- آوین آزادیشهرهای کوچک تعزیه‌های بزرگ
تا چشم کار می‌کند زمین است. خاک را سم اسب‌ها بلند کرده و صدای ناله از چهارسوی میدان می‌آید؛ این تصویر مشترکی از تعزیه‌های معروف میدانی کشور است. بازیگران گاهی به 300 نفر هم می‌رسند و تعزیه‌خوانان سال‌هاست به قول خودشان، شبیه‌خوانی می‌کنند؛ نسل به نسل. تعزیه ظهر عاشورای میدان امام حسین (ع) شوش، صحرارود فسا، خوانسار اصفهان و ارمغانخانه زنجان از معروف‌ترین مراسم سوگواری و آیینی در ایران به شمار می‌روند؛ هر کدام هم حال و هوای خودش را دارد. تعزیه‌ها فقط میدانی نیستند و بعضی‌هاشان در حسینیه‌های بزرگ شهرستان‌ها برپا می‌شوند اما نقطه اشتراک همه آنها، ماندگاری است. سوگواری در میدان‌های بزرگ شهرهای کوچک تبدیل به آیین و سنت شده و اگر پایتخت‌نشین و اهل عزاداری بوده و تاسوعا و عاشورا در خانه مانده باشید، قافیه را باخته‌اید.
- راه حسین (ع) در شوش، تفکر است نه گریستن
شوش، شهری با تمدن هزارساله، عاشورای متفاوتی دارد. شب‌های تاسوعا و عاشورا که جنوبی‌ها با سنج مراسم سوگواری را برگزار می‌کنند دسته‌های عزاداری بدون آنکه سروصدای بلندی ایجاد کنند یا خیابان‌های شهر را ببندند از مسیرهای مشخصی به آرامگاه دانیال‌نبی می‌روند.
میدان امام حسین( ع) شوش، صحرای کربلا می‌شود و سبزپوشان و قرمز پوشان روبه‌روی هم می‌ایستند. از همه خوزستان آدم می‌آید. اسب‌ها، نیزه‌ها و خیمه‌ها بازسازی خوبی از صحنه ظهر عاشورا می‌کنند. تعزیه‌گردانان می‌گویند تعزیه تاسوعا به زبان عربی و تعزیه ظهر عاشورا به زبان فارسی بیش از 70سال است که در این میدان اجرا می‌شود.
کنار میدان تعزیه بزرگ و پرسر و صدای شوش که بایستی، کمتر کسی را درحال گریه می‌بینی. همه حواس تماشاگران به متن شعرهاست. گاهی بیشتر از ١٠ساعت زیر آفتاب داغ خوزستان می‌ایستند و شهید شدن ٧٢ تن را نگاه می‌کنند. یکی از بازیگران این مراسم با اشاره به کتاب حماسه حسینی شهیدمطهری می‌گوید: تمامی تلاش ما نشان دادن قدرت و آزادگی امام‌حسین(ع) در برابر خشونت و ظلم دشمن است. او تأکید می‌کند: یاد بگیریم امام‌حسین(ع) را از موضع ضعف نشان مردم ندهیم که گریه کنند. راه حسین(ع)، راه تفکر است.
- تعزیه 250ساله صحرارود
می‌گویند صحرارود فسا میزبان بزرگ‌ترین تعزیه میدانی نه‌تنها استان فارس، بلکه کل کشور است. تعزیه مشهور این خطه، ثبت ملی و مذهبی شده و حالا دیگر طرفداران خودش را دارد. «از کوفه تا کوفه» با بیش از 200شبیه‌خوان در تپه‌های حضرت صاحب‌الزمان(عج) همه‌ساله برگزار می‌شود؛ مراسمی که هزار و 200عامل اجرایی دارد و حالا دیگر هواداران پر‌و‌پا قرصی پیدا کرده است.
صحرارودی‌ها بیش از 250سال است که در زمینی به وسعت 2هکتار وقایعی از ورود مسلم به کوفه تا رسیدن حضرت‌زینب(س) و دیگر اسرای عاشورا به این شهر را روایت می‌کنند. استادان دانشگاه شیراز هم چند گوشه کار را گرفته و کنارشان ایستاده‌اند؛ از تحقیق و پژوهش گرفته تا بازنویسی و ویراش متن‌ها.
گفتنی است سال گذشته حدود 40هزار نفر از مردم استان فارس، خبرنگاران و عکاسان به تماشای این تعزیه نشسته‌اند و به‌نظر می‌رسد امسال، مردم صحرارود میزبان تعداد بیشتری از تماشاگران باشند.
- ارمغان حسین (ع) برای ارمغانخانه
حال و هوای «تکیه‌حسینی‌اعظم» ارمغانخانه زنجان هم خواستنی است. تعزیه‌خوانان بیش از 4ساعت در روز عاشورا، شبیه‌خوانی می‌کنند و روایت‌های خود را از ظهر عاشورا دارند.
ارمغانخانه تنها 9سال است که تبدیل به شهر شده اما ساکنانش می‌گویند قدمت تعزیه‌اش، 400سال است؛ تعزیه‌ای که حتی باعث شده تکیه‌حسینی در سال۱۳۸۹ به‌عنوان میراث معنوی کشور ثبت ملی شود.
«از برکت حسین(ع) شهر شدیم.»؛ سیروس رستمی، رئیس هیات‌امنای تکیه‌حسینی می‌گوید که سالانه بیش از 120هزار نفر به تماشای این تعزیه می‌نشینند و معتقد است تعزیه تکیه‌حسینی دیگر فقط مختص به مردم زنجان نیست و به همه ایران تعلق دارد.
تکیه مسقف ارمغانخانه، فضای متفاوتی برای برگزاری تعزیه نسبت به شوش و صحرارود ایجاد کرده؛ انگار که هر سال یک فیلم سینمایی عظیم در میانه آن ضبط می‌شود. کیپ‌تا کیپ آدم پای شبیه‌خوانی نشسته‌اند و صورت‌های خیلی‌ها از اشک خیس است.
- شیر هژبر خوانسار و نوای راهی‌کردن علی‌اکبر
حسینیه قودجان هم از آن حسینیه‌های معروف است و تعزیه‌هایش هم از آن تعزیه‌های دهن پرکن. از هر کدام از اصفهانی‌های اهل تعزیه که بپرسی می‌گوید ظهر عاشورا، خوانسار است. اینجا هم مانند ارمغانخانه برای خودش برو‌بیایی دارد و سالانه بیش از 60هزار نفر پای تعزیه‌خوانی خوانساری‌ها می‌نشینند.
تعزیه خوانسار سال89 حسابی سروصدا کرد. دست‌اندرکاران این شبیه‌خوانی، شیر بزرگی را سر صحنه آورده بودند. فیلم‌های به جا مانده از آن سال نشان می‌دهد که تعزیه‌خوان به دور صحنه می‌گردد و شیر هم روی صحنه بسته شده.
یکی دیگر از صحنه‌های مشهور تعزیه خوانساری‌ها کفن پوشیدن علی اکبر و راهی کردن او به میدان جنگ است. از آن صحنه‌های پرطرفداری که اصفهانی‌ها می‌گویند صدای دلنشین استاد حاج‌محمد رضایی آن را ماندگار کرده است. در پایان این صحنه، شبیه‌خوانان روایت شهادت علی‌اکبر را به گرمی بر زبان می‌آورند و از صحنه خارج می‌شوند.