باید رفتنی باشند وگرنه این شهر دودزده‌ی پر از سرب کجا و این نازک بال‌های رنگارنگ کجا؟
این سؤال همه‌ی ما شده است؛ نکند این‌ها آفت باشند؟ هفته‌ی گذشته در یکی از خیابان‌ها دیدم که دارند سمپاشی می‌کنند و فکر کردم که نکند برای پروانه‌ها باشد؟
* * *
برای این‌که بهتر با ویژگی‌ها، وضعیت و دلایل آمدن این پروانه‌ها به شهر تهران آشنا شویم، به سراغ سهیلا تبریزی، حشره‌شناس و کارشناس بهداشت می‌رویم و با او درباره‌ی این پروانه‌های زیبا به گفت‌وگو می‌پردازیم.
- این پروانه‌های نارنجی برای حشره‌شناس‌ها شناخته شده هستند؛ آیا نام خاصی هم دارند؟
بله، این پروانه‌ها اسم دارند. به این نوع پروانه‌ها می‌گویند رنگین‌بانو یا بانوی رنگین.
- حالا این رنگین‌بانوهای نارنجی از کجا آمده‌اند؟
این‌ها چهارماه پیش در سیستان و بلوچستان بودند، هوا که گرم شد به سمت تهران آمدند. تهران که گرم بشود می‌روند سمت شمال، خراسان، آذربایجان و مناطقی که خنک‌ترند.
البته جایی خواندم که این پروانه‌هایکی دوماه قبل در پیشوا، ورامین یا پاکدشت دیده شدند و بعضی از کشاورزان هم از حضور این‌ها ترسیده بودند، هرچند که این ترس موردی نداشته است.
- این اولین‌بار است که رنگین‌بانوها به تهران می‌آیند؟
نه، این پروانه‌ها سال‌های قبل هم به تهران می‌آمدند، اما تعداشان این‌قدر زیاد نبود و به چشم نمی‌آمدند. امسال که بارندگی‌ها زیاد شده و هوا قدری خنک‌تر شده، تعداد پروانه‌ها هم بیش‌تر شده است.
- این پروانه‌ها مگر چه‌قدر می‌توانند پرواز کنند که از سیستان و بلوچستان به تهران می‌آیند؟ از آن‌جا تا تهران فاصله‌ی زیادی است؟
پروانه‌ها می‌توانند برای زمان خیلی طولانی پرواز کنند. برخی از انواع آن تا ارتفاع چهارهزار متری توان پرواز دارند.
- عمرشان چه‌قدر است؟
کلاً پروانه‌ها بسته به نوعشان، از یک هفته تا ۹ ماه عمر می‌کنند که البته بستگی دارد به جنس پروانه، چاق یا لاغری، بزرگی و کوچکی، این‌که در کجا به دنیا آمده و... اما این نوع از پروانه‌ها حداکثر یک ماه عمر می‌کنند.
- این‌ها هم از کرم متولد می‌شوند؟
کرم ابریشم هم نوعی پروانه است؛ اما این‌ها تخم‌گذاری می‌کنند و در دمای بین ۲۸ تا ۳۷ درجه‌ی سانتی‌گراد زیاد می‌شوند. تخم‌هایشان هم رنگی است؛ زرد، قرمز، آبی تیره و سیاه. تخم‌هایشان را در ساقه و برگ درختان می‌گذارند و همان مراحل پروانه‌ای را دارند. یعنی از تخم، کرم بیرون می‌آید، دوران جنینی و شفیدگی را می‌گذراند و تبدیل به پروانه می‌شود.
البته اگر دما بالا یا پایین‌تر از این مقدار( ۲۸ تا ۳۷ درجه‌ی سانتی‌گراد) بشود، اصلاً این‌ها به دنیا نمی‌آیند. در حشره‌شناسی به این‌ها می‌گوییم پروانه‌های خانگی.
- پروانه‌های غیرخانگی چه تفاوتی با این‌ها دارند؟
آن‌ها در مقایسه با پروانه‌های خانگی بزرگ‌ترند، در مناطق گرمسیری زندگی می کنند و عمرشان ۹ ماه است. اما این پروانه‌هایی که این روزها در تهران می‌بینیم همه‌جای دنیا هستند و حالا هم مهمان ما شده‌اند.
- یعنی این پروانه‌ها آفت نیستند و خطری ندارند؟
ما دو نوع پروانه داریم یکی آفتی و یکی غیرآفتی. پروانه‌های آفتی در شب حرکت می‌کنند، اما این مهمانان ما روز می‌آیند و پروانه‌های روز، کاری به کار کسی ندارند، بی ضررند، از نظر اقتصادی لطمه‌ای نمی‌زنند و اصلاً آفت را می‌خورند.
تازه این‌ها باعث رونق اقتصاد و کشاورزی هم می‌شوند، چون ۷۰ تا ۷۵درصد گرده‌افشانی، توسط پروانه‌ها انجام می‌شود.
اگر خواستید آن‌ها را بهتر بشناسید، پروانه‌های روز وقتی استراحت می‌کنند بال‌هایشان عمودی می‌ایستد و بال‌های پروانه‌های شب حالت شیروانی دارد.
- خودشان طعمه‌ی چه حیواناتی هستند؟
پرستو، کلاغ و بسیاری دیگر از پرندگان، از این پروانه‌ها تغذیه می‌کنند. این‌ها شکارچی‌های زیادی دارند.
در مجموع بین ۱۶ تا ۲۰ هزارگونه پروانه در دنیا داریم، اما ما انسان‌ها گونه‌هایشان را از بین می بریم. وقتی محیط‌زیست و جنگل‌ها و مراتع را از بین می‌بریم، یعنی ما هم شکارچی این حشرات شده‌ایم.
- چرا الآن سمپاشی می کنند؟ این سمپاشی درخت‌ها، پروانه‌ها را از بین می‌برد؟
بله، به سرعت آن‌ها را از بین می‌برد. در حالی‌که این‌ها هیچ‌گونه خطر و آسیبی ندارند. جالب است همراه این‌ها زنبورها هم می‌آیند.
- چرا؟
چون محیط و هوا را مناسب می‌بینند. زنبورها هم آفت‌ها را از بین می برند.
- غذایشان چیست؟
این‌ها شهدگیاه و آب می‌خورند. به بعضی گل‌ها بیش‌تر علاقه‌مندند. جعفری، رازیانه و شبدر مورد علاقه‌ی پروانه‌هاست. البته علاوه بر این‌ها، به گل آفتابگردان و تاج‌خروس، مریم گلی و یا حتی به میوه‌ها هم علاقه‌مندند. شما یک گلابی یا پرتقال را نصف کنید و بگذارید در محیط باز، می‌بینید پروانه‌ها چه‌قدر دور آن جمع می‌شوند.
- این پروانه‌ها یا به‌تعبیری این بانوهای رنگین، ویژگی دیگری هم دارند؟
از نظر رفتارشناسی حشرات، حافظه و خاطره‌شان جالب است که اگر کاری را انجام دهند یا وادار به انجام آن بشوند، از خاطرشان نمی‌رود و دوباره آن را تکرار می‌کنند؛ دیگر این‌که در پروانه‌ها، ماده‌ها بزرگ‌تر و تیره‌تر از نرها هستند.
- پروانه‌ها زیر میکروسکوپ واقعاً مثل هیولا هستند؟ این‌قدر زشتند؟
نه، اولین‌بار که یک پروانه را در دانشگاه زیر میکروسکوپ دیدم؛ شبیه بانویی بود که پالتوی پوست زیبایی پوشیده باشد، صورتش هم خب حشره است.
* * *
اما من اولین‌بار که یک پروانه را زیر میکروسکوپ دیدم، همه‌ی فانتزهای ذهنم به‌هم ریخت و دیگر نمی‌توانم این‌قدر زیبا ببینمشان. توصیه می‌کنم هیچ‌وقت پروانه‌ها را زیر دستگاه میکروسکوپ نگاه نکنید!