پرندگانی که پرواز دسته جمعی‌شان، همچون ورزش باد، آب دریاچه را مواج و صدایشان شلوغی شهرنشینی را از خاطر بیننده پاک می‌کند. بیننده‌هایی که چشمانشان به دیدن دود و آلودگی عادت کرده و جز غارغار کلاغ صدای پرنده دیگری را نشنیده‌اند، اما اکنون از نزدیک به درناها غذا می‌دهند و پرواز آنها را نظاره‌گرند. سال‌ها قبل هم دریاچه المهدی(عج) میدان آزادی مکان مناسبی برای مرغ‌های ماهیخوار بود.
اکنون هم دریاچه شهدای خلیج‌فارس خانه‌ای امن برای مهاجرت پرندگانی است که نام آنها در فهرست‌گونه‌های حمایت شده قرار دارد. آیا امسال همه چیز در دریاچه شهدای خلیج‌فارس برای پذیرایی از این‌گونه‌های نادر مهیاست و خطری آنها را تهدید نمی‌کند؟ این سؤالی است که برای یافتن جوابش به سراغ «الهام‌رمضانعلی» مسئول اداره محیط‌زیست شهرداری منطقه۲۲ رفته‌ایم.
زمانی‌که این دریاچه مصنوعی ساخته می‌شد، هیچ‌کس فکرش را نمی‌کرد که به جای تالاب‌های جنوبی کشور میزبان پرندگانی همچون مرغ دریایی یا کاکایی‌ها باشد و آنها در کنار برج‌های بلندمرتبه و آسمان‌خراش‌های این محدوده بال و پر بزنند. شاید آنها هم به دیدن این شهر و آدم‌هایش عادت کرده‌اند. پهنه غرب تهران نخستین باری نیست که میزبان پرندگان مهاجر است.
زوج جوانی روی سنگفرش کنار دریاچه نشسته‌اند. کاکایی‌ها نزدیک آنها پرواز می‌کنند و منتظرند تا تکه نانی در آب پرت کنند و آنها برای شکارش شیرجه بزنند. شاید این کار در شمال کشور، امری ساده و عادی به نظر بیاید، اما وجود چنین فضایی در شهر تهران، شهری که به سازه‌های آهنی‌اش شناخته می‌شود، دور از ذهن است. «نازنین براتی» که با همسرش به کنار دریاچه آمده، در این‌باره می‌گوید: «این دریاچه در همه فصل زیباست، اما در فصل پاییز و زمستان پرنده‌های مهاجر جذابیت آن را بیشتر می‌کند. آرامش موجود در این فضا باعث می‌شود که انسان به دور از سر و صدای شهر برای مدتی طولانی کنار دریاچه بنشیند و از زیبایی‌های بصری آن لذت ببرد.» غرفه‌دار کنار دریاچه می‌گوید: «غروب‌ها تعدادشان بیشتر می‌شود و به سختی می‌توان آنها را شمرد، اما برخلاف صبح‌ها که کنارتان پرواز می‌کنند، دیگر جلو سکو و نرده‌ها نمی‌آیند و سعی می‌کنند از ازدحام تماشاگران دور بمانند.»
- مسیرکوچ پرندگان
ساخت دریاچه شهدای خلیج‌فارس در غرب تهران باعث شد تا اکوسیستمی مصنوعی ایجاد و به زیستگاه مناسبی برای پرندگان مهاجر و بومی تبدیل شود. «الهام رمضانعلی» مسئول اداره محیط‌زیست شهرداری منطقه۲۲ در این‌باره می‌گوید: «در فضای پرهیاهوی شهرنشینی، دیدن تعداد زیادی از پرنده‌های مهاجر، باعث آرامش فکری شهروندان می‌شود. به دلیل اینکه این دریاچه در مسیر باد قرار گرفته است، پرندگان مهاجر در مسیر کوچشان از آن عبور می‌کنند. وقتی تعدادگونه‌های پرنده مهاجر بیشتر شود، از لحاظ غنای‌گونه‌ای، خطر از بین رفتن آنها کمتر می‌شود. در نهایت چرخه طبیعی حفظ شده و این دریاچه می‌تواند در حفظ این بقا مفید باشد.»
- شناسایی ۲۵۰گونه در دریاچه
به گفته رمضانعلی، تاکنون ۲۵۰گونه پرنده مختلف به این دریاچه مهاجرت کرده‌اند. او می‌گوید: «اغلب این پرنده‌ها در این فصل از سیبری به سمت تالاب‌های جنوب کشور کوچ می‌کنند. در سال نخست ساخت، پرنده‌ها با دیدن این دریاچه برای مدتی در آن استراحت کردند و دوباره به پروازشان ادامه دادند، اما چند سالی است که این استراحتگاه به مکان دائمی برای آنها تبدیل شده است.
معمولاً این پرنده‌های مهاجر از مهر و آبان می‌آیند و تا اردیبهشت در این دریاچه زندگی می‌کنند. پرنده‌هایی مانند کاکایی‌ها، مرگوس سفید یا همان مرغ ماهیخوار، دم‌جنبانک زرد، زردپره سرسیاه، زردپره سرزیتونی، دارکوب راه‌راه و سسک تالابی از جمله پرنده‌های مهاجری هستند که به این دریاچه کوچ کرده‌اند، اما تعداد کاکایی‌ها در مقایسه با پرندگان دیگر بیشتر است.»
- پرنده‌نگری دریاچه
دومین سایت پرنده‌نگری شهر تهران بعد از پارک‌شهر در منطقه ۲۲ قرار دارد. سایت پرنده‌نگری دریاچه شهدای خلیج‌فارس این فرصت را در اختیار شهروندان قرار می‌دهد تا باگونه‌های مختلف پرندگان آشنا شوند و از تماشای آنها لذت ببرند. رمضانعلی در این‌باره می‌گوید: «پرنده‌نگری تفریحی است که علاقه‌مندان علاوه بر مشاهده پرندگان می‌توانند با آنها بیشتر آشنا شوند و درباره‌شان اطلاعاتی هم کسب کنند.
از این‌رو سایت باهدف استفاده از توان بالقوه پرنده‌نگری، بررسی، پایش و اطلاع‌رسانی به شهروندان علاقه‌مند با همکاری ستاد محیط‌زیست و توسعه پایدار و منطقه ۲۲ شهرداری تهران راه‌اندازی شده است.» در این سایت برای تماشای بهتر پرنده‌ها، به‌خصوص‌گونه‌های مهاجر، دوربین دوچشمی و تلسکوپ هم در نظر گرفته شده است. همچنین از ابتدای ورود، آموزشگران ترویج پرنده‌نگری این مجموعه شما را همراهی می‌کنند و اطلاعات لازم درباره این پرندگان را در اختیارتان قرار می‌دهند.
- فقط نان بدهید
اغلب تماشاگران دوست دارند به این پرنده‌های مهاجر غذا بدهند. به همین خاطر بسته‌های چیپس و پفک را باز و برایشان پرتاب می‌کنند، اما آنها از این موضوع غافل هستند که با این کار نه‌تنها لطفی به این پرندگان نمی‌کنند بلکه سلامت آنها را هم به خطر می‌اندازند. به گفته رمضانعلی، این رفتار شهروندان به پرندگان مهاجر آسیب می‌زند. اگر دوست دارید به آنها غذا بدهید، تکه‌های کوچک نان، بهترین انتخاب است.
- سلامتی پرندگان رصد شود
- علی نوذرپور-شهردار منطقه ۲۲
درست است که پرندگان مهاجر به‌طور اتفاقی سر از دریاچه شهدای خلیج‌فارس در آورده‌اند، اما مسئولان شهرداری منطقه به دنبال آن هستند تا این مهمانان ناخوانده را ماندگار کنند. به همین خاطر برای حفظ بقای آنها طرح‌هایی را هم پیش‌بینی کرده‌اند. «علی نوذرپور» شهردار منطقه ۲۲ در این‌باره می‌گوید: «قصدداریم میکروچیپ‌هایی را به تعدادی از این پرندگان مهاجر نصب کنیم و از این طریق کانون بیماری‌هایی مثل آنفلوآنزا را پیدا کرده و در زمانی‌که این پرندگان به کشور وارد می‌شوند، از انتقال آن جلوگیری و در این زمینه به مردم اطلاع‌رسانی کنیم تا از نزدیک شدن به آنها پرهیز کنند.
در واقع با این میکروچیپ‌ها، پرندگان را رصد می‌کنیم. سال گذشته ۲ـ ۳ مورد پرنده مهاجر به دلیل ابتلا به بیماری آنفلوآنزا در اطراف دریاچه تلف شدند که با آموزش به شهروندان، نصب پلاکاردهای هشداردهنده و اطلاع‌رسانی به موقع از شیوع آن جلوگیری کردیم. خوشبختانه امسال تاکنون این مهمانان مهاجر تلفاتی نداشته‌اند و بستر دریاچه فضایی مناسب برای زندگی آنها محسوب می‌شود.»
نوذرپور می‌گوید: «به دنبال آن هستیم شرایط و بستر زندگی آنها را بهتر کنیم تا بیشتر ماندگار شوند. حتی طرحی هم ارائه شد تا با ایجاد فضایی به حالت نیزار، مکان مناسبی برای تخم‌گذاری آنها مهیا شود، اما چون ممکن است دریاچه آسیب ببیند و آب به بیرون نفوذ پیدا کند، این طرح اجرایی نشد. به همین خاطر از هر ایده و پیشنهادی در این زمینه استقبال و آن را بررسی می‌کنیم.»
- منتظر آمدنتان می‌مانیم
- منطقه ۹
دریاچه مصنوعی بوستان المهدی(عج) در میدان آزادی که به‌عنوان یکی از بوستان‌های شاخص و زیبایی پهنه غرب از آن یاد می‌شود، کمتر از یک دهه قبل پذیرای پرندگان مهاجر و مرغ‌های ماهیخوار بود. پرندگانی که با پرواز روی بستر دریاچه، ماهی‌های قرمز را که با تمام شدن عید، اهالی در این دریاچه رها کرده بودند، شکار می‌کردند.
برای اینکه دریاچه نمای بهتر و زیباتری داشته باشد، آب دریاچه را تخلیه و گل و لای ته‌نشین شده را پاکسازی کردند، اما با وجود تمیزی آب، این دریاچه چند سالی است دیگر میزبان پرندگان مهاجر نیست و قایق‌های پدالی به شکل قو، تعدادی لاک‌پشت و مرغابی در آن جولان می‌دهند. با بازگشت پرنده‌های مهاجر این دریاچه می‌تواند مانند گذشته آرامش‌بخش میدان شلوغ شهر و صحنه‌ای زیبا و خیره‌کننده برای چشم‌های خسته رهگذاران باشد.