با توسعه فضای شهری و از بین رفتن زمین‌های خاکی محله‌ها در زیر دست و پای ساختمان‌هایی که همچون هیولاهای سیری‌ناپذیر زمین‌های خالی و خانه‌های کلنگی شهر را می‌بلعند، شهرداری زمین‌های کوچکی با پوشش چمن مصنوعی را در برخی از محله‌ها ساخت تا رایگان در اختیار مردم قرار گیرد. ساخت این زمین‌ها تا همین امروز هم در نقاط مختلف پایتخت ادامه دارد. اما چند سالی است که زمین‌های کوچک و رایگان محلی، به منبع درآمدی برای سراهای محله تبدیل شده است و برای بهره‌برداری به افراد و شرکت‌های پیمانکارخصوصی اجاره داده می‌شوند و در بسیاری از موارد کارکردی فرامحله‌ای پیدا کرده‌اند. بسیاری پولی شدن زمین‌هایی را که قرار بود مجانی در اختیار مردم محله باشند انحراف از برنامه و اهداف اولیه مدیریت شهری می‌دانند!
این موضوع در مناطق و محله‌های غربی پایتخت که اغلب مدارس فوتبال شلوغ و معروف تهران در این محدوده قرار دارد و تیم‌ها و باشگاه‌های فوتبال آماتور مثل تیم هنرمندان در آن فعالیت می‌کنند، بیشتر از پهنه‌های دیگر مورد توجه است. دریافت مبالغی به‌عنوان تعرفه رسمی سازمان ورزش شهرداری و در یک جمله تجاری شدن زمین‌هایی که فلسفه وجودی آنها در رایگان و محلی بودن تعریف می‌شود، روی ورزش محله‌ها چه تأثیری گذاشته است. این موضوع را در قالب پرونده مورد بررسی قرارداده و تلاش کرده‌ایم نگاه جامع و کاملی به آن داشته باشیم. از مدیریت و درآمد این زمین‌ها گرفته تا اجاره‌های مختلفی که به نام تعرفه قانونی از شهروندان می‌گیرند در این گزارش بررسی شده است.
- اجاره زمین‌ها، مجاز یا غیرمجاز؟
زمین‌های کوچک محلی که قرار بود رایگان در اختیار مردم قرار بگیرند چند سالی می‌شود که پولی شده و از طرف مدیران محله و پیمانکارها ادعا می‌شود این کار طبق تعرفه و قانون است. بررسی‌ها نشان می‌دهد یکی از مشکلات زمین‌های کوچک محلی، با توجه به سیاست رایگان بودن آنها، نداشتن تعرفه مشخص و واحد است. «بهنام ابوالقاسم‌پور» معاون اداره ورزش شهرداری تهران در این خصوص به همشهری محله می‌گوید:
«در گذشته سیاست شهرداری این بود که زمین‌های چمن مصنوعی محله‌ها رایگان مورد استفاده عموم مردم قرار بگیرد. اما این کار با توجه به فرسوده و تخریب شدن سریع چمن و دیگر امکانات زمین و همچنین لزوم نگهداری و رسیدگی مناسب و مداوم به آنها، بسیار هزینه‌بر بود. در نتیجه تصمیم این شد تا برای بهره‌برداری مناسب از این زمین‌ها و همچنین کمک به بحث درآمدزایی سراهای محله، زمین‌های چمن مصنوعی در اختیار مدیران محله قرار بگیرد. برای استفاده از این زمین‌ها تعرفه واحدی وجود ندارد و دستوری ابلاغ نشده است.
قیمت اجاره زمین‌ها به عواملی چون منطقه و محله‌ای که در آن قرار دارد، سایز و اندازه زمین، کیفیت چمن مصنوعی و امکانات زمین بستگی دارد. برای مثال در منطقه ۲۰ بسیاری از این زمین‌ها هنوز رایگان هستند. با توجه به این متغیرها مدیران محله قیمت‌ها را تعیین می‌کنند. می‌شود برای این زمین‌های فوتبال کوچک هم تعرفه‌هایی را مشخص و تعیین کرد. البته انجام چنین‌کاری به کارشناسی و بررسی‌های دقیق نیاز دارد.
احتمال دارد در آینده تعرفه‌هایی برای استفاده از این زمین‌ها مصوب و اعلام شود.» ابوالقاسم‌پور درباره وجود زمین‌های چمن مصنوعی با تعرفه‌های ۱۸۰ هزار تومان و بیشتر هم می‌گوید: «موضوع زمین‌های بزرگ ۱۱ به ۱۱ از بحث زمین‌های کوچک محلی جداست. زمین‌های کوچک محلی از ۴ به ۴ تا ۸ به ۸ هستند. مدیریت زمین‌های بزرگ چمن مصنوعی در اختیارسراهای محله نیست. با توجه به اینکه فقط تعویض چمن مصنوعی این زمین‌ها حدود ۵/۱ میلیارد تومان هزینه دارد، اغلب نگهداری و بهره‌برداری از آنها به بخش خصوصی واگذار شده است. شهروندان اگر شکایتی در مورد زمین‌های چمن مصنوعی‌ای دارند که متعلق به شهرداری است، می‌توانند از طریق ۱۸۸۸ اداره ورزش را برای رسیدگی و برخورد در جریان بگذارند.»
- قیمت‌گذاری طبق ساعت و تعداد جلسات
بررسی هزینه اجازه زمین‌های چمن مصنوعی در محله‌های غرب تهران نشان می‌دهد قیمت اجاره یک سئانس (هرسئانس شامل ۹۰ دقیقه یا همان یک ساعت و نیم است) بین ۶۵ تا ۱۷۰ هزار تومان متغیر است. برای مثال زمین فوتبال چمن مصنوعی در محدوده منطقه ۲۱ به نشانی محله تهرانسر، بلوار گلها برای هر سئانس با امکاناتی نظیر رختکن و سرویس بهداشتی، ۸۵ هزار تومان است. البته در این تعرفه تأکید شده قیمت فوق برای یک جلسه است و اگر تعداد جلسات بیشتر باشد، قیمت هم به همان تناسب کاهش می‌یابد.
یکی دیگر از آیتم‌هایی که روی قیمت تأثیرگذار است به ساعت کرایه زمین بر می‌گردد. اجاره زمین در شب و بازی زیر نور گران‌تر و اغلب دو برابر است. برای نمونه زمین چمن مصنوعی محله فرحزاد در طول روز حدود ۴۵ هزار تومان برای یک سئانس است، اما در غروب و با روشن شدن پروژکتورها به ۹۰ هزار تومان برای هر سئانس افزایش پیدا می‌کند. این ۲ برابر شدن قیمت در تمام زمین‌ها وجود دارد. یکی دیگر از مهم‌ترین فاکتورها برای تعیین قیمت ابعاد زمین است که از ۴ به ۴ تا ۱۱به ۱۱ متغیر است.
کرایه زمین‌های چمن مصنوعی بزرگ‌تر و دارای امکانات بیشتر که در محله‌های خوش آب و هوا قرار دارند و با کیفیت‌تر هستند، بیشتر آب می‌خورد. هزینه اجاره زمین چمن مصنوعی شهید تهرانی‌مقدم در منطقه ۲۱ به نشانی کیلومتر ۱۰ بزرگراه شهید لشکری، شهرک دانشگاه ۱۵۰ هزار تومان برای هر سئانس است. اجاره زمین چمن مصنوعی صبا در محله اشرفی اصفهانی برای هر سئانس۱۱۰ هزار تومان قیمت دارد. اجاره زمین چمن مصنوعی نجم در محله شاهین شمالی ۱۰۵ هزار تومان قیمت دارد. اجاره زمین چمن مصنوعی سعادت‌آباد هم برای هر سئانس ۱۰۰هزار تومان تعیین شده.
البته زمین‌هایی مانند زرافشان در بلوار فرحزادی هم پیدا می‌شود که اجاره آن برای هر سئانس ۸۰ هزار تومان است. زمین چمن مصنوعی مهرآباد در منطقه ۹ برای هر سئانس ۱۵۰ هزار تومان قیمت دارد. هرچند در این مناطق زمین‌های سایز کوچک با چمن نه چندان مناسب با اجاره ۷۰ هزار تومان برای هر سئانس هم پیدا می‌شود. هزینه اجاره زمین در محدوده منطقه ۲۲ هم بین ۶۵ تا ۸۰ هزار تومان برای هر سئانس است. برای مثال زمین چمن مصنوعی گلستان که بالاتر از میدان اتریش قرار دارد، برای هر سئانس ۶۵ هزار تومان قیمت دارد. زمین‌های چمن مصنوعی بزرگ و استاندارد یا همان ۱۱ به ۱۱ هم بیشترین قیمت را دارند و اجاره هر سئانس آنها به‌طور میانگین ۱۸۰ هزار تومان است. البته زمین‌هایی در چنین ابعاد در اختیار مدیران و سراهای محله نبوده و اغلب زیر نظر شهرداری‌ها، سازمان ورزش یا اداره‌ها و نهادهای مختلف و البته بخش خصوصی اداره می‌شود.
- درآمدسراها چقدر و کجا خرج می‌شود؟
اجاره زمین‌ها از یک زاویه دیگر هم قابل بررسی است. موضوع به درآمد سراهای محله از محل اجاره این زمین‌ها بر می‌گردد. بررسی‌های ما نشان می‌دهد درآمد هر محله از اجاره زمین‌های چمن مصنوعی متفاوت است. برای مثال علی اشرف صباغی، دبیر شورایاری محله شهرک دریا در منطقه ۲۱ به همشهری محله می‌گوید: «در قرارداد ۵ سالهای که با پیمانکار بسته شده، باید ۱۲۵ میلیون تومان خرج بازسازی چمن مصنوعی و دیگر هزینه‌های جاری زمین کند و مبلغی هم به‌عنوان اجاره به سرای محله بپردازد.
کرایه ماهانه تعیین شده هم معمولاً هرچند ماه یکبار یکجا پرداخت می‌شود. هزینه اجاره هم ماهانه معمولاً بین ۳/۱ تا ۲ میلیون تومان متغیر است و در طول سال بین ۱۵ تا ۲۰ میلیون تومان به حساب سرای محله واریز می‌شود. درآمد حاصل شده هم در مواردی چون نگهداری سرای محله پرداخت قبض آب و برق و گاز و برگزاری جشن‌ها و مراسم‌های محلی هزینه می‌شود.»
- رزاق ملکان، مربی فوتبال منطقه ۹
امکانات ورزشی، به جای سراهادر اختیار بخش خصوصی است
رزاق ملکان مربی فوتبال منطقه ۹ و ساکن محله امامزاده عبدالله(ع) از پولی شدن امکانات ورزشی شهرداری‌ها از جمله همین زمین‌های چمن مصنوعی گلایه دارد: «در سالهای گذشته امکانات ورزشی شهرداری اغلب رایگان یا با هزینه‌های بسیار کم در اختیار شهروندان قرار می‌گرفت. مثلاً کارت‌های رایگان ورزش شهروندی در اختیار مردم محله قرار می‌دادند. اما در چند سال اخیر تمام امکانات ورزشی شهرداری پولی شده است.
در محله محروم و کم‌بضاعتی چون امامزاده عبدالله(ع) ما یک زمین کوچک فوتبال داشتیم که آن را هم جمع کردند. توجه داشته باشید که بلیت استخر مجموعه شهربانو ۱۲ تا ۱۶ هزار تومان شده است. در منطقه ۹ زمین فوتبال رایگان پیدا نمی‌شود. یکی، ۲ تا زمین مانند زمین فراهانی داریم که هر وقت می‌خواهیم به آنجا برویم می‌گویند سئانس خالی نداریم. زمین‌های دیگر را هم در بهترین حالت با تخفیف ۵۰درصد به مردم محله می‌دهند.
دلیل این موضوع هم خصوصی شدن امکانات ورزشی است که در اختیار پیمانکارها قرار گرفته است. شورای‌شهر مصوب کرد که تمام امکانات ورزشی شهرداری در اختیارسراهای محله قرار بگیرد اما اکنون تمام امکانات دست بخش خصوصی افتاده و با هزینه‌های مختلف آن را به مردم اجاره می‌دهند. بچه‌های محله امامزاده عبدالله(ع) چون پول اجاره زمین را ندارند، غروب‌ها در کوچه و خیابان فوتبال بازی می‌کنند که این موضوع باعث آزار و اذیت مردم شده و در و همسایه از این وضع شکایت دارند.»
- ابراهیم منعمی، مربی تیم فوتبال منطقه ۲۱
حسن این کار بیشتر از معایب آن است
ابراهیم منعمی، مربی تیم فوتبال ۷ نفره منطقه ۲۱ که خودش به‌عنوان پیمانکار، یکی از زمین‌های چمن مصنوعی در بلوار گلها را در اختیار دارد به همشهری محله می‌گوید: «پولی شدن زمین‌های چمن مصنوعی در محله‌ها معایب و محاسن خودش را دارد. بزرگ‌ترین عیب و ایرادی که می‌شود گرفت این است که عده‌ای از مردم دیگر نمی‌توانند یا نمی‌خواهند از این زمین‌ها استفاده کنند. اما زمانی که استفاده از این زمین‌ها رایگان بود و متولی هم نداشت، بعضاً شاهد تجمع افراد مسئله‌دار در این زمین‌ها بودیم که چمن‌های سوخته از جمله نتایج و آثار آن بود! از طرف دیگر بارها شاهد دعوا و درگیری‌های محلی بر سر استفاده از این زمین‌ها بودیم.
یک گروه داخل زمین می‌رفت و تا چند ساعت بیرون نمی‌آمد، گاهی ۲ گروه همزمان قصد استفاده از زمین را داشتند که همین موضوع باعث دعوا و درگیری می‌شد. تخریب شدن سریع و مداوم زمین و به سرقت رفتن امکانات آن هم از دیگر مشکلات رایگان بودن زمین‌ها بود. پولی شدن زمین‌ها با اینکه آسیب‌هایی در حوزه ورزش شهروندی وارد کرد اما در مجموع محاسن آن از معایبش بیشتر است. حتی امروز هم که این زمین‌ها پولی شده بازهم استقبال شهروندان از آنها خوب است.»
- مرتضی غیرتی، فوتبالیست
هزینه استفاده و نگهداری از چمن استاندارد بسیار بالاست
مرتضی غیرتی از قهرمانان فوتبال محلی در منطقه ۲۲ که خودش پیمانکار یکی از زمین‌های چمن مصنوعی است درباره پولی شدن این زمین‌ها به همشهری محله می‌گوید: «اگر قرار باشد که استفاده از این زمین‌ها رایگان شود، لازم است که شهرداری خودش وارد عمل شده و تمام هزینه‌های نگهداری از آنها را پرداخت کند. وقتی که این زمین‌ها رایگان باشد، عمر چمن مصنوعی آنها کوتاه می‌شود و در اثر استفاده مداوم و استفاده نامناسب خیلی زود از بین می‌رود. البته چمن‌های مصنوعی که در این زمین‌ها به کار رفته کلاً نامرغوب است. گرانول آنها استاندارد نیست و اگر کف دست‌تان را روی زمین بکشید سیاه می‌شود. این گرانول‌ها میکروب‌زا و عامل بیماری است.
از طرف دیگر این زمین‌ها سفت و زبر هستند و به زانو، کمر و مچ پا آسیب وارد می‌کنند. اگر هم قرار بر نصب چمن‌های مصنوعی استاندارد و مرغوب باشد هزینه کرایه زمین خیلی بالا می‌رود و آنوقت حضور مردم بسیار کمتر خواهد شد. به این موضوع توجه داشته باشید که نگهداری استاندارد این زمین‌ها هم بسیار بالاست. شاید خیلی‌ها اطلاع نداشته باشند، اما چمن مصنوعی هم برای اینکه خشک نشود نیاز به آبیاری و رسیدگی مداوم دارد. این زمین‌ها ۳لایه دارد که اگر این‌لایه‌ها با هم ترکیب شود کیفیت و سلامت آن از بین می‌رود. خصوصی و پولی شدن زمین‌ها اگر به بالا رفتن کیفیت آنها منجر شود، برای خود مردم و ورزشکاران هم خوب است.»
- مروت‌علی کریم‌زاده، مربی فوتبال و مسئول زمین چمن مصنوعی
خیلی‌ها قید فوتبال را زدند
«مروت‌علی کریم‌زاده» در منطقه ۲ و محله فرحزاد مربی فوتبال است. او که خودش متولی یکی از زمین‌هاست و تیمداری هم می‌کند به همشهری محله می‌گوید: «متأسفانه با پولی شدن زمین‌ها بخشی از شهروندان دیگر سمت فوتبال نیامدند. به‌خصوص در رده‌های سنی نونهالان و نوجوانان ریزش‌ها زیاد بود. البته تابستان‌ها استقبال نسبتاً بهتر است. اما از جهت دیگر پولی شدن زمین‌ها کمک کرد و باعث شد تا کیفیت چمن‌ها بهتر شود. اگر منصفانه نگاه کنیم، برای یک زمین چمن مصنوعی که اجاره هر سئانس آن در روز و زیر نور آفتاب ۴۵ تومان و در شب ۸۰ تا ۹۰ هزار تومان است، پول زیادی دریافت نمی‌شود.
اگر یک گروه ۱۵ نفره هم برای استفاده از زمین دور هم جمع شوند سهم هرکدام ۳ تا ۶ هزار تومان می‌شود که در این گرانی‌هایی که وجود دارد مبلغ زیادی نیست. شما اگر قیمت‌هایی را که این روزها برای ورزش‌ها و تفریح‌های مختلف مثل سینما و استخر وجود دارد کنار هزینه اجاره یک ساعت و نیم زمین فوتبال بگذارید، خودتان متوجه می‌شوید که واقعاً پول زیادی گرفته نمی‌شود. درست است که در گذشته همین زمین‌ها رایگان بود اما واقعاً رسیدگی و مراقبتی از آنها نمی‌شد. اگر هزینه‌ای که برای اجاره زمین دریافت می‌شود باعث بالا رفتن کیفیت آن و خرج خود زمین شود، به نظرم برای کسانی که از این زمین‌ها استفاده می‌کنند هم بهتر است چون خطر آسیب‌دیدگی‌شان کمتر می‌شود.»
محله‌های منطقه ۲ در مجموع ۱۶ زمین فوتبال چمن مصنوعی دارند که از این تعداد، ۱۳ زمین تحویل مدیران محله است و یک زمین هم در اختیار هیئت امنای محله فرحزاد قرار دارد. یکی از زمین‌ها نیز در اختیار شهرداری منطقه است و یک زمین هم توسط سازمان ورزش شهرداری مدیریت می‌شود. منطقه ۲ حدود ۷۰۰ هزار نفر جمعیت ساکن دارد.
محله‌های منطقه ۹ در مجموع ۱۳ زمین فوتبال چمن مصنوعی کوچک دارند که ۲ زمین در ناحیه ۲، ۲ زمین در ناحیه ۳، یک زمین در ناحیه ۴، ۳ زمین در ناحیه شش، ۴ زمین در ناحیه ۷ و یک زمین هم داخل یکی از مدارس قرار دارد. از این تعداد فقط استفاده از ۲ زمین فوتبال یعنی زمین‌های کوثر و فراهانی برای اهالی محله رایگان است. جمعیت ساکن منطقه ۹ به بیش از ۱۷۵هزار نفر می‌رسد.
محله‌های منطقه ۲۱ در مجموع ۲۱ زمین چمن مصنوعی دارند. از این تعداد ۱۷ زمین در اختیارسراهای محله است و توسط مدیران محله و شورایاری‌ها مدیریت می‌شود. اما ۴ زمین دیگر برای سازمان‌های مختلف بوده وبه‌صورت مستقل و اختصاصی توسط آنها مدیریت می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد. جمعیت ساکن منطقه ۲۱ به بیش از ۱۸۷ هزار نفر می‌رسد.
محله‌های منطقه ۲۲ در مجموع ۱۵ زمین فوتبال چمن مصنوعی کوچک دارند. هر ۱۵ زمین در اختیار سراهای محله است تا در بحث درآمدزایی و خودکفایی کمک حال آنها و یکی از منابع درآمد پایدار باشد. البته برنامه‌ریزی این سراها اغلب به شکلی است که با هماهنگی مدیران محله، سئانس‌های رایگان در اختیار افراد محلی قرار بگیرد و مسابقات و تورنمنت‌های محلی بدون دریافت هزینه در آنها برگزار شود. جمعیت ساکن منطقه ۲۲ حدود ۱۷۶هزار نفر است.