این وصف حال کارتن‌خواب‌هایی است که بنا به دلایلی بی‌خانمان شده و به خیابان پناه آورده‌اند. بهار و تابستان مشکلی ندارند اما با سرد شدن هوا پناهگاهشان ناامن می‌شود و در پی جای امن و گرمی به هر دری می‌زنند. سال‌های اخیر با راه‌اندازی «گرمخانه» یا «مددسرا» در محله‌ها، این دغدغه کارتن‌خواب‌ها رفع و آنها صاحب سرپناه شده‌اند.
به گفته«سید نجم‌الدین محمدی» مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت اجتماعی شهرداری تهران، مهم‌ترین کلونی یا محل تجمع کارتن‌خواب‌ها در جنوب تهران شامل مناطق 16، 17، 18 و 19 است و زمستان امسال برنامه‌های ویژه‌ای برای گرم کردن کارتن‌خواب‌ها در این مناطق پیش‌بینی شده است. محمدی در این باره به سؤالات ما پاسخ می‌دهد.
- محل‌هایی که زمستان امسال به شکل ویژه برای آنها برنامه دارید کجاست؟
براساس تجربه سال‌های گذشته، بیشترین کلونی‌های آسیب در جنوب تهران و مناطق 17، 18 و 19 است. در محله‌های هرندی منطقه 12، خاوران منطقه 15 و دره فرحزاد منطقه 2 نیز با معضل کارتن‌خواب‌ها مواجه هستیم.
- در سال‌های گذشته مناطق 17 و 19 با مشکلات جدی در این حوزه روبه‌رو بودند. اطراف حرم مطهر نیز مشکلاتی داشتیم. آیا قرار است این مسائل به شکل کامل ساماندهی شود؟
مناطق 17 و 19 به دلیل موقعیت جغرافیایی و محورهای بزرگراهی و در اطراف حرم مطهر امام(ره) با تعداد بسیاری از کارتن‌خواب‌ها مواجه هستیم. سال گذشته با همکاری تولیت حرم مطهر تعدادی از کارتن‌خواب‌ها را در شبستان حرم اسکان دادیم و امسال هم این کار انجام می‌شود. البته با توسعه گرمخانه منطقه 19، ظرفیت پذیرش کارتن‌خواب‌ها زیاد شده است.
- آیا تغییری در گرمخانه منطقه 17 ایجاد شده است؟
گرمخانه منطقه 17، کوچک بود و ظرفیت کمی داشت. در مناطق 18 و 19 و 11 که همجوار است گرمخانه‌های دائمی داریم و کارتن‌خواب‌ها به آنها منتقل می‌شوند.
- مددسرای منطقه 16 سال‌هاست تعطیل شده و قرار بود گرمخانه جدیدی ساخته شود. چرا این اتفاق هنوز رخ نداده است؟
این گرمخانه در بافت مسکونی بود و اهالی و شورایاران به این موضوع اعتراض داشتند. بنابراین مسئولان وقت تصمیم گرفتند آن را تعطیل و به مکان مناسبی منتقل کنند اما با توجه به متراکم بودن منطقه فضای مناسبی برای این کار پیدا نکردند و کارتن‌خواب‌ها از گرمخانه مناطق همجوار مانند منطقه 19 استفاده می‌کنند.
- به نظر شما گرمخانه‌ها در دسترس کارتن‌خواب‌هاست؟
با توجه به مکان‌یابی مناسبی که در مناطق انجام شده، کارتن‌خواب‌ها دسترسی آسانی به گرمخانه‌ها دارند. علاوه بر دسترسی جامعه هدف به خدمات گرمخانه، استانداردها و کیفیت خدمات ارائه شده را افزایش داده‌ایم و اکنون در 16 منطقه پایتخت گرمخانه به ظرفیت 1500 نفر وجود دارد که قابلیت افزایش ظرفیت به 3 هزار نفر را دارند.
- برخی معتادان کارتن‌خواب بنا به شرایطشان، تمایلی برای رفتن به گرمخانه ندارند. برای جلوگیری از سرمازدگی این افراد در زمستان چه برنامه‌ای دارید؟
برای ارائه خدمات به این اقشار، اتوبوس‌های سیار پیش‌بینی کرده‌ایم. سال گذشته حدود 50 دستگاه اتوبوس برای اسکان معتادان کارتن‌خواب اختصاص داده شده بود که با توجه کلونی کارتن‌خواب‌ها در مناطق مستقر شده بودند. علاوه بر اتوبوس‌ها، حدود 30 گشت ویژه خدمات اجتماعی در مناطق گشتزنی می‌کنند و پس از جمع‌آوری معتادان کارتن‌خواب آنها را به گرمخانه یا اتوبوس‌های سیار منتقل می‌کنند.
- فرحزاد از کلونی‌های آسیب شمال پایتخت است. آسیب‌دیدگان در این منطقه رفتارهای تهاجمی در مقابل دیگران دارند. برای کم کردن این مقاومت و کمک به آنها چه راهکاری دارید؟
متأسفانه در دره فرحزاد جوی حاکم است که نیروهای خدمات اجتماعی بدون حضور و همکاری تشکل‌های مردم‌نهاد نمی‌توانند به آنجا وارد شوند و به افراد آسیب‌دیده خدمت‌رسانی کنند. بنابراین نحوه ارائه خدمات به کارتن‌خواب‌های این نقطه از تهران متفاوت است و تلاش می‌کنیم امکانات را در اختیار تشکل‌های مردم‌نهاد قرار دهیم.
- در میان کارتن‌خواب‌ها اتباع بیگانه هم حضور دارند. آیا این افراد می‌توانند از خدمات گرمخانه‌ها بهره‌مند شوند؟
برای کمک کردن به افراد معتاد و کارتن‌خواب نگاه یکسانی داریم و اعتقاد داریم باید همگی از حقوق شهروندی برخوردار شوند. به دور از قوم و‌نژاد و تابعیت، خدمات گرمخانه‌ها را در اختیار کارتن‌خواب‌ها قرار می‌دهیم و در این مورد محدودیتی وجود ندارد.
- برخی از کارتن‌خواب‌ها، مبتلا به بیماری‌های روحی و روانی و مسری هستند. غربالگری آنها چگونه انجام می‌شود؟
افراد به محض ورود به گرمخانه توسط پزشکان، معاینه و مراحل غربالگری انجام می‌شود. برخی در گرمخانه می‌مانند و تعدادی هم با حکم قضایی به «مرکز ترک اعتیاد ماده16» منتقل می‌شوند و افرادی هم که بیمار هستند با هماهنگی وزارت بهداشت و درمان به مراکز درمانی می‌روند.
- گویا به تازگی مرکز فوریت‌های خدمات اجتماعی در مرکز بهاران منطقه 9 راه‌اندازی شده است. در مورد عملکرد و فعالیت‌های آن توضیح می‌دهید؟
این مرکز برای جداسازی کارتن‌خواب‌ها از معتادان متجاهر راه‌اندازی شده است. نماینده ستاد مبارزه با موادمخدر در آن حضور دارد و معتادان متجاهر پس از غربالگری به مرکز ترک اعتیاد منتقل می‌شوند.
- برخی بر این باورند با تغییر مدیریت در شهرداری، آسیب‌های اجتماعی و رسیدگی به آن در اولویت برنامه‌های شهری نیست. نظر شما چیست؟
هرگز این موضوع را تأیید نمی‌کنم. حتی قاطعانه می‌توانم بگویم که در دوره جدید مدیریت شهری نه تنها در حوزه آسیب‌های اجتماعی کم‌کاری وجود نداشته است، بلکه نیروها با احساس مسئولیت بیشتر و اثرپذیری بالاتر کارها را انحام می‌دهند و همگی تلاش می‌کنند با صرفه‌جویی و دوری از اسراف، خدمات دقیق‌تر، علمی‌تر و بهتری به افراد آسیب دیده ارائه بدهند.
- برای زنان معتاد و کارتن‌خواب چه برنامه‌هایی پیش‌بینی کرده‌اید؟
اتوبوس ویژه برای بانوان پیش‌بینی شده است که زنان کارتن‌خواب را به گرمخانه چیتگر منتقل می‌کند. همچنین در مناطق 15 و 22 مرکز مادر و کودک داریم که متناسب با ایام سال به زنان کارتن‌خواب خدمات ارائه می‌شود.
- به‌عنوان سؤال آخر آیا نهاد شهرداری به تنهایی متولی برخورد و کاهش آسیب‌های اجتماعی است؟
بدون شک شهرداری به تنهایی نمی‌تواند این کار را انجام بدهد و نیاز است مسئولان دستگاه‌های قضایی و بهزیستی و خدماتی هم همراهی کنند. شهرداری فقط وظیفه مهیا کردن زیرساخت‌ها و امکانات سخت‌افزاری مانند فضا و تجهیزات را بر عهده دارد و تا امروز هم در این زمینه به تعهداتش عمل کرده است. همچنین توانمند‌سازی و جذب مشارکت‌های مردمی هم وظیفه دیگری است که شهرداری بر عهده دارد و با توجه به مراکز کارآفرینی می‌توانیم ادعا کنیم در این کار هم موفق عمل کرده‌ایم.
- مرکز درمانی ویژه آسیب‌دیدگان در پازل16
اکنون 2 سامانسرا در تهران وجود دارد. سامانسرای ویژه مردان در اسلامشهر و زنان در لویزان. عملیات ساخت سامانسرای جدیدی هم در خیابان شهید عباسی منطقه 16، از سال گذشته شروع شده است که مراحل پایانی را طی می‌کند. قرار بود در این سامانسرا، کارتن‌خواب‌ها از حداقل خدمات درمانی بهره‌مند شوند، اما تغییر کاربری داد و با هماهنگی مسئولان وزارت بهداشت و درمان قرار شد اینجا به مرکز بهداشتی و درمانی ویژه آسیب‌دیدگان تبدیل شود. با بهره‌برداری از این مرکز آسیب‌دیدگان اجتماعی می‌توانند با حداقل هزینه در برخی موارد، رایگان از بهترین خدمات درمانی استفاده کنند.