غیراصل است و به‌دلیل اینکه خارج از ضوابط و شرایط نگهداری توزیع دارو هستند می‌توانند سبب ایجاد عوارض اجتناب‌ناپذیر و چه بسا جبران ناپذیر شوند.» همچنین او درباره کمبود و نبود داروهای خارجی همچون دسفرال و شربت اپلیم و سایر داروها، می‌گوید:
«طبق قانون برنامه ٦ توسعه سازمان غذا و دارو مکلف به حمایت از داروهای برند خارجی نیست و در مواردی هم که مشابه داروی خارجی در داخل وجود داشته باشد سازمان غذا و دارو حداکثر ١٠درصد بازار دارو را بیشتر به داروی وارداتی و برند اختصاص نخواهد داد و مابقی نیاز از بازار دارو یعنی٩٠درصد از محل تولید داخل تأمین خواهد شد.
کما اینکه نظام دارویی ما طبق اسناد بالادستی ازجمله سیاست‌های کلی سلامت ابلاغی مقام معظم رهبری نظام دارویی ژنریک است و نام تجاری و برند درنظام دارویی ما جایگاهی ندارد و ما در این زمینه به هیچ وجه در سیاست‌هایمان حمایت از داروهای برند را نداریم. سیاست ما حمایت از تولید داخل و حمایت از داروهای ژنریک است.»