نگاه خانواده‌محور و مدیریتی که بر پایه شناخت نخبه‌های محلی استوار باشد هدف اصلی سراهای محله در نظر گرفته شد. این روزها با اینکه سراهای محله، خانه‌های کودک فعال و پر شوری دارند و زنان پای ثابت کلاس‌های آموزشی و هنری آن هستند اما نمی‌توان سراهای محله را کانون توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی محلی معرفی کرد. ناهماهنگی درآمد با هزینه‌های جاری، موازی‌کاری با فعالیت‌های بخش خصوصی و حتی خانه‌های فرهنگ، توجه به فعالیت‌های تجاری و جای خالی کسب و کار خلاقانه و کارآفرینی از جمله آسیب‌هایی است که سراهای محله را با مشکل روبه‌رو کرده است در حالی که هنوز سراهای محله ظرفیت زیادی برای فعالیت سمن‌ها، استارتاپ‌ها و گروه‌های مختلف اجتماعی دارند. در این گزارش شما با وضعیت سراهای محله پهنه غربی پایتخت بیشتر آشنا می‌شوید.
- ورود استارت‌آپ‌ها به سراها
- منطقه ۲
بخش کارآفرینی در سراهای محله آن‌طور که باید نتوانسته موفق عمل کند؛ اگرچه انواع کلاس‌های خیاطی، قالی‌بافی، چرم‌دوزی و... در سراهای محله آموزش داده می‌شود ولی این کلاس‌های آموزشی تنها جنبه هنری دارد. سراهای محله به‌طور مستقیم نتوانسته محیطی برای رونق کارآفرینی محلی ایجاد کنند. با این حال منطقه ۲ توانسته از این پتانسیل محلی استفاده کند و به استارت‌آپ‌ها اجازه ورود دهد. اواخر سال ۹۶ مرکز آموزش و مشارکت‌های شهرداری منطقه ۲ باهدف حمایت از استارت‌آپ‌ها طی یک دستورالعمل سراهای محله را موظف به حمایت از استارت‌آپ‌های محلی کرد. در حال حاضر استارت‌آپ «زیست‌آپ» توانسته موقعیت مناسبی در محله‌های منطقه ۲ پیدا کند. حمایت از نوآوری‌های خلاقانه در بحث کسب وکار بخش مهمی از برنامه‌های سراهای محله منطقه ۲ را تشکیل می‌دهد.
- تنها سرای استیجاری پهنه غرب
- منطقه ۲۲
منطقه نوساز ۲۲ می‌تواند بهترین و بیشترین خدمات را از سراهای محله دریافت کند. «سعید سفیری»، معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار منطقه ۲۲ در تحلیل عملکرد سراهای محله می‌گوید: «سراهای محله با شعار «ساماندهی مشارکت‌های مردمی در محله‌ها» شروع به کار کردند. اما از همان ابتدا مشخص نشد که این مشارکت‌ها چیست و چگونه باید انجام شود؟ در نتیجه هر کسی با سواد و آگاهی خود آن را تفسیر کرد. با وجود این، ما در منطقه ۲۲ که از لحاظ مراکز فرهنگی و اجتماعی در مضیقه است توانسته‌ایم تا امروز بهترین تعامل را با سراهای محله داشته باشیم. مشکل ما ساختمان‌های استیجاری محله‌های صدرا، دریاچه و آبشار است که امیدواریم به‌زودی بتوانیم ساختمان‌های دائمی برایشان در نظر بگیرم.»
- مدیریت در دست زنان
- منطقه ۲۱
از ۱۳ سرای محله منطقه ۲۱، ۱۲ سرای محله با مدیریت زنان اداره می‌شود. منطقه ۲۱ از این منظر جایگاه ویژه‌ای در میان سایر سراهای محله پهنه غرب دارد. از ۱۳ سرای محله منطقه۲۱، ۹ سرای محله نوساز در اختیار مدیران محله قرار گرفته است. اما محله‌های شهرک شهرداری، استقلال و چیتگر جنوبی در ساختمان‌های کوچک فعالیت می‌کنند. نامناسب بودن فضای سرای محله در این محله‌ها باعث شده عملکرد موفقی نداشته باشند.
برای مثال مدیر محله شهرک شهرداری بیش از ۱۶ ماه است که حقوقی دریافت نکرده است. «حمیدرضا سپاهی‌پور» دبیر شورایاری محله ویلاشهر معتقد است توزیع امکانات در سراهای محله منطقه ۲۱ عادلانه نبوده است. او می‌گوید: «ویلاشهر با ۸ هزار نفر جمعیت، سرای محله استاندارد ندارد اما محله شهرک غزالی با هزار و ۵۰۰ نفر جمعیت یک سرای محله نوساز با امکانات مناسب دارد.»
- سرای محله در محدوده نظامی
- منطقه ۹
۵۱ درصد از بافت منطقه ۹ را زمین‌های نظامی و فرودگاه اشغال کرده است. تا قبل از سال ۱۳۹۵ این منطقه ۸ محله با ۸ سرای محله داشت. محله فرودگاه در بافت نظامی منطقه واقع شده است و سال ۱۳۹۵ به منطقه ۹ اضافه شد. به درخواست اهالی برای آن محله سرای محله در نظر گرفته شد اما باتوجه به موقعیت نظامی محله و هماهنگی با حوزه عقیدتی و سیاسی، سرای محله در یک مکان ۳۰ متری در مجموعه فرهنگی و هنری الغدیر آغاز به کار کرد.
این سؤال که چگونه قرار است در یک اتاق ۳۰ متری آن هم در دل یک مجموعه فرهنگی و هنری بزرگ که برنامه‌های متنوع و جذابی ارائه می‌کند برای اهالی برنامه‌ریزی کرد هنوز بدون پاسخ مانده است. این مسئله بر عملکرد این سرای محله تأثیر گذاشته است. «مصطفی مهرشاهی» مسئول امور شورایاری‌ها و مدیریت محله منطقه ۹ می‌گوید: «ساختمان مناسب، حمایت شهرداری و موقعیت مکانی سرای محله در عملکرد آن تأثیر دارد اما معتقدم نقش مدیر محله با درایت و آگاه در توسعه فعالیت سرای محله و حتی درآمدزایی آن پررنگ است مثلاً سرای محله شمشیری یک اتاق ۲۰ متری بود ولی سال ۹۲ مدیر محله توانست با برنامه‌ریزی دقیق و برنامه‌های متنوع و جذاب سرای محله شمشیری را در کنار بهترین‌ها قرار دهد. هماهنگی بین اعضای شورایاری، هیئت امنا و مدیر محله نقش مهمی در عملکرد سراهای محله دارد.»
- از کدام برنامه های سراهای محله استقبال بیشتری می شود
همه سراهای محله پهنه غرب فضایی را به بازی و فعالیت کودکان اختصاص داده‌اند. در این میان تنها سرای محله فتح در منطقه ۹ خانه کودک ندارد که آن هم به دلیل بافت صنعتی این محله است. خانه‌های کودک و مهدکودک‌ها یکی از بخش‌های پر مخاطب سراهای محله است که به‌طور متوسط هر روز بیشترین مراجعه‌کننده را به خود اختصاص می‌دهند. فعالیت مناسب و متنوع خانه‌های کودک باعث شده تا این خانه‌ها در رقابت با بخش خصوصی نمره قابل قبولی دریافت کنند. دریافت هزینه کم برای مهدکودک و برنامه‌های آموزشی متنوع، استقبال اهالی از خانه‌های کودک را افزایش داده است.
کارآفرینی:۵ درصد
ورزش:۱۵ درصد
آموزشی:۲۰ درصد
سلامت:۲۵ درصد
خانه کودک:۳۵ درصد
- چنددرصد از اهالی از امکانات سراهای محله استفاده می‌کنند؟
زنان بیشترین مخاطبان سراهای محله را تشکیل می‌دهند. به اعتقاد کارشناسان این استقبال می‌تواند فرصتی برای برنامه‌ریزی هدفمند و توسعه فعالیت‌های فرهنگی واجتماعی زنان در محله‌ها باشد. زمان برگزاری کلاس‌ها و موضوعات کلاس‌های آموزشی برای بانوان محله کاربردی‌تر و جذاب‌تر است. همچنین سراهای محله به‌عنوان پاتوق محلی فضایی امن و صمیمی برای دورهمی‌های زنانه ایجاد کرده‌اند. نگاهی به عملکرد سراهای محله پهنه غرب نشان می‌دهد زنان بیشترین مشارکت را در فعالیت‌های محلی داشته‌اند. کانون بانوان، خیریه‌های محلی، کلاس‌های کارآفرینی و هنری بهانه خوبی برای حضور زنان در سراهای محله است.
سالمندان: ۵ درصد
مردان: ۱۰ درصد
کودکان: ۴۰ درصد
زنان: ۴۵ درصد
اگرچه از سال ۱۳۸۹ تا سال ۱۳۹۷ تعداد سراهای محله پایتخت افزایش یافته اما این رشد کمی باعث نشده تا کیفیت عملکرد سراهای محله افزایش داشته باشد. پهنه غربی پایتخت هم از این قاعده مستثنی نیست. سال ۱۳۸۹ با آغاز فعالیت سراهای محله در تهران، محله فرحزاد به‌عنوان پایلوت در منطقه ۲ انتخاب شد و نخستین سرای محله غرب تهران در این محله ساخته شد.