عمومیت یافتن برنامه‌‌‌‌های دولت الکترونیک در کشورهای مختلف را می‌‌‌‌توان پاسخی منطقی به پیچیدگی‌‌‌‌های حیات معاصر در جهان دوفضایی شدۀ معاصر، افزایش انتظارات شهروندان از دولت‌‌‌‌ها و تقاضای آنها برای مشارکت بیشتر و همچنین ارتقای سطح خدمات دانست. دولت الکترونیک که مولود پیوند دولت و فناوری است، محور حرکت خود را بر اساس پیشرفت‌‌‌‌های فناورانه تنظیم می‌‌‌‌کند که تحقق چنین امری مستلزم آگاهی از روندهای نوظهور آیندۀ فناوری و ظرفیت‌‌‌‌هایی است که فناوری‌‌‌‌های جدید به دولت در جهت برآورده کردن تقاضاهای شهروندانشان می‌‌‌‌دهند. بر این اساس، کتاب «آینده‌‌‌‌پژوهشی دولت الکترونیک»، متمرکز بر روندهای آیندۀ دولت الکترونیک در سه سطح زیرساخت دولت الکترونیک، سطح ظرفیتی-نهادی دولت الکترونیک و سطح خدمات دولت الکترونیک به آن است.
- معرفي كتاب
کتاب «آینده‌‌‌‌پژوهشی دولت الکترونیک» با هدف «مطالعۀ چندسطحی‌‌‌‌نگرانۀ روندهای آیندۀ دولت الکترونیک»، با پیوند دو رویکرد آیندۀ توصیفی و آیندۀ تجویزی، به دنبال آن است که هم نسبت به شناخت واقع‌‌‌‌بینانه از آینده با توجه به روندهای جاری فناوری و محتوای فضای مجازی، با حساسیت مطالعه را هدایت کند و هم نسبت به آیندۀ آرمانی و سازوکار رسیدن به این آینده، راهبردهایی را در خلال بحث مطرح کند و همین‌‌‌‌طور امکانات رسیدن به آیندۀ آرمانی را موردتوجه داشته باشد. اين كتاب در 208 صفحه تنظيم شده و داراي فهرست، مقدمة مؤلف، واژه‌‌‌‌نامه و نمايه است كه در سال 1397 توسط انتشارات اميركبير به چاپ رسيده است.
اين كتاب را مي‌توان يكي از آثار برجسته و منحصربه‌فرد در حوزة دولت الکترونیکی در كشور دانست كه بر اساس رويكردي جامعنگر، تمامي سطوح و لايه‌هاي اين حوزة مطالعاتي را مورد توجه قرار داده و لذا مي‌تواند به عنوان كتابي مرجع، مورد استفادة حوزة سياست‌گذاري دولت الکترونیک و سطح آكادميك و دانشگاهي قرار گيرد.
این کتاب در هفت فصل تنظیم شده است که فصل اول با عنوان «آیندهپژوهی» بر مفهوم آینده‌‌‌‌پژوهشی و روش‌‌‌‌های آن تمرکز دارد و استفاده از روش‌‌‌‌های ترکیبی برای مطالعۀ فرایندهای مرتبط با دولت الکترونیکی پیشنهاد شده است. در فصل دوم با عنوان «آیندهپژوهی فناوری‌‌‌‌های فضای مجازی»، ابتدا فناوری‌‌‌‌های مسلط آینده شامل رادیو موج میلیمتری، ابر رایانه‌‌‌‌ها، رایانش و شبکه‌‌‌‌های حسگر هوشمند، شبکۀ تعریف شده با نرم‌‌‌‌افزار، اینترنت همه‌‌‌‌چیزها، فناوری‌‌‌‌های وب‌‌‌‌محور، فناوری‌‌‌‌های تصویرسازی سه‌‌‌‌بعدی و کاربردهای چندرسانه‌‌‌‌ای‌‌‌‌ها و رایانش ابر مطالعه شده و سپس رویکردهای مثبت و خوشبینامه و چالش‌‌‌‌های آیندۀ فناوری‌‌‌‌ها موردتوجه قرار گرفته که روندهای امیدوارانه به آیندۀ فناوری شامل دسترسی‌‌‌‌پذیری و نامرئی شدن اینترنت، شبکه‌‌‌‌ای شدن همه‌‌‌‌چیزها، شخصی و خصوصی شدن ابرهای همه‌‌‌‌چیزها، اجرا شدن واقعیت افزوده و دستگاه-های قابل پوشیدن و شهودی شدن واسط کاربرهای اطلاعاتی است و مسائل حقوقی جدید، شکاف دیجیتال و مسائل حریم خصوصی به عنوان مهم‌‌‌‌ترین چالش‌‌‌‌های آیندۀ فناوری در نظر گرفته شده است. همچنین آیندهپژوهی فناوری موبایل از دیگر مباحث این فصل است که به سناریوهای آیندۀ آن و الزامات نسل بعدی شبکۀ موبایل توجه شده است.
فصل سوم این کتاب با عنوان «آیندهپژوهی دولت الکترونیک» به فرایندهای آینده‌‌‌‌نگاری دولت الکترونیک و روش‌‌‌‌های آن، بزرگ‌‌‌‌روندهای دولت الکترونیک و تغییر روندی در منافع و چالش‌‌‌‌های آیندۀ دولت الکترونیک تأکید دارد. همان‌‌‌‌طور که در این فصل مشخص شده، آیندهپژوهی دولت الکترونیک به منظور آمادگی برای افزایش قدرت پاسخگویی به تغییرات آینده ضروری است و دولت نیاز دارد تا بر اساس خط‌‌‌‌مشی و برنامۀ مشخصی، خود را همراستا با تغییرات جدید، تغییر دهد. در این میان، اتخاذ روند همسوگرایانه با تغییرات فناورانه دنیای جدید، نیازمند آگاهی از بزرگ‌‌‌‌روندها و شناخت چالش‌‌‌‌ها و منافعی است که در آینده برای دولت الکترونیک وجود خواهد داشت.
در فصل چهارم این کتاب با عنوان «آیندهپژوهی سطح زیرساخت دولت الکترونیک»، زیرساخت به عنوان تمامی امکانات و ظرفیت‌‌‌‌های موردنیاز اولیه تعریف شده است که بدون آنها مجازی‌‌‌‌سازی دولت امکان‌‌‌‌پذیر نیست و شامل اجزای فیزیکی و سخت‌‌‌‌افزاری و ابعاد غیرمادی می‌‌‌‌باشد. در این فصل، فناوری‌‌‌‌های کلیدی در توسعۀ دولت الکترونیکی و روندهای آن موردتوجه قرار گرفته و چشم‌‌‌‌اندازهای نوظهور آن شامل حرکت از دولت 1.0 به سمت دولت 5.0 و و ابر مبتنی بر دولت الکترونیک و همچنین زیرساخت‌‌‌‌های غیرمادی دولت الکترونیک بررسی شده است.
بر اساس فصل پنجم این کتاب با عنوان «آیندهپژوهی سطح ظر فیتی-نهادی دولت الکترونیک»، مطالعۀ نظام مدیریتی دولت الکترونیکی، تغییرات ناشی از شکل‌‌‌‌گیری آن در نظام و عملکردهای دولت، ظرفیت‌‌‌‌ها و نظام نهادی دولت‌‌‌‌ها اهمیت می‌‌‌‌یابد و لذا اجزای ساختاری دولت الکترونیک، تغییرات سازمانی در دولت الکترونیک و کارکردهای نهادی در دولت الکترونیک موردتوجه قرار گفته است. در فصل ششم با عنوان «آیندهپژوهی سطح خدمات دولت الکترونیک» مطرح شده است که از آنجاکه رابطۀ دولت و کاربر در سطح خدمات شکل می‌‌‌‌گیرد و رضایت از خدمات دولت الکترونیک می‌‌‌‌تواند منتهی به افزایش قدرت دولت و اعتماد به آن شود، ضرورت دارد تا سطح خدمات دولت الکترونیک و روندهای فعلی و آیندۀ آن مورد توجه قرار گیرد. بر این اساس، در این فصل، ملاحظات مربوط به خدمات الکترونیک در آینده، سیر تکامل‌‌‌‌گرایانۀ خدمات دولت الکترونیک، روندهای آیندۀ خدمات دولت الکترونیک و سناریوهایی برای آیندۀ خدمات دولت الکترونیک مطرح شده است.
درنهایت در فصل جمع‌‌‌‌بندی این کتاب با عنوان «دولت هوشمند، جامعنگر، یکپارچه و معطوف به حکمرانی مطلوب الهی» مطرح شده است که دولت الکترونیک در آینده در نظام جمهوری اسلامی ایران در چارچوب نظام حکمرانی اسلامی، «دولتی هوشمند، جامعنگر، یکپارچه و معطوف به حکمرانی مطلوب الهی» است که مبتنی بر ارزش‌‌‌‌های الهی، تخصص‌‌‌‌گرایی و عقلانی کردن عمل و تسلط بر فرایندهایی است که در دو جهان واقعی و مجازی در جریان است.
- دولت هوشمند، جامعنگر، یکپارچه و معطوف به حکمرانی مطلوب الهی به مثابۀ رویکردی جامع به دولت الکترونیک
به نظر می‌‌‌‌رسد مهم‌‌‌‌ترین و برجسته‌‌‌‌ترین ویژگی کتاب «آینده‌‌‌‌پژوهشی دولت الکترونیک» تأکید بر رویکردی جامعنگر به دولت الکترونیک است که بر اساس آن، بر دولت الکترونیک یکپارچه‌‌‌‌ای تأکید می‌‌‌‌شود که یکپارچگی موازی فیزیکی و مجازی را مورد توجه قرار می‌‌‌‌دهد و ظرفیت‌‌‌‌های فضای واقعی و مجازی را به صورت یکپارچه به کار می‌‌‌‌گیرد تا به پیشرفت و تعالی همه‌‌‌‌جانبه جامعۀ اسلامی منجر شود.
از سوی دیگر، چنین رویکردی به دولت الکترونیک، جامع‌‌‌‌گراست و به تمامی سطوح زیرساختی، نهادی، ظرفیتی و خدمات و محتوا توجه دارد و همزمان این جامعیت شامل عناصری است که موضوع مجازی شدن هستند، یعنی افراد، اشیا، اطلاعات/داده‌‌‌‌ها و فرایندها. علاوه بر این، در این رویکرد، بر دولت الکترونیک هوشمند تأکید شده است، به این معنا که تجمیع نظام داده‌‌‌‌ها و تبدیل آنها به اطلاعات صورت می‌‌‌‌گیرد و ارائۀ خدمات مبتنی بر رویکرد تناسب با محیط هدف است که هدف غایی نیز، ارائۀ خدمات کم‌‌‌‌هزینه‌‌‌‌تر، امن‌‌‌‌تر، با حداقل تخریب محیط زیست، حداکثر رفاه و سلامتی روحی و جسمی شهروندان و نسل‌‌‌‌های بعدی است.