بررسی‌های این نشریه اقتصادی نشان می‌دهد، جایی که تا همین چند سال اخیر تنها محل رشد کسب‌وکارهای نوپا به‌حساب آمده، حالا به نفع رقیب چینی کنار کشیده است. براساس نقشه جهانی نوآوری و استارتاپ‌ها، در سال2013، حدود 78درصد استارتاپ‌های بزرگ در آمریکا متولد شده و 41درصد آنها در «سیلیکون‌ولی» به‌وجود آمده بودند؛ حالا اما ورق برگشته است. بنابر آمار 2018، بیش از 35درصد استارتاپ‌های بزرگ در چین هستند؛ درحالی‌که سهم آمریکا فقط 38درصد است.
از همین تعداد نیز 17درصد در سیلیکون‌ولی مشغول کار هستند. با جدی‌تر شدن رقابت بین کشورهای مختلف جهان ایران نیز وارد گردونه رقابت شده و در تلاش است تا سهمی برای خود در این بازار پیدا کند. همشهری در گفت‌وگو با کارشناسان، فرضیه تبدیل شدن تهران به اکوسیستم استارتاپی را بررسی کرده است. ما چقدر تا تبدیل‌شدن به قطب استارتاپی منطقه فاصله داریم؟
برگ برنده سیلیکون‌ولی در دوران اوج شکوهش، فراهم کردن تمام نیازهای استارتاپ‌ها در کوتاه‌ترین زمان بود. استارتاپ‌ها در جنوب شرقی سانفرانسیسکو، در حومه «سانتاکلارا»ی کالیفرنیا قرار می‌گرفتند که نزدیک دانشگاه‌های معتبری مثل استنفورد، برکلی، کالیفرنیا و... قرار دارد. به جز این، سرمایه‌گذارهای خطرپذیر، شتاب‌دهنده‌ها و... نیز در همین فضا قرار داشتند.
غول‌های بزرگ فناوری مثل فیس‌بوک، آمازون، گوگل و... نیز در نزدیکی سیلیکون‌ولی قرار گرفته‌اند که همه اینها باعث می‌شود یک اکوسیستم یا زیست‌بوم شکل بگیرد که نیازهای اصلی استارتاپ‌ها را در کوتاه‌ترین زمان برطرف می‌کرد و در عین حال، فرهنگ و جامعه جدیدی را شکل می‌داد که این‌روزها به‌عنوان فرهنگ و جامعه استارتاپی شناخته می‌شود.
چین برای اینکه بتواند گوی رقابت را از سیلیکون‌ولی آمریکا بگیرد، یک اکوسیستم داخلی شکل داد که با نمونه‌های مشابه خارجی ارتباطی نداشت و نیازهایش را در داخل کشور و محیطی محدود برطرف می‌کرد. در عین حال، سرمایه‌گذارها و کاربران مخاطب نیز در همین فضا رشد کرده، مشغول رقابت می‌شدند. ساخت اکوسیستم، برگ برنده چین است و به گواه کارشناسان، هر کشوری که بتواند اکوسیستم را زودتر و بهتر شکل دهد، به رقیبی جدی برای سیلیکون‌ولی تبدیل خواهد شد.
- فضای کاری اولویت آخر است
برای ساخت اکوسیستم استارتاپی به 3 مولفه اصلی نیاز داریم. «فرهنگ استارتاپی»، «جامعه استارتاپی» و «فضای فیزیکی» 3 نیاز اصلی هستند که اکوسیستم‌ها را شکل می‌دهند. کاوه یزدی‌فر، مدیر نوآوری شهری پروژه تهران هوشمند شهرداری تهران که پیش‌تر اکوسیستم استارتاپی در چند کشور اروپایی را بررسی کرده، درباره رویکرد نادرستی که در تهران برای رشد استارتاپ‌ها رایج شده، به همشهری میگوید:
«اولویت در تمام دنیا با آموزش فرهنگ استارتاپی و ساخت جامعه‌ای است که به این ارزش‌ها پایبند باشند. وقتی تمام این مشکلات حل شد، در آخرین نوبت زمان احداث فضاهایی مثل مراکز رشد و نوآوری است که استارتاپ‌ها بتوانند در آن کار کنند. این در حالی است که هنوز فرهنگ استارتاپی در جامعه شکل نگرفته، بخش‌های زیادی از جامعه مشغول ساخت مراکز رشد و نوآوری هستند و می‌خواهند کسب‌وکارهای نوپا را شکل بدهند.»
او درباره اینکه فرهنگ کاری استارتاپی چه مشخصاتی دارد و وضعیت ایران در این زمینه چیست، میگوید: «در این فضا همه با یکدیگر کار کرده و مشکلات‌شان را با هم حل می‌کنند. در مقیاس‌های کوچک رقابت هنوز شکل نگرفته و همه کسب‌وکارها مشکلات و راه‌حل‌های مشابه‌شان را در تعامل با یکدیگر در میان می‌گذارند.
این در حالی است که در جامعه ایران استارتاپ‌ها تمایلی به اشتراک‌گذاشتن تجربه‌‌هایشان ندارند و تکروی را ترجیح می‌دهند. پیدا کردن سرمایه‌گذار نیز با هدف گذران زندگی صورت می‌گیرد، نه پیشبرد اهداف یک استارتاپ. به همین دلیل، سرمایه‌گذارها و کسانی که از بیرون چنین وضعیتی را می‌بینند، تمایلی به وارد شدن به این حوزه‌ها ندارند. فرهنگ و روش کار استارتاپی که شکل بگیرد، مسائل دیگر نیز حل می‌شوند.»
- سیاستگذاران از دور نظارت کنند
رضا کلانتری‌نژاد، فعال کارآفرینی در حوزه استارتاپ اما معتقد است، نقش دولت و بخش‌های سیاستگذار را نیز در شکل‌دادن به اکوسیستم استارتاپی نباید دست‌کم گرفت. او میگوید: «شکل‌دادن به زنجیره نظام نوآوری کاری است که باید از طرف سامانه‌های بالادستی و نهادهای سیاستگذار مثل مجلس و بخش‌های مرتبط با این حوزه در دولت آماده شود. ساخت اکوسیستم یک فرایند ملی است که همه باید در آن نقش‌شان را ایفا کنند.
مشکل اینجاست که بخش‌های مربوط به حوزه سیاست کارشان را معمولا درست انجام نمی‌دهند و در مواردی به‌صورت سنتی اعمال قدرت می‌کنند که این روند باید درست شود. کار نهادهای حاکمیتی اعمال قدرت نیست بلکه درست کردن زمینه برای استارتاپ‌هاست تا بتوانند کارشان را به درستی پیش ببرند.» رفع مشکل در حوزه‌هایی مثل بیمه، مجوزها، مالیات، حمایت‌های صنفی و... این نیاز احساس می‌شود و درصورت برطرف‌شدن، می‌توان به شکل دادن به یک اکوسیستم فعال در کشور امیدوار بود.
- چرا سیلیکون‌ولی در کالیفرنیاست
سورنا ستاری، معاون علمی فناوری رئیس‌جمهور یکی از کسانی است که نقش مهمی در خیز ایران برای داشتن اکوسیستم استارتاپی داشته است. او در گفت‌وگو با همشهری در این رابطه میگوید: یک زمانی سیلیکون‌ولی در کالیفرنیا بود؛ حالا سیلیکون‌ولی در بنگلور هند است، در سوژو چین است، در پکن است.
من مطالعه‌ای را به بهترین بچه‌هایی که در سیلیکون‌ولی داریم سفارش داده بودم. سؤال اصلی من این بود که چرا سیلیکون‌ولی در کالیفرنیاست. چرا مثلا در نیویورک یا دوبی نیست؛ مگر کشورهای عربی اینقدر مثلا برای دوبی مدیاسیتی خرج نکردند؟ جواب یک کلمه بود: زیست‌بوم یا همان اکوسیستم. اصلا پول این وسط مطرح نیست. اکوسیستم و زیست‌بوم ما باید طوری باشد که بچه نخبه ما بتواند در آن رشد کند.