همیشه صحبت از ارائه تسهیلات و بسته‌های تشویقی متنوع برای نوسازی بافت فرسوده پایتخت مطرح بوده و در این میان خانه‌های خارج از محدوده شهری و روستایی فراموش شده است. همین موضوع موجب شده تا مالکان خانه‌های فرسوده در روستاهای حریم شهر رغبتی برای نوسازی نداشته باشند.
با این حال بنیاد مسکن برای نوسازی بافت فرسوده روستاها تسهیلاتی چون وام با بهره‌کم در نظر گرفته است، اما این تسهیلات هم نتوانسته تأثیر چندانی در نوسازی و مقاوم‌سازی خانه‌های روستایی داشته باشد. این موضوعی است که در گزارش امروز در صحبت با ساکنان و دهیاران چند روستای منطقه19 به آن پرداخته‌ایم. در ادامه سراغ «غلامرضا صالحی» مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان تهران رفتیم تا در این زمینه از موانع و مشکلات نوسازی بافت فرسوده روستاهای حریم شهر تهران و نحوه ارائه تسهیلات بیشتر بگوید.
براساس سرشماری سال1395 تعداد سکونتگاه روستایی شهر تهران 43روستاست که از این میان 41روستا بالای 20 خانوار جمعیت دارد. در حریم منطقه 19 هم 22روستا وجود دارد که رقم قابل توجهی است. طبق همین آمار، هم اکنون 62 هزار و 97 شهروند روستایی در 16 هزار و 782 واحد مسکونی ساکن هستند. در روستاهای منطقه19 هم جمعیتی بالغ بر 52 هزار و 616 نفر در 14 هزار و 220 واحد مسکونی ساکن هستند که از این تعداد 4 هزار و 977 واحد مسکونی فرسوده است.
این در حالی است که به گفته مسئولان بنیاد مسکن شهر تهران، حدود 31درصد واحدهای مسکونی روستایی در مقابل حوادثی مانند زلزله نامقاوم هستند. ساکنان این بافت‌های فرسوده و نامقاوم به ناامنی سقف خانه‌هاشان واقف و مشتاق نوسازی هستند، اما مشکلات پیش روی آنها زیاد است.
از محله‌های نعمت‌آباد و دولتخواه تا روستاهای این محدوده کمتر از 10 دقیقه راه است. از بزرگراه شهیدکاظمی، وارد بزرگراه خلیج‌فارس و راهی روستاها می‌شویم. تابلو روستای پلائین و آستان امامزاده علی اکبر(ع) ما را به جاده‌ای سرسبز می‌کشاند، جایی باصفا در میان مزارع سبز و خانه‌های کاهگلی که از هوای خاکستری شهر در امان مانده است. اغلب ساکنانش کشاورز هستند، البته در این سال‌ها کارگاه‌های چوب‌بری و ریخته‌گری هم به این روستا راه پیدا کرده است.
«محمد مرادی» از ساکنان قدیم روستای پلائین است و در یک خانه قدیمی با 25 سال ساخت همراه خانواده‌اش زندگی می‌کند. می‌گوید: «روستایمان را دوست دارم. آب و هوای اینجا را با هیچ جای تهران عوض نمی‌کنم. هر‌کاری هم در مرکز شهر داشته باشم خیلی راحت از بزرگراه‌های نزدیک رفت‌وآمد و به آنها رسیدگی می‌کنم. البته خانه ما بنای مستحکمی ندارد و قدیمی ساخت است. مدت‌هاست به فکر نوسازی خانه‌ام بودم، اما شرایط مالی مساعدی ندارم.
شنیده‌ام بنیاد مسکن وام می‌دهد، ولی با این وضع اقتصادی بعید می‌دانم وام گره‌گشا باشد.» «محمد رحمتی» هم از مشکلات نوسازی خانه روستایی‌اش می‌گوید: «برای تخریب و نوسازی باید مبلغی را به اداره اوقاف واریز کنم و این مبلغ در توانم نیست. برای همین از خیر نوسازی گذشته‌ام. هر سال بخشی از خانه قدیمی ام را تعمیر می‌کنم؛ چون درآمد زیادی برای نوسازی ندارم.»
در میانه راه سری هم به روستای جعفرآباد در همان حوالی می‌زنیم. روستایی که بسیاری آن را با آثار باستانی و میراث فرهنگی‌اش می‌شناسند. از یخچال گلی و آسیاب سنگی گرفته تا کاروانسرا و حمام قدیمی‌اش جاذبه تاریخی و گردشگری این روستا محسوب می‌شود. «جمشید محمدزاده» از ساکنان این روستاست و تعصب خاصی به محل زندگی‌اش دارد. با ذوق فراوان از جاذبه‌های روستایشان برایمان تعریف می‌کند و می‌گوید:
«وقتی می‌توانیم از طبیعت بکر و آب و هوای خوب روستا در کنار شهر تهران بهره‌ببریم چرا به شهر کوچ کنیم. مشکل فعلی ما نبود برخی امکانات و خدمات شهری است که اگر فراهم شود فکر رفتن به شهر نه تنها از ذهن ساکنان روستا پاک می‌شود، بلکه بسیاری از شهری‌ها هم به روستا خواهند آمد. من خانه‌ام را سال گذشته تخریب و از نو ساخته و بسیار راضی‌ام. هزینه زیادی کردم و وام بنیاد مسکن هم تا حدودی کمک کرد، اما همسایه‌های ما توان پرداخت هزینه‌ها را ندارند و بهتر است میزان وام اعطایی بیشتر شود. هزینه‌های دریافتی اداره اوقاف کم شود تا همه بتوانند خانه‌هایشان را مقاوم کنند.»
«محرم علی نعمتی» که کنار محمدزاده ایستاده در تأیید صحبت‌های همسایه‌اش می‌گوید: «چند ماه پیش وقتی زلزله آمد با آنکه شدت زیادی نداشت، اما سقف و دیوارهای خانه ما ترک خورد. خانه‌های ما با مصالح نامرغوب و ضعیف ساخته شده است و باید فکری به حال آن کنیم. روی زمین‌های دیگران کشاورزی می‌کنم و واقعاً دستم خالی است.»
- وام کم بهره‌برای بهسازی خانه‌های روستایی
نوسازی و بهسازی روستا باید همه‌جانبه باشد، یعنی همه ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و اداری روستا را شامل شود و این برای حفظ هویت و حیات روستا الزامی است. مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان تهران این را می‌گوید و ادامه می‌دهد: «بهسازی و نوسازی روستاها به دنبال تأمین کارایی مطلوب، عدالت، کیفیت محیطی، ایمنی و امنیت، بهداشت، آسایش و زیبایی فضاهای روستایی است که از ضروریات اصلی توسعه در کشور است. با توجه به زلزله‌خیز بودن کشورمان و آسیب‌پذیر بودن واحدهای روستایی به دلیل قدمت، اجرای سنتی و استفاده از مصالح نامرغوب و معماری غیراصولی هرگز توصیه نمی‌شود.»
«غلامرضا صالحی» در ادامه از اقدامات بنیاد مسکن در این زمینه می‌گوید: «در وهله اول شناسایی روستاهای دارای بافت فرسوده و تهیه فرم شناسایی واحدهای مسکونی نامقاوم و بررسی خانه به خانه با هماهنگی دهیاری در دستور کار ما قرار دارد. در ادامه تشکیل کارگروه و احیای بافت فرسوده روستایی در فرمانداری با همکاری بنیاد مسکن صورت می‌گیرد. تسهیلات بهسازی مسکن روستایی و اعطای کمک‌های بلاعوض برای تسریع فرایند نوسازی از دیگر برنامه‌های این مرکز است.
در این راستا در سال‌های 82، 87 و 92 طرح آمارگیری مسکن روستایی هم صورت گرفته تا اطلاعات دقیق و به روزی از روستاهای شهر تهران در دست داشته باشیم.» او در پاسخ به این سؤال که نحوه و میزان مشارکت روستاییان در بازسازی بافت فرسوده روستایی به چه صورت است، می‌گوید: «هزینه اولیه ساخت خانه از سوی مالکان تأمین می‌شود و بنیاد مسکن کمک‌های بلاعوض و تسهیلات مقاوم‌سازی با کارمزد 5درصد در اختیار آنها قرار می‌دهد.
مقرر شده شورای اسلامی روستا نسبت به تصویب تخفیف هزینه عوارض صدور پروانه بین 50 تا 80درصد مساعدت کند. با توجه به بالا بودن هزینه ساخت خانه، افزایش مبلغ وام ضروری است. همچنین تسهیل در ضمانت وام‌های اعطا شده از سوی بانک‌ها و اصلاح ضوابط طرح‌های مصوب وارائه بسته‌های تشویقی برای ایجاد انگیزه در ساخت‌وساز هم مورد توجه قرار گیرد.»
میزان و سقف تسهیلات بافت فرسوده روستایی با توجه به تورم وگرانی‌های اخیر افزایش پیدا کرده است. صالحی می‌گوید: «در سال جاری به میزان 20درصد میزان تسهیلات هر واحد مسکونی فرسوده افزایش یافته و به مبلغ 250میلیون ریال رسیده است.»
مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان تهران معتقد است ارائه خدمات و امکانات به روستاها می‌تواند به استمرار سکونت روستاییان در روستاها کمک کند و اضافه می‌کند: «در صورت تأمین خدمات روبنایی و زیربنایی، کیفیت زندگی در روستاها ارتقا یافته و بهبود شرایط زندگی باعث استمرار سکونت در روستاها و در نتیجه بهسازی بناها خواهد شد. غالباً روستاها دارای شبکه معابر آسفالت و خدمات روبنایی مانند ورزشی، آموزشی و فضای سبز هستند.
در بعضی روستاها به‌صورت تخصصی اشتغال‌های خاصی مانند چوب‌بری، لوسترسازی، مبلمان و... توسعه‌یافته که با برنامه‌ریزی و هدایت درست امکان توسعه روستا بیش از پیش فراهم می‌شود.» صالحی به هزینه‌های اداره اوقاف هم گریزی می‌زند و می‌گوید: «درخصوص هزینه‌های اعلامی اداره اوقاف و ارزش افزوده پایین‌تر اراضی اوقافی برای ساخت‌وساز، عملاً نیازمند مساعدت و تسهیل شرایط از سوی اداره اوقاف هستیم و امیدواریم با همکاری این اداره مشکل برطرف شود.» او در پایان می‌گوید: «تجربه طرح‌های توسعه روستایی در کشورهای دیگر نشان می‌دهد که زمانی که مردم در جریان مسائل و امور قرار بگیرند و اعتمادشان جلب شود در اجرا نیز مشارکت فعال داشته و مسئولان را یاری خواهند کرد.»