هرچه شانه‌شان می‌کنی هم بدتر می‌شوند؛ به‌خصوص اگر مو فرفری باشی که دیگر به بخت بدت لعنت می‌فرستی! من هم جزو یکی از این بدشانس‌ها هستم و برای همین همیشه به اینکه چرا دچار این مصیبت هستم، فکر می‌کنم. اما آیا این یک بدشانسی است یا می‌توان از آن استفاده بهتری کرد؛ استفاده بهتری به نفع آموزش علم؟
سؤال ساده‌ای که مطرح کرده‌ایم، جواب ساده‌ای ندارد. دانشمندان همچنان به دلیل موفرفری بودن افراد فکر می‌کنند و تا به حال عوامل مختلفی را پیدا کرده‌اند. متعدد بودن و تغییر کردن این عوامل باعث شده است که مثلا بچه‌ای که با موهای فرفری به دنیا می‌آید، در بزرگسالی دارای موهای صاف شود. اما باید کمی بیشتر درباره ساختمان مو بدانیم. هر کدام از تارهای موی ما از یک پیاز بیرون می‌آید که زیر پوست سر قرار دارد و هر کدام از موها از یک پوسته بیرونی و یک لایه درونی درست شده است. وظیفه پیاز، رویاندن و نگه داشتن تار مو است و پوسته هم مثل یک محافظ از مو مراقبت می‌کند.
پیاز فرفری
اگر یادتان باشد درکتاب‌های درسی قدیم می‌گفتند دلیل فرفری بودن موی بعضی‌ها، این است که مقطع تار موهای آنها زاویه‌دار و مربعی است، در حالی که مو صاف‌ها، مقطعی دایره یا بیضی شکل دارند. اما حالا محققان دریافته‌اند که آنچه به تار مو شکل می‌دهد، موقعیت، شکل و نحوه رشد پیاز مو است؛ مثلا موی آفریقایی‌ها با زاویه تندی از پیاز بیرون می‌آید یا رشد موهای فرفری از پیاز به شکل متقارن نیست. اما آیا این تمام قصه است؟
دنیای درونی مو
به نظر می‌رسد جواب سؤال جایی آن وسط‌هاست؛ زیر پوسته رویی هر تار مو، لایه‌ای به نام بشره قرار دارد که از رشته‌های طولانی پروتئینی تشکیل شده است، اسم این پروتئین‌ها کراتین است. آن‌قدر درازند که درست مثل سیم تلفن پیچ خورده و به‌هم تابیده‌اند. یک تار مویتان را بکشید؛ می‌بینید که الاستیک است؛ یعنی قبل از پاره شدن کش می‌آید و دراز می‌شود. وقتی آن را می‌کشید، در واقع دارید سیم‌های تلفن را می‌کشید و صاف می‌کنید و اگر مو را رها کنید، سیم دوباره پیچ می‌خورد و کوتاه می‌شود.
سیم‌های تلفن
اگر به سیم تلفن‌های پروتئینی نگاهی دقیق‌تر بکنیم، می‌بینیم که پیوندهایی این رشته‌ها را در کنار هم و پیچیده نگه می‌دارند. در ساده‌ترین حالت آنها پیوندهایی هیدروژنی هستند که مولکول‌های آب را کنار هم نگه می‌دارند. وقتی مو را خیس می‌کنید، رشته‌های پروتئینی مستقیما به همدیگر نمی‌چسبند بلکه مولکول‌های آب برای آنها مثل چسب عمل می‌کنند. آنها به لایه بشره و بین رشته‌های پروتئینی می‌خزند و به مو و بعد به هم و باز هم به پروتئینی دیگر می‌چسبند و باعث می‌شوند حلقه‌های پی در پی سیم‌پیچ‌ها، بیشتر به هم نزدیک بشوند و مو فردارتر بشود. اگر در همین حالت خیس، موهای صاف را بپیچید، فردار می‌مانند و اگر موی فری را بکشید، صاف می‌شود.
همیشه فرفری
اما موی خشک بعضی‌ها هم فری است. در واقع در کنار کراتین، در موی ما انسان‌ها رشته دیگری به نام سیستین هم وجود دارد. این سیستین دارای اتم‌های گوگرد است که دور هم و با چند اتم دیگر، یک گروه به نام گروه دی‌سولفیدی تشکیل می‌دهند. گروه دی‌سولفیدی مثل یک‌جور چسب است؛ یعنی هر جا که حاضر باشد، دنبال یک گروه دیگر شبیه به خودش می‌گردد تا به آن بچسبد و معمولا این گروه را در مارپیچ یک رشته پروتئینی دیگر پیدا می‌کند. این‌طوری است که همیشه یک سرش در یکی از سیم‌های تلفن و سر دیگرش در سیم دیگری است و آن دو تا سیم را بیشتر به هم نزدیک می‌کند. هر چقدر تعداد این پیوندها بیشتر باشد، دسته بزرگ‌تری از سیم‌های تلفن به هم می‌چسبند و ما مو را فرفری‌تر می‌بینیم.
خلاصی از وز و فر
حالا که فهمیدید دست گوگرد در کار است، به راحتی می‌توانید حدس بزنید که اگر گوگرد موهایتان را زیاد کنید، فری‌تر می‌شوند. این همان کاری است که مواد شیمیایی فرکننده با موهایتان می‌کنند. آنها به طور مصنوعی به موی صاف گوگرد می‌دهند. پس یادتان باشد که دارید در ساختار مویتان یک دستکاری عمیق شیمیایی می‌کنید که اگر خوب انجام نشود، خطرناک است. بعضی از صاف‌کننده‌ها درست برعکس این عمل می‌کنند ولی بعضی‌هایشان هم مثل ژل‌ها روی موها پوششی درست می‌کنند که دست موها به هم نرسد و فرصت چسبیدن و این‌جور کارها را پیدا نکنند. اما چرا موی بعضی‌ها گوگرد دارد و بعضی‌ها نه؟ خب، این دیگر یک‌جور شانس یا بدشانسی ژنتیک است؛ یعنی این ویژگی از پدر و مادرتان به شما می‌رسد که خودش داستان طولانی دیگری است.
چی لازم دارم؟
- یک تار مو
- یک مداد
- یک لیوان سبک یک‌بار مصرف
- نوار چسب
- ترازوی آشپزخانه
- چند سکه
چه کار کنم؟
- یک سر تار مو را محکم به مداد گره بزنید.
- یک تکه نوار چسب و لیوان یک‌بار مصرف را وزن کرده و یادداشت کنید.
- سر دیگر مو را با نوارچسب به لیوان یک بار مصرف وصل کنید.
- مداد را در دست بگیرید و به آرامی یکی از سکه‌ها را درون لیوان بیندازید. آیا مو پاره می‌شود یا سکه را نگه می‌دارد؟
- باز هم به آهستگی سکه اضافه کنید و این کار را ادامه دهید تا بالاخره مو پاره شود.
- سکه‌ها را وزن کنید و به وزن لیوان و نوار چسب اضافه کنید.
مویتان چقدر طاقت دارد؟
چه اتفاقی می‌افتد؟
احتمالا از اینکه می‌بینید مویتان چقدر توانایی دارد، تعجب خواهید کرد. باید این تفکر اشتباه را کنار بگذارید که هر چه نازک است، ضعیف هم هست. دلیل قوی‌بودن مو را با فکرکردن به آنچه در مقاله گفتیم، خواهید فهمید اما اگر تا به حال عادت خوب کنجکاوی و جست‌وجوگری را کسب کرده‌اید، برایتان چند پیشنهاد داریم؛ آزمایش کنید و ببینید که موی صاف قوی‌تر است یا موی فرفری؟ موی بلوند یا موی مشکی و قهوه‌ای و موی خیس قوی‌تر است یا موی خشک؟ اگر مویتان را در سرکه یا آبلیمو بزنید، چه می‌شود؟
اگر 3 تار مو را کنار هم بگذارید، آیا 3 برابر وزن تحمل می‌کند؟ اگر وسطش را گره بزنید، چه می‌شود؟ امتحان کنید.