فرصت را از دست نمی‌دهیم و همراه عکاس به نشانی مورد نظر می‌رویم. در انتهای کوچه ارکیده، حصار آبی رنگ و نوار زرد در محل ساخت یک پروژه مسکونی دیده می‌شود. کنار پروژه در حال ساخت ۲۰ ـ۳۰ نفر از ساکنان محله اعم از زن و مرد، پیر و جوان ساعت‌ها منتظر مانده‌اند تا از راه برسیم و دغدغه‌شان را به اطلاع مسئولان برسانیم؛ از جمله خانواده‌های عابدی، رحیمی، خاکساری، عباسی، اخوان، ستاری، فرامرزی، سلطانپور، اسلامی، علیخان، خرمپور، رضایی، عربپور، همتی و تاجیک. بدون معطلی سراغ آنها می‌رویم.
در کنارپیاده‌رو که به دیوار مجتمع مسکونی ۲۵ واحدی چسبیده، چند بشکه زردرنگ با علامت خطردر فاصله چند متری از هم روی زمین گذاشته شده تا مردم با احتیاط از کنارشان بگذرند و به محل گودبرداری نزدیک نشوند. از میان جمعیت «حافظ همتی» با چهره‌ای مضطرب جلو می‌آید و اصرار می‌کند تا همراهش به جایی که می‌گوید، برویم. کنار پیاده‌رو و محل ساختمان‌سازی، یکی از ورودی‌های شهرک فرهنگیان است که از آنجا یک مسیرکوتاه به کارگاه ساختمانی پروژه ۱۱ طبقه در حال ساخت باز می‌شود. با کسب اجازه از نگهبان میانسال، وارد محوطه کارگاه ساختمانی می‌شویم، جایی که تعدادی کارگر در ضلع شرقی محل گودبرداری و کنار گودال مشغول دیوارکشی و شناژبندی هستند.
- بارش باران؛ ریزش دیواره پیاده‌رو
در فاصله یکی دو متری محل ریزش زمین چند ستون و سازه بتنی نیمه‌کاره دیده می‌شود. داخل گودال عریض و طویل، کارگران ساختمانی مشغول انجام کارهای مقدماتی هستند. در این بین حجم زیادی از دیواره پیاده‌رو ریزش کرده و داخل محل گودبرداری آوار شده است. چاله ایجاد شده در دیواره کناری پروژه از فاصله دور پیداست. چاله درست در طول پیاده‌رویی است که شبانه‌روز افراد بسیاری از آن می‌گذرند. سازندگان پروژه مسکونی مذکور برای جلوگیری از وقوع حادثه، روی سطح دیواره آسیب‌دیده را با چند متر ورق نایلونی پوشانده‌اند تا در بارش‌های بعدی آب باران به داخل آن نفوذ نکند و باعث تخریب و ریزش دوباره دیواره در محل گودبرداری نشود.
اهالی عنوان می‌کنند که دلیل اصلی این ریزش، رعایت نکردن نکات ایمنی در زمان گودبرداری است. علاوه براین، به دلیل خالی شدن بخشی از سطح خاک زیرزمین و ریزش دیواره، ترک‌هایی در آسفالت پیاده‌رو به وجود آمده است. با ریزش ناگهانی دیواره پروژه مسکونی، نگرانی اهالی و همسایه‌ها وارد مرحله تازه‌ای شده است. «رضا آزاد» مهندس عمران که به خواست اهالی از محل اجرای پروژه دیدن کرده، از ایمن بودن محل گودبرداری مطمئن است و می‌گوید: «از شواهد امر پیداست که این گودبرداری خطری برای ساکنان ایجاد نمی‌کند. ضمن اینکه کارگران در حال ساخت دیوار برشی هستند و این کار خطر ریزش دیواره را به صفر می‌رساند.»
- عبور و مرور با چاشنی دلهره
حتی نگاه کردن به محل ریزش خاک و نشست زمین در ضلع شرقی مجتمع مسکونی در حال ساخت ترس را به دل هر بیننده‌ای می‌اندازد. «محمدرحیمی» از جوانان ساکن کوچه ارکیده درباره مشکلات پیش آمده برای اهالی می‌گوید: «ریزش دیواره پیاده‌رو امنیت اهالی و رهگذران را به خطر انداخته است. این معبر باریک محل عبور و مرور خانواده‌هاست. بسیاری از ساکنان شهرک فرهنگیان از در ورودی جنب پروژه مسکونی رفت‌وآمد می‌کنند.» «لیلا ابراهیمی» یکی از بانوان هم‌محله‌ای ادامه می‌دهد: «بسیاری از دانش‌آموزان کوچه ارکیده در مدارس شهرک فرهنگیان درس می‌خوانند و از این پیاده‌رو تردد می‌کنند.
از زمانی که متوجه نشست زمین شده‌ایم با ترس و دلهره از اینجا رد می‌شویم. هر لحظه می‌ترسیم نکند زمین زیر پای‌مان خالی شود.» «نازنین عمرانی» با کیسه‌ای میوه و سبزی از ورودی شهرک فرهنگیان وارد پیاده‌رو می‌شود. او می‌گوید: «از آنجایی که در محله‌مان مغازه و فروشگاهی وجود ندارد همه خریدهایمان را از شهرک فرهنگیان انجام می‌دهیم و چاره‌ای نداریم جز اینکه از همین مسیر استفاده کنیم.» یکی دیگر از اهالی می‌گوید: «ورودی شهرک فرهنگیان سال‌ها بسته بود تا اینکه با پیگیری خانواده‌ها شهرداری اجازه داد برای تأمین رفاه و آسایش مردم، معبر را بازکنند. حالا با اوضاع پیش آمده باید نگران رفت‌وآمد خود و اعضای خانواده باشیم.»
- خطری اهالی را تهدید نمی‌کند
«چند شب قبل حدود ساعت ۲ بامداد با صدای وحشتناکی از خواب بیدار شدیم. فرزندانم ترسیده بودند و فکر می‌کردند زلزله آمده است.» عابدی از خانواده‌های قدیمی این محل است که با بیان این مطلب می‌گوید: «از زمان شروع ساخت این پروژه خواب و خوراک نداریم. در زمان گودبرداری، بولدوزرها خواب و آرامش را از ما گرفته بودند و تا صبح نمی‌توانستیم بخوابیم. در طول این مدت سر و صدا و گرد و خاک زیادی را تحمل کرده‌ایم، اما حالا جان خانواده‌هایمان در خطر است و نمی‌توانیم ساکت بمانیم.» خرمپور، یکی دیگر از ساکنان کوچه ارکیده است که در ادامه حرف‌های هم محله‌ای‌اش می‌گوید:
«حتماً باید حادثه‌ای رخ دهد تا مسئولان مربوطه از خواب بیدار شوند؟ مدیران پروژه چه تضمینی برای ایمنی کار و عدم وقوع حادثه داده‌اند.» از نگهبان کارگاه ساختمانی سراغ سازنده یا مدیران پروژه را می‌گیریم. این میان تنها فرد حاضر در محل گودبرداری، مهندس ناظر پروژه است که از قضا میانه خوبی با رسانه‌ها ندارد و نمی‌خواهد نام و چهره‌اش در نشریه چاپ شود، اما اطلاعاتی در اختیارمان می‌گذارد. او می‌گوید: «به‌عنوان ناظرپروژه تضمین می‌دهم که هیچ خطری متوجه جان ساکنان ساختمان‌های مجاور نیست و اهالی بی‌دلیل نگران شده‌اند. چون ریزش خاک و نشست زمین به دلیل بارش باران بوده و با شمع‌گذاری و دیوارکشی که تا ۳ روز آینده تمام می‌شود، دیگر هیچ اتفاقی در این محل نمی‌افتد. ضمن اینکه در این زمینه به معاونت شهرسازی و معماری منطقه۱۶ تعهدکتبی داده‌ایم.»
- استحکام سازه در وضعیت مناسبی است
هر یک از شهروندان ساکن در کوچه ارکیده نگرانی خود را به نوعی نشان می‌دهد. یکی می‌گوید که مالک ساختمان از حد خود تجاوز و ۲متر از پیاده‌رو را تصرف کرده است. دیگری عنوان می‌کند که اینجا مجوز ساخت ۶ طبقه را دارد و نباید ساختمان ۱۱ طبقه ساخته شود و... عربپور از اهالی قدیمی ساکن در مجتمع ۲۵ واحدی می‌گوید: «وقتی زمین تکان خورد، احساس کردیم زلزله آمده، به همین دلیل از خانه بیرون آمدیم و وقتی فهمیدیم که این سر و صدای مهیب مربوط به ریزش قسمتی از پیاده‌رو است با آتش‌نشانی تماس گرفتیم. چون با این وضعیت جرئت نداشتیم به خانه‌هایمان برگردیم.»
او ادامه می‌دهد: «وقتی کارشناسان اداره آتش‌نشانی به این محل آمدند به اهالی اخطار دادندکه این محل خطرناک است و ساکنان باید ساختمان همجوار را تخلیه کنند. به همین دلیل بیشتر خانواده‌هایی که در آپارتمان‌های ضلع غربی ساختمان زندگی می‌کنند، شب‌ها به خانه بستگان خود می‌روند.» برای پی بردن به صحت و سقم ماجرا با «امیرحسین ورمزیار» فرمانده ایستگاه ۹۵ آتش‌نشانی و خدمات ایمنی تماس می‌گیریم. او در جریان کامل این حادثه بوده و همکارانش را در این مأموریت همراهی کرده است. ورمزیار می‌گوید: «پس از تماس شهروندان با سامانه ۱۲۵، نیروهای آتش‌نشانی به سرعت در محل حاضر شدند.
کارشناسان آتش‌نشانی پس از بازدید میدانی از محل به بررسی جوانب حادثه پرداختند و ضمن انجام اقدامات ضروری و نصب علائم هشداردهنده، دیدگاه‌شان را با اهالی در میان گذاشتند.» ورمزیار تأکید می‌کند: «بررسی‌ها نشان می‌دهد که هیچ خطری اهالی و ساکنان ساختمان همجوار را تهدید نمی‌کند، چراکه در این زمینه دلایل علمی و کارشناسی و جود دارد. اول اینکه بین زمین محل گودبرداری و ساختمان همجوار حدود ۳متر فاصله وجود دارد و دوم اینکه بنای مسکونی که اهالی از آن حرف می‌زننداز لحاظ استحکام و شناژبندی فونداسیون و سازه در وضعیت مناسبی است. بنابراین خانواده‌ها می‌توانند با خیال راحت به خانه و زندگی‌شان برگردند.»
در این رابطه مهندس«محمد ذوالفقارزاده» کارشناس رسمی دادگستری در حوزه شهرسازی به واسطه یکی از هم‌محله‌ای‌ها از محل ساخت پروژه مسکونی۱۱ طبقه بازدید کرده است. می‌گوید: «اول اینکه فاصله بین اجرای محل گودبرداری پروژه تا ساختمان مسکونی همجوار معمولاً باید حدود یک‌متر باشد که در اینجا ۳متر است. دوم اینکه با توجه به قوانین شهرداری، به دلیل اینکه از اینجا خودرویی عبور نمی‌کند، پس معبر نیست و دست شهرداری برای واگذاری آن به مردم باز است.»
- شرط اجرای پروژه‌ها؛ رعایت قوانین
وقتی «هادی زبده» شهردار منطقه۱۶ را در جریان مشکلات ساکنان کوچه ارکیده در خیابان هلال‌احمر قرار می‌دهیم با صبر حوصله به تک‌تک سؤالات ما پاسخ می‌دهد. او ابتدا عنوان می‌کند که در بازدیدی که از محل داشته در جریان خواسته‌های اهالی قرار گرفته، اما واقعیت این است که در ساخت این ملک مسکونی تخلفی صورت نگرفته است. شهردار منطقه ۱۶ با بیان این نکته که پروانه ساختمانی پروژه مذکور قبل از آمدن او به این منطقه صادر شده می‌گوید که همه پروژه‌هایی که در منطقه آغاز می‌شود طبق قوانین و مقررات مجوز ساخت می‌گیرند.»
زبده ادامه می‌دهد: «تمام ساخت‌وسازها براساس طرح تفصیلی باید انجام شود و کسی در این داده آماری و قانون شهرسازی دخل و تصرفی ندارد. در واقع سیستم است که با درنظر گرفتن شرایط و ضوابط خاص، مثل عرض گذر، تعداد طبقات را مشخص می‌کند.» از شهردار منطقه۱۶ درباره نگرانی اهالی ارکیده از نشست زمین در اطراف محل گودبرداری پروژه مسکونی ۱۱ طبقه می‌پرسم، عنوان می‌کند:
«شاید نگرانی مردم به دلیل احساس ناامنی در محل گودبرداری است که در این زمینه اطمینان می‌دهم در پروژه مورد نظر فاصله چند متری بین گود و ساختمان و جود دارد و اگر قرار باشد اتفاقی بیفتد ابتدا پیاده‌رو خسارت می‌بیند، البته در این بخش وظیفه مهندس ناظر سنگین‌تر می‌شود. این افراد وظیفه دارند نکات ایمنی را از ابتدا تا پایان کار پروژه در نظر بگیرند و شهرداری نیز هر وقت نیاز باشد اخطار و تذکر می‌دهد. مثلاً یکی از این کارها ایمن‌سازی محل کارگاه ساختمانی است مثل کشیدن نوار زردرنگ و نصب بشکه‌های ترافیکی در محل. به هرترتیب بنده به‌عنوان خدمتگزار مردم از حقوق شهروندان دفاع می‌کنم و نمی‌گذارم حقی از کسی ضایع شود.
- پاسخ مسئول
- معاون معماری و شهرسازی منطقه۱۶:
- صدورمجوز ساخت طبق ضوابط بوده است
- محمد معینی» معاون شهرسازی و معماری شهردار منطقه۱۶
- این ملک چگونه مجوز ساخت ۱۱طبقه دریافت کرده در حالی که تراکم بنا در آن محدوده کمتر است؟
طبق نقشه و طرح تفصیلی شهر تهران، این ملک در پهنه«آر۱۳۱» قرار دارد و با توجه به قرار گرفتن در بافت ناپایدار و همچنین داشتن شرایط لازم منطبق بر قوانین و ضوابط شهرسازی، پروانه و مجوز ساختمانی برایش صادر شده و بر این مبنا ایرادی بر آن وارد نیست. طبق دستور نقشه مالک این زمین می‌تواند ۸ طبقه روی طبقه همکف بسازد و با احتساب زیرزمین ۱۱طبقه می‌شود.
- آیا این ملک جزء بافت فرسوده بوده؟
طبق طرح تفصیلی شهر تهران این پلاک ثبتی جزء بافت فرسوده نبوده و تنها در بافت ناپایدار قرار گرفته است. ناگفته نماند در گذشته شهروندان و اهالی کوچه ارکیده بارها برای ساماندهی و برطرف کردن آسیب‌ها و ناهنجاری‌های ملک مخروبه و قدیمی از شهرداری کمک خواسته بودند.
- مگر اینجا چه مشکلاتی برای ساکنان محله به وجود آورده بود؟
این‌طور که اهالی می‌گفتند آدم‌های معتاد و بی‌خانمان به داخل سردخانه قدیمی راه پیدا کرده بودند و به‌طور خلاصه این محل نا امن و جرم‌خیز شده بود. اکنون که این مجتمع مسکونی ساخته می‌شود دیگر راهی برای بروز آسیب و ناامنی باقی نمی‌ماند.
- برای دسترسی و تردد آسان شهروندان و خودروها به مجتمع مسکونی ۷۲واحدی، از کوچه ارکیده تدابیری اندیشیده شده است؟
ورودی پارکینگ تنها از قسمت غربی است و ساکنان مجتمع از ضلع شرقی آمد و رفت خواهند کرد. با اینکه ملک دو بَر است و مالک حق دارد از ۲ طرف برای ورود و خروج بهره‌برداری کند، اما شهرداری تنها یک ورودی برای پارکینگ این مجتمع در نظرگرفته تا رفاه و آسایش ساکنان و همسایه‌ها تأمین شود.
- اگر اهالی کوچه ارکیده بخواهند آپارتمان‌های فرسوده خود را بسازند، آیا می‌توانند مجوز ساخت ۱۱ طبقه بگیرند؟
طبق استعلامی که کارشناس معاونت شهرسازی و معماری انجام داده، طبق طرح تفصیلی، این املاک نیز در پهنه «آر۱۳۱» قرار دارند و در این زمینه مشکلی ندارند و می‌توانند مثل مالک مجتمع مسکونی مدنظر مجوز بگیرند.