به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، محققان ایرانی با حمایت ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، در گام نخست موفق به ساخت و بهره‌برداری از دستگاه‌های تصویربرداری نوری جدید و اپتوژنتیک برای استفاده در زمینه علوم اعصاب شناختی در کشور شدند.
حمید لطیفی مدیر گروه پیشران نورواپتیک اظهار کرد: با بهره‌برداری از دستگاه تصویربرداری نوری جدید، متخصصان قادر خواهند بود از طریق تصویربرداری نوری از مغز با روش سیگنال ذاتی (Intrinsic Optical Signal Imaging)، تغییرات میزان اشباع اکسیژن خون در مغز را اندازه‌گیری و در نتیجه نقشه‌ای از فعالیت اعصاب در سطح قشر مغز ارایه دهند.
- تصویربرداری با نازک کردن جمجمه
وی ادامه داد: مزیت استفاده از این روش در مقایسه با دیگر شیوه‌ها، عدم استفاده از مواد شیمیایی است و تنها با نازک کردن جمجمه می‌توان، تصویربرداری انجام داد. بطوری که قدرت تفکیک فضایی و زمانی در این روش به ترتیب ۵۰ میکرومتر و یک ثانیه است.
مدیر گروه پیشران نورواپتیک همچنین بیان کرد: با بهره‌برداری از دستگاه تصویربرداری نوری از مغز به روش استفاده از رنگدانه‌های حساس به ولتاژ (Voltage-Sensitive Dye Imaging) نیز امکان ارائه خدمات با این روش فراهم شده است.
- تهیه فیلم از فعالیت سطح مغز
وی با بیان اینکه در این روش می‌تواند تغییرات پتانسیل غشای نورونی مغز را اندازه‌گیری کرد، گفت: در این روش از رنگدانه‌های فلورسنت مخصوصی استفاده می‌شود که به تغییرات پتانسیل محلی حساس بوده و می‌تواند تغییر پتانسیل غشای نورون‌ها را در ابعاد یک نورون تا مجموعه‌ای از نورون‌ها در سطح بزرگ (چندین میلیمتر مربع) نشان دهد و می‌توان از فعالیت سطح مغز فیلم تهیه کرد.
به گفته وی، این روش برای نمونه‌های زنده بیهوش، برش مغزی یا نمونه‌های کشت شده قابل استفاده است و قدرت تفکیک فضایی و زمانی در این روش به ترتیب ۵۰ میکرومتر و ۱ میلی ثانیه است.
- اندازه‌گیری جریان خون در سطح مغز
لطیفی خاطرنشان کرد: تصویربرداری نوری به روش اسپکل لیزری (Laser Speckle Contrast Imaging) از دیگر تلاش‌ها و موفقیت‌های گروه پیشران در دانشگاه شهید بهشتی است بطوری که از این روش برای اندازه‌گیری جریان خون در سطح مغز استفاده می‌شود، در این روش از اثر تارشدگی اسپکل لیزر استفاده می‌شود تا نقشه جریان خون روی مغز به دست آید و بتوان جریان خون و یا انسداد رگ‌ها را به صورت برخط مشاهده کرد.
- انجام همزمان تحریک نوری و ثبت الکتروفیزیولوژی
مدیر گروه پیشران نورواپتیک در ادامه از دستیابی به تکنیک اپتوژنتیک، برای تحریک و کنترل سیستم‌های عصبی از طریق دستکاری‌های سیستم‌های عصبی و حساس کردن سلول‌های عصبی به نور به عنوان یک موفقیت دیگر محققان عضو گروه پیشران در پژوهشکده لیزر و پلاسما دانشگاه شهیدبهشتی و مرکز تحقیقات علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی نام برد و گفت: با استفاده از این تکنیک می‌توان بصورت همزمان تحریک نوری و ثبت الکتروفیزیولوژی انجام داد که قابلیت کاربرد بر روی حیوان بیهوش و یا درحال حرکت را داراست.
به گفته وی، برای این منظور از اپسین‌های تحریکی چنلورودوپسین (Channelrhodopsin) در طول موج نوری آبی و مهاری هالورودوپسین (Halorhodopsin) در طول موج نوری نارنجی استفاده می‌شود.
- ساخت میکروسکوپ لیزری کانفوکال با چهار طول موج
لطیفی همچنین بیان کرد: با تلاش‌های محققان عضو گروه پیشران در دانشگاه شهیدبهشتی میکروسکوپ لیزری کانفوکال با چهار طول موج طراحی و ساخته شده است که امکان ارائه خدمات محدود توسط این گروه وجود دارد و همچنین میکروسکوپ نوری با تابش طرح‌دار (SIM) برای تصویربرداری سوپررزولوشون مراحل تحقیقاتی نهایی خود را طی می‌کند.
- دسترسی محققان کشور به دستگاه‌های تصویربرداری نوری جدید و اپتوژنتیک
از سوی دیگر حسین عزیزی کارشناس ارشد ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی نیز ابراز کرد: محققان حوزه علوم اعصاب شناختی در سراسر کشور می‌توانند از خدمات این دستگاه‌های تصویربرداری نوری جدید و اپتوژنتیک در تحقیقات خود که بخشی از هزینه آن توسط ستاد پرداخت می‌شود، استفاده کنند.
وی با بیان اینکه به منظور ارتقای سطح فعالیت محققان و حرکت در مسیر کاربردی کردن نتایج مطالعات، توسعه ابزارها مورد نیاز است، گفت: در شرایط کنونی تعامل حوزه‌های مختلف با یکدیگر، ابزارسازی و ایجاد فن آوری در حوزه‌های علوم شناختی را ممکن کرده است و ستاد توسعه علوم شناختی در این زمینه حمایت از شکل‌گیری گروه‌های پیشران را به منظور بهره‌وری از ظرفیت و پتانسیل‌های موجود در کشور در اهداف و برنامه‌های خود قرار داده است.
به گفته وی، نخستین طرح گروه پیشران با عنوان توسعه کاربرد ابزارهای اپتوژنیک در علوم شناختی در سال ۱۳۹۵ به تصویب رسید و یکی از اهداف تشکیل گروه نورواپتیک توسعه ابزارهای مطالعه در حوزه علوم اعصاب شناختی است.