بعضي از افراد هم به دلايل مختلف مجبورند در ساعت‌هاي گرم، از خانه بيرون بروند. اما دوستاني هم دارم كه اصلاً حواسشان به خطري كه در اين روزهاي گرم در كمين نشسته، نيست؛ خطري به‌نام گرمازدگي.
خودم ديدم ساعت دو بعدازظهر توپ فوتبال به دست، خيس عرق بودند و با چهره‌هايي برافروخته، به پارك نزديك خانه‌مان مي‌رفتند. گفتم گرمازده مي‌شويد و جواب دادند كه فقط كمي بيش‌تر از حالت عادي گرم مي‌شويم و...
دكتر نيما فيروز، پزشك عمومي، در گفت‌وگو با هفته‌نامه‌ي دوچرخه براي ما گرمازدگي را تعريف مي‌كند: «گرمازدگي يا هايپرترميا، عدم توانايي بدن در دفع گرما و افزايش دماي دروني بدن به حدود 40 درجه‌ي سانتي‌گراد است. در تعريفي ديگر گرمازدگي به‌هم‌خوردن تعادل در مكانيسم دمايي بدن و توليد گرما در بدن به دليل افزايش گرماي محيط است.»
- گرمازدگي چه‌طور اتفاق مي‌افتد؟
گاهي به دليل فعاليت شديد بدن، سوخت و ساز افزايش مي‌يابد و در نتيجه، دماي درون بدن هم بالا مي‌رود. گاهي هم گرمازدگي، به دليل گرماي هوا پيش مي‌آيد يا شايد هم هردو حالت هم‌زمان اتفاق بيفتند؛ مثل ورزشكاري كه در گرماي شديد در زمين فوتبال دماي دروني بدنش بالا مي‌رود، گرماي بيروني هم كه هست، براي همين تبادل دما برقرار نمي‌شود و فرد دچار گرمازدگي مي‌شود.
- چه افرادي بيش‌تر در خطراند؟
گرمازدگي، همه‌ي گروه‌هاي سني با هرجنسيت، وضعيت چاقي و لاغري و... را مي‌تواند تهديد كند و به دو نوع فعاليتي و كلاسيك تقسيم مي‌شود.
در فرم و مدل فعاليتي، گرمازدگي بيش‌تر در سن پايين رخ مي‌دهد. مثلاً نوجواناني كه به دنبال ورزش‌هاي سنگين يا فعاليت شديد، دچار گرمازدگي مي‌شوند. مثل كساني كه در هواي گرم مي‌دوند، دوچرخه‌سواري مي‌كنند يا فوتبال بازي مي‌كنند.
در افراد چاق، چربي‌اي كه بيرون پوست را گرفته، نمي‌گذارد تبادل دما صورت بگيرد و براي همين افراد چاق بيش‌تر در خطرند. افراد مسن و بچه‌ها و زنان باردار هم در خطرند. افرادي كه داروهاي فشارخون مصرف مي‌كنند نيز در خطرند و در اين افراد مدل گرمازدگي كلاسيك رخ مي‌دهد.
- خطرات گرما زدگي چيست؟ آيا فقط گرممان مي‌شود؟
گاهي سلول‌هاي بدن ما بيش‌تر از مواد پروتئيني تشكيل شده است و خاصيت پروتئين اين است كه در دماي خاصي ساختار كلي‌اش از بين مي‌رود. درست مثل يك تخم‌مرغ كه وقتي حرارت مي‌دهيم، پروتئين درون آن از حالت مايع، به حالت جامد و سفت تبديل مي‌شود.
سلول‌هاي درون بدن ما هم به همين شكل هستند؛ وقتي دماي بدن بالا مي‌رود آنزيم‌هاي درون سلولي از كار مي‌افتند و عملاً زندگي نابود مي‌شود. پس گرمازدگي شايد ساده باشد اما در حالت حاد مي‌تواند زندگي را تهديد كند.
- نشانه‌هاي گرمازدگي چيست؟
در زمان گرمازدگي، خون براي اين كه بتواند دماي درون بدن را از طريق سطح پوست به بيرون از بدن منتقل كند در سطح پوست قرار مي‌گيرد؛ در نتيجه خون به ارگان‌هاي دروني نمي‌رسد و در اين حالت، فرد احساس ضعف، سرگيجه، خستگي، منگي، سردرد، بي‌اشتهايي، تشنگي، تپش قلب، تعريق شديد، گرفتگي عضلات و تنفس تند مي‌كند. در اين حالت دماي دروني بدن به 40 رسيده، در حالي كه فرد بيماري عفوني ندارد.
از طرف ديگر، با بالا‌رفتن دماي بدن، ما عرق مي‌كنيم و تعريق زياد، باعث مي‌شود سديم مورد نياز بدن ما دفع شود. پس بدن با كمبود سديم مواجه مي‌شود و گرفتگي عضلات پيش مي‌آيد.
- راه‌هاي پيش‌گيري و درمان
در اولين مرحله از درمان يك فرد گرمازده، بايد به سرعت دماي بدن او را كاهش دهيم. پس بايد پوشش بدنش را كم كنيم تا تبادل دما بين درون بدن و هوا بيش‌تر شود يا اين‌كه خنكش كنيم. براي اين كار با يك اسفنج، بدنش را مرطوب كنيم، روي شكم و پاهايش را آب بزنيم و او را باد بزنيم.
هم‌چنين مي‌توانيم فرد گرمازده را به محيطي خنك ببريم و به او مايعات خنك بدهيم. چون در حالت تعريق، نمك از بدن دفع مي‌شود، اگر امكانش باشد مي‌توانيم به ازاي هرليتر آب، يك قاشق چاي‌خوري نمك به آن اضافه كنيم. اين‌كار كمك مي‌كند كه سديم از دست رفته‌ي بدن جبران بشود كه خطر تشنج و گرفتگي عضلات را كم مي‌كند.
گاهي هم افراد گرمازده از حال مي‌روند. در اين حالت فرد گرمازده را بايد بخوابانيد، پاهايش را بالا بگيريد كه خون به مغزش برسد.
پس از اين كمك‌ها، فرد گرمازده، بعد از نيم‌ساعت سر حال مي‌شود. همين كه روي بدنش دست گذاشتيم و ديديم پوستش دماي طبيعي را به دست آورده، ديگر نبايد اين درمان‌ها را ادامه دهيم، چون خيلي وقت‌ها افراط در اين درمان، فرد گرمازده را به هايپوترمي مي‌برد؛ يعني دماي بدنش كم مي‌شود.
- پيش‌گيري بهتر از درمان
اصلاً چرا ما بايد دچار گرمازدگي بشويم؟ لزومي ندارد نوجواني در ساعت 11 تا سه بعدازظهر ورزش كند. حالا اگر مربي گفته بين ساعت 11 تا سه برود باشگاه بدود و... مي‌تواند با رعايت چند نكته، از گرمازدگي پيش‌گيري كند.
مثلاً لباس تنگ نپوشد، قبل و بعد از تمرين دوش آب سرد بگيرد، حتماً مايعات خنك زياد بنوشد، حتي در نوشيدني هم مي‌تواند به ازاي هرليتر، يك قاشق چاي‌خوري نمك اضافه كند و براي اين‌كه طعمش خوب شود كمي ليموترش هم به آن اضافه كند. اين كار باعث مي‌شود ويتامين‌ث و نمك بدنش تأمين شود.