بخارهای ناشی از سوخت خودرو در جایگاه‌ها آلودگی‌های فیزیولوژیکی، زیست‌محیطی و اقتصادی ایجاد می‌کند که سلامت شهروندان را به خطر می‌اندازد و آنها را به ابتلا به بیماری سرطان سوق می‌دهد. «کهاب» عنوان طرحی است که برای صرفه‌جویی اقتصادی در مصرف سوخت با هدف حفظ محیط‌زیست پایه‌گذاری شده است.
هدف اصلی این طرح کاهش بخار بنزین و خطرات زیست‌محیطی ناشی از آن در مراحل مختلف سوختگیری است که این اتفاق از طریق نصب سیستمی با عنوان «سیستم بازیافت بخار» در جایگاه‌های سوخت محقق می‌شود. «مسعود فرقدانی» مخترع این سیستم است که مدتی پیش در جایگاه سوخت میدان آزادی نصب شد و همچنین قرار است جایگاه سوخت دیگری هم در منطقه ۲ به این سیستم مجهز شود. با او درباره سیستم بازیافت بخار سوخت و نقش آن در کاهش آلودگی هوا گفت‌وگو کردیم.
- ایده ساخت سیستم بازیافت بخار سوخت چطور به ذهنتان خطور کرد و چه مدت طول کشید که آن را عملی کنید؟
مطالعه و تحقیق درباره این طرح را از سال ۱۳۹۰ آغاز کردم و در سال ۱۳۹۳ برای نخستین بار در کشور دستگاه بازیافت بخار را به‌صورت آزمایشی ساختم. این دستگاه بار اول در یکی از جایگاه‌های سوخت در شهر اصفهان نصب شد، ولی اکنون تعداد زیادی از جایگاه‌های عرضه سوخت در کشور به این سیستم مجهز هستند. در پهنه غربی تهران نیز به تازگی در جایگاه عرضه سوخت میدان آزادی در منطقه ۹، سیستم بازیافت بخار بنزین نصب شده و از طرفی هم قرار است به‌زودی جایگاهی در منطقه۲ هم به این سیستم مهجز شود.
- آیا این سیستم مشابه خارجی دارد یا کاملاً ایرانی است؟
سیستم‌های مختلفی در دنیا وجود دارد که مکانیزم‌های فرایند بازیافت بخارات را انجام می‌دهند، اما سیکل تبرید و طراحی منحصربه‌فرد این سیستم آن را از نمونه‌های خارجی‌اش جدا می‌کند. به همین خاطر سیستم بازیافت بخار، طرحی کاملاً ایرانی و در مقایسه با نمونه‌های خارجی از بازده بسیار زیادی برخوردار است.
- چه بخارهایی در اثر سوخت بنزین ایجاد می‌شود که می‌تواند سلامت شهروندان و محیط‌زیست را به خطر بیندازد؟
اگرچه بیش از دو سوم آلودگی هوا ناشی از احتراق سوخت‌های فسیلی است، ولی بخش عمده‌ای از آلودگی هوا ناشی از واکنش شیمیایی ترکیبات آلی فرار موجود در بنزین با عوامل شیمیایی حاصل از احتراق ناقص سوخت است. بخارات فرار بنزین، علاوه بر ایجاد مشکلات زیست‌محیطی، دارای ترکیباتی مانند بنزن وتری متیل پنتان است که باعث سرطان می‌شود.
چراکه بنزین یک ماده هیدرو کربنی آلی و تشکیل شده از ترکیبات متنوع و فراری مانند بنزن، تولوئن و مواد آروماتیک است. این ترکیبات با توجه به نقطه جوش پایین بنزین (حدود ۳۷ درجه) به سرعت در فضا منتشر می‌شوند. از این‌رو سنگین بودن این ترکیبات سمی و تجمع آنها در فضای جایگاه‌های سوخت، پمپ‌ها و اطراف آن، ضریب مواجهه افراد با این ترکیبات سرطان‌زا را افزایش می‌دهد. انتشار این‌گونه مواد برای سلامتی انسان مخاطراتی به دنبال دارد که از جمله آن می‌توان به سرطان، جهش ژنتیکی، حساسیت‌های پوستی و تنفسی اشاره کرد.
- با استفاده از این سیستم چگونه بخارهای ناشی از سوخت بازیافت می‌شود؟
این دستگاه از دو قسمت سرماساز و کندانسور تشکیل شده که با سرد کردن بخار بنزین اشباع در لوله‌های خروجی مخزن، بخار خروجی را به بنزین مایع تبدیل می‌کند. این طرح در دو مرحله کلی، عملیات جمع‌آوری و بازیافت بخارات سوخت را انجام می‌دهد. در مرحله جمع‌آوری همه بخارات منتشر شده در فرایند تخلیه فرآورده در مخزن جایگاه و نیز توزیع بنزین به باک خودروها جمع‌آوری شده و به مخزن جایگاه مربوطه هدایت می‌شود. سپس در مرحله بازیافت، این بخارات در سیکل تبرید (تهویه مطبوع خودرو دیزلی) قرار گرفته و پس از میعان آنها، بنزین خارج‌شده به مخزن ریخته می‌شود و هوای تصفیه‌شده رها می‌شود.
- آیا بعد از فرایند بازیافت این خطرات از بین می‌رود یا به حداقل می‌رسد؟
با توجه به اینکه این دستگاه روی مخازن پمپ بنزین‌ها نصب می‌شود، براساس روش‌های مختلف اندازه‌گیری آلاینده‌ها از جمله اندازه‌گیری میزان VOC با نصب این سیستم، میزان آلاینده‌ها در محیط جایگاه سوخت در حد مجاز قرار می‌گیرد. همچنین در زمان تخلیه ماشین‌های ۲۰ هزار لیتری سوخت، قابلیت بازیافت ۳۷ لیتر بنزین با اکتان بسیار بالا را دارد.
- اجرای این طرح در کاهش آلودگی هوا که علت اصلی آن احتراق سوخت بی‌کیفیت است تا چه میزان می‌تواند تأثیرگذار باشد؟
در ساختار بنزین یورو ۴ برای افزایش عدد اکتان به جای استفاده از سرب از ترکیبات MTBE استفاده شده است. این ترکیبات قبل از احتراق به شدت سمی و سرطان‌زا هستند و مطابق استاندارد جهانی باید از انتشار و تبخیر این‌گونه فرآورده‌ها اجتناب کرد. تجهیز جایگاه‌های عرضه فرآورده به سیستم بازیافت و جمع‌آوری بخار بنزین راهکار اساسی و اصولی برای این مشکل است.
- چقدر هزینه صرف شد تا این ایده اجرایی شود و اکنون اجرای آن چقدر می‌تواند به اقتصاد کشور کمک کند؟
این دستگاه در مدت زمان یکسال و با هزینه‌ای بالغ بر ۸۰ میلیون تومان ساخته شد که این مبلغ یک سوم هزینه نمونه خارجی است. از طرفی سالانه میلیون‌ها لیتر بنزین تبخیر می‌شود که ضرر اقتصادی قابل توجهی به بار می‌آورد، اما با اجرای طرح کهاب (کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخارهای بنزین) با توجه به شعار «حمایت از کالای ایرانی» توسط مقام معظم رهبری برای سال ۹۷ می‌توان به ازای خروج یک و نیم لیتر بنزین در هر یک‌مترمکعب بخار اشباع، از ورود روزانه ۴ هزارمترمکعب بخار بنزین به هوا و کاهش میزان VOC موجود در خروجی این سوخت مطابق با استانداردهای زیست‌محیطی جلوگیری کرد. جلوگیری از آلودگی زیست‌محیطی، صرفه‌جویی در مصرف بنزین و هدر رفت آن، جلوگیری از انتشار گاز سمی بنزین، شیوع انواع سرطان و کاهش هزینه‌های خرید دستگاه‌های مشابه خارجی هم از دیگر نقاط قوت سیستم بازیافت بخار سوخت است.