انتشار کلیپ‌های رقص و آواز کودکان در برخی مدارس در روزهای گذشته، واکنش‌های زیادی برانگیخت و با شکل‌گیری جریان انتقادی در شبکه‌های اجتماعی، وزارت آموزش و پرورش مجبور به واکنش شد. وزیر آموزش و پرورش از گماردن افرادی برای پیگیری این مسئله خبر داد و از پلیس فتا و دادستانی برای مقابله با تولیدکنندگان کلیپ‌های یادشده استمداد کرد. بطحایی که از زمان آغاز وزارت، محوریت برنامه‌های خود را بر کلید واژه‌های «شادی» و «نشاط» قرار داده، نهایتا از لغو قرارداد دو تن از کارکنان مدارس خاطی خبر داد و سخنگوی آموزش و پرورش شهر تهران هم اعلام کرد،
کمیته ۳نفره منصوب وزیر، مشغول بررسی موضوع است و جزئیات آن در روزهای آینده از سوی وزیر اعلام خواهد شد. فعل‌و انفعالات رسانه‌ای حول موضوع آهنگ مبتذل خواننده خارج‌نشین البته همچنان ادامه دارد؛ بخشی از منتقدان آن را نتیجه اجرای دستورالعمل‌های۲۰۳۰ در مدارس کشور می‌دانند و بخش دیگر آن را نشأت‌گرفته از سهل‌انگاری مدیران آموزش و پرورش در مسائل تربیتی. در سوی مقابل هم عده‌ای با وجود اینکه منتقد محتوای نامناسب آهنگ «جنتلمن» هستند، نگران شادی و نشاط دانش‌آموزان در مدارس‌اند و بیمناکند که با تمرکز رسانه‌ای و به راه افتادن موج انتقادی، برنامه‌هایی نظیر ورزش موزیکال به کلی از مدارس کشور رخت بربندد.
- وضع نشاط در مدارس
اگر آزمونی برای سنجش میزان شادی و نشاط در اماکن مختلف کشور وجود داشت، مدارس به‌احتمال زیاد، در رتبه‌های پایین جدول رده‌بندی قرار می‌گرفتند. این جمله‌ای است که رضا عباسی، کارشناس آموزش آن را بیان می‌کند. او محیط نامناسب، ساختمان‌های کسالت‌آور، برنامه درسی خشن و محتوای درسی خشک را از مهم‌ترین دلایل خمودگی و پژمردگی دانش‌آموزان در مدارس می‌داند و معتقد است: مشکلات فراوان معلمان هم سبب شده آنها هم حتی اگر مهارت و دانش برگزاری کلاس‌های شاد و پرنشاطی را داشته باشند، اصطلاحا دل‌ودماغ این کار را نداشته باشند.
عباسی درباره طراحی ساختمان‌ها و فضای مدارس می‌گوید: «فیزیک مدارس ما به هیچ عنوان برای دانش‌آموزان، جذاب و هیجان‌انگیز نیست. بیش از یک سوم مدارس کشور نیازمند تخریب و بازسازی است، ساختمان‌هایی که حداقل‌های ایمنی را ندارند، تکلیف‌شان در حوزه زیباسازی و طراحی بصری مشخص است. در حوزه طراحی کلاس‌ها هم احتمالا دیده‌اید که تقریبا کلاس‌های مدارس در سراسر کشور به یک شکل است و این شکل خیلی خسته‌کننده و دم‌دستی است. یعنی عملا کاری برای طراحی آن نکرده‌اند. صرفا یک رنگ‌آمیزی ابتدایی که در بعضی مدارس آن را هم به‌درستی انجام نداده‌اند.»
این کارشناس آموزش معتقد است که دانش‌آموزان به‌ویژه در سنین پایین کاملا بصری هستند و رنگ و طراحی تأثیر بالایی در روحیه آنها دارد. او بر همین اساس اهمیت بالایی را برای لباس فرم دانش‌آموزان قائل است و می‌گوید: در اغلب موارد کمترین خلاقیت در طراحی لباس فرم دانش‌آموزان به خرج داده می‌شود، به‌طوری که بعضا از رنگ‌های کدر و تیره در طراحی لباس استفاده می‌شود.
عباسی همچنین محتوای درسی و سیستم آموزشی کشور را بر پایه حفظ کردن، معدل و نمره می‌داند و می‌گوید: اصولا نه در طراحی دروس و محتوای آموزشی و نه در نحوه تدریس معلمان، شاهد روش‌های انگیزشی، جذاب و مبتنی بر پرورش استعداد و خلاقیت نیستیم. دانش‌آموزان تحت فشار آموزشی سنگین، صرفا به‌دنبال ارتقای محفوظات خود هستند و در کلاس‌ها مخاطب شیوه تدریسی هستند که بیشتر به سخنرانی جدی شبیه است. این محتوای درسی و نحوه تدریس، دانش‌آموزان را از مدارس دلزده می‌کند.
- برنامه‌ریزی برای نشاط؛ ناکافی و سردرگم
فرایند خشک آموزش و پرورش و محیط‌های بی‌روح آموزشی، به قدری در سال‌های گذشته مشهود و ملموس بود که وزیر فعلی آموزش و پرورش، از همان روزهای ابتدایی تصدی‌گری، ایجاد مدارس شاد و با نشاط را اهم برنامه‌های خود عنوان کرد. بطحایی از زمانی که وزیر شده تقریبا در هر نشست و سخنرانی، تأکید خود را در این زمینه تکرار کرده و از برنامه‌های وزارتخانه برای تحقق شادی و نشاط در مدارس خبر داده است.
در این زمینه البته اقداماتی نیز انجام شده است. از آن جمله می‌توان به حذف آزمون ورودی مدارس سمپاد در مدارس ابتدایی اشاره کرد که واکنش‌های بسیاری را برانگیخت. بطحایی که معتقد بود بار رقابت‌های مکرر در مدارس ابتدایی روی دانش‌آموزان سنگینی می‌کند، دستور به لغو آزمون ورودی مدارس سمپاد داد اما با توجه به اینکه این دستورالعمل عملا کارکرد مدارس سمپاد راهنمایی (متوسطه اول) را از بین می‌بُرد و این مدارس باید به مدارس عادی تبدیل می‌شدند، مقاومت زیادی در مقابل این تصمیم شکل گرفت و در نهایت با ورود نهادهای بالادستی ازجمله شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، قرار به حفظ مدارس سمپاد شد.
برنامه دیگر وزیر برای ایجاد شادی و نشاط در مدارس حذف مشق شب و پیک نوروزی بود که البته آن هم اگرچه با برخی موانع و مقاومت‌ها روبه‌رو بود اما در نهایت اجرایی شد. ایجاد اتاق بازی در مدارس و مواردی از این قبیل، اقدامات دیگر در همین مسیر بودند. این برنامه‌ها اما چقدر توانسته منتج به نتیجه شود و فضای خموده و خشک مدارس را تغییر دهد؟ رضا درخشانی، معلم مقطع متوسطه در پاسخ به این سؤال به خبرنگار همشهری می‌گوید: «راستش را بخواهید با حلوا حلوا گفتن، دهان شیرین نمی‌شود.
اگر اندکی از مدارس را کنار بگذاریم، در اکثریت آنها انرژی، پویایی و نشاط لازم در بین دانش‌آموزان، معلمان و سایر کارکنان مدارس وجود ندارد. صرف اینکه مدام از ایجاد نشاط و شادابی حرف بزنیم کافی نیست، باید در این مسیر گام‌های عملی مؤثری را برداریم.»
درخشانی اقدامات انجام شده برای ایجاد شادی و نشاط در مدارس را ناکافی می‌داند و معتقد است؛ به‌دلیل برخی مشکلات مبنایی، برنامه‌هایی که فعلا آموزش و پرورش در دستور کار قرارداده، تأثیر چندانی در این زمینه ندارند: «وقتی مثلا در یک مدرسه ۳۰۰متری، ۳۰۰دانش‌آموز درس می‌خوانند و هر دانش‌آموز فضایی کمتر از یک متر دارد، واقعا چطور امکان نشاط، بازی و شادی هست؟ مشکل تراکم دانش‌آموزان هنوز در خیلی استان‌ها و شهرهای کشور جدی است.
از آن گذشته مدارس زیادی در شرف تخریب‌اند، مثل این است که از مدیر بخواهید دیوار در حال تخریب را برای روحیه‌بخشی به دانش آموزان نقاشی و رنگ‌آمیزی کند. مسئله معیشت معلمان، مشکل عمده دیگری است که اجازه بروز شادابی و نشاط را در مدارس نمی‌دهد. معلمی که پس از معلمی، یک شیفت هم مسافرکشی می‌کند، طبعا به همان حداقل‌های ایفای وظیفه اکتفا می‌کند و دنبال اجرای روش‌های جدید نمی‌رود. او خودش حوصله ندارد؛ چه برسد بخواهد دانش‌آموزانش را سر حوصله بیاورد.»
این معلم، تغذیه صحیح را دیگر عامل اثرگذار در روحیه دانش‌آموزان می‌داند و می‌گوید: «قبلا در مدارس شیر توزیع می‌شد اما اکنون نمی‌شود. دانش‌آموزانی که تغذیه درست نداشته باشند و ویتامین‌ها و مواد مغذی لازم به بدن‌شان نرسد، همه در معرض بیماری‌های گوناگون هستند، شادی و نشاط پیش‌کش. تا زمانی که این مشکلات مبنایی حل و فصل نشود، اقداماتی نظیر حذف مشق شب و پیک نوروزی بعید است برایند قابل توجهی در بحث شادی و نشاط مدارس داشته باشد.»
- بایدها و نبایدهای نشاط
مهری دینی، معلم مقطع متوسطه اول در یکی از مدارس تهران است. به گفته او، آهنگ جنتلمن که این روزها در مدارس هم نقل محافل است و همه معلم‌ها و کادر آموزشی مدارس درباره آن حرف می‌زنند محتوای بسیار زننده و نامناسب دارد اما «متأسفانه جو به‌وجود آمده باعث شده هجمه بزرگی در همه مدارس شکل بگیرد.» این معلم معتقد است: «من روزانه ساعت‌ها با بچه‌ها سر و کله می‌زنم، سلیقه این نسل با آنچه در ذهن خیلی از تصمیم‌گیرها و مدیران فرهنگی کشور است، کاملا متفاوت است.
پخش آهنگ ساسی مانکن اقدام بسیار زشتی بوده اما شما به‌عنوان مدیر مدرسه اگر بخواهید به سلایق دانش‌آموزان نزدیک شوید، چند آهنگ مجاز با محتوای مناسب در کشور تولید شده؟ اصولا کدام پژوهشگاه و پژوهشگر تا حالا درباره روحیات و سلایق وعلایق این نسل جدید تحقیق کرده و براساس آن محتوای فرهنگی مناسب تولید کرده است؟ به‌جز این کلیپ‌هایی که در فضای مجازی منتشر شده و اسباب فحش و ناسزای سیاسیون به مدیران مدارس و کادر آموزشی را فراهم کرده، چه ابزاری برای شناخت این نسل وجود دارد؟» دینی نزدیکی به سلایق نسل جدید را از مهم‌ترین بایدهای شادی و نشاط در مدارس می‌داند و می‌گوید: «اول از همه باید این نسل را بشناسیم، بعد بتوانیم به آنها نزدیک شویم و نهایتا با تولید و ارائه محصولات استاندارد ذائقه آنها را ارتقا دهیم.»
این معلم، با منسوخ و قدیمی دانستن برنامه‌های تربیتی و پرورشی فعلی عمده مدارس، اضافه می‌کند: «روش‌های تربیتی و پرورشی در مدارس تقریبا همان چیزی است که در دهه ۶۰ و ۷۰ دنبال می‌شد. جامعه و محصلان در این سال‌ها تغییر زیادی کرده‌اند اما سیستم آموزش و پرورش نتوانسته خودش را هماهنگ با این تغییرات روزآمد کند. متأسفانه ذائقه نسل جدید دانش‌آموزان با اقداماتی نظیر گروه سرود و مسابقات فرهنگی قدیمی همخوان نیست و باید در این زمینه‌ها تحولات جدی ایجاد کرد. این تحولات باید با شناخت کامل نسل جدید و حتی‌الامکان با مشارکت دادن خود آنها پایه‌ریزی شود. از پشت میزهای اتاق‌های دربسته ستادی، برنامه‌های جذاب و هیجان‌انگیز برای دانش‌آموزان بیرون نمی‌آید. این نگاه ما به مقوله تربیت است که باید متناسب با مقتضیات زمانه عوض شود.»
عباسی، کارشناس آموزش، محیط نامناسب، ساختمان‌های کسالت‌آور، برنامه درسی خشن و محتوای درسی خشک را از مهم‌ترین دلایل خمودگی و پژمردگی دانش‌آموزان در مدارس می‌داند
مهری دینی، معلم: سلیقه دانش‌آموزان با آنچه در ذهن خیلی از مدیران فرهنگی کشور است، کاملا متفاوت است. چند آهنگ مجاز با محتوای مناسب برای دانش‌آموزان تولید شده؟
- نامه سرگشاده انجمن حمایت از حقوق کودکان به وزیر آموزش و پرورش
- شادی نیاز اجتماعی کودکان
انجمن حمایت از حقوق کودکان در نامه‌ای سرگشاده نسبت به برخی مواضع اخیر بطحایی، وزیر آموزش و پرورش، درباره مسائل روز انتقاد کرد. در نامه سرگشاده این انجمن به موضوع پخش کلیپ‌های جنجالی اخیر از کودکان در مدارس کشور اشاره شده و ضمن رد اقدامات سازندگان آن کلیپ‌ها در عین‌حال از مواضع وزیر آموزش و پرورش در این زمینه نیز انتقاد شده است.
نویسندگان این نامه با بیان اینکه «اگر در این روزها و در مدارس ایران، به هر طرف نظاره کنید، متوجه آسیب‌های سنتی و نوپدید در میان دانش‌آموزان می‌شوید که دستگاه‌های مسئول همچون وزارت آموزش و پرورش، نگاه علمی و برنامه شفافی برای حل این آسیب‌ها ندارند» پرداختن به موضوعاتی مانند کلیپ‌های اخیر را در چنین شرایطی فاقد اولویت دانسته‌اند.
در ادامه این نامه معضل سوء‌مصرف موادمخدر، عدم‌مهارت در کنترل خشم، ایمن‌نبودن برخی مدارس و مواردی مانند آسیب‌های سیل یا معیشت معلمان ازجمله مهم‌ترین اولویت‌های حال حاضر آموزش و پرورش دانسته شده است. در بخش دیگری از این نامه با اشاره به اینکه «شادی، نیاز روانی و اجتماعی هر انسانی به‌ویژه کودکان است» بر لزوم تأیید و تشویق شادی در مدارس و استفاده از رأی و نظر متخصصان در تعیین شکل و کیفیت شادی در مدارس تأکید شده است.
انجمن حمایت از حقوق کودکان در ادامه نامه سرگشاده خود تأکید بر ضرورت گسترش برنامه‌های شادی‌آفرین و پرهیز از هرگونه اقدامات تجسسی و خشونت‌آمیز در این زمینه را درخواست خود از وزیر آموزش و پرورش دانسته و آورده است: «درخواست مؤکد این انجمن اتخاذ تدابیر اصلاحی در راستای پیشگیری از بروز خشونت و همچنین ایجاد فضای شاد در مدارس است؛ به‌نحوی که دیگر شاهد اینگونه واکنش‌های ناخوشایند نسبت به دانش‌آموزان آتیه‌ساز کشورمان نباشیم. به امید آنکه فضای پرورشی همدلانه بر نظام مبتنی بر تک‌گویی آموزش و پرورش فائق آید.»