-برابر این مصوبه، قرار بود پردیس مرکزی دانشگاه تهران که ۲۱ هکتار مساحت دارد، از شمال تا بلوار کشاورز، از غرب تا خیابان کارگر، از جنوب تا خیابان انقلاب اسلامی و از شرق تا خیابان وصال توسعه پیدا کند و مساحت آن به ۵۲ هکتار برسد. با گذشت ۱۶ سال از این مصوبه و تملک برخی از خانه‌ها توسط دانشگاه، هنوز اتفاقی که نشان از اجرای این طرح بدهد، رخ نداده است. رهاسازی املاک تملک شده از یک سو، سیاست نادرست در تملک پلاک‌های ثبتی و در اصطلاح «زخمی کردن املاک» از سوی دیگر و همچنین وجود برخی محدودیت‌ها در خرید و فروش املاک و واگذاری به غیر و اجاره دادن آنها، موجب کوچ اجباری شهروندان و فراهم شدن زمینه برای آسیب‌های اجتماعی شده است. مالکان واحدهای مسکونی و تجاری محدوده دانشگاه تهران گلایه‌مند هستند و باور دارند این طرح دستاوردی جز آشفتگی، سلب آرامش و ایجاد نابسامانی و از بین بردن حقوق ساکنان نداشته است. آنها بارها مشکلاتشان را مطرح کرده‌اند، اما پاسخی نگرفته‌اند. این‌بار خواسته‌اند تا همشهری محله صدایشان شود و اعتراضشان را به گوش متولیان طرح برساند تا شاید گشایشی پیدا کند.
همه جا را سکوت فرا گرفته است و به قول معروف پرنده پر نمی‌زند. در کوچه‌ها و خیابان‌ها که قدم می‌زنیم مانند این است که در سرزمین ارواح هستیم. تنها چیزی که دیده می‌شود، خلوتی است و چیزی که به گوش می‌رسد، سکوت. ناگزیر برای گفت‌وگو با اهالی، سراغ خانه‌ها می‌رویم و زنگ می‌زنیم، اما پاسخی نمی‌شنویم. برخی از خانه‌ها خالی از سکنه است و شیشه‌هایشان در اثر وزش باد شکسته‌اند. گویا پیدا کردن اهالی در این محله، کیمیا و به مثابه پیدا کردن چشمه آب در دل کویر است. ناگهان چشم‌هایمان به پیرمرد تکیده‌ای می‌افتد. بدون فوت وقت سراغش می‌رویم و از طرح توسعه و مشکلاتی که برای محله و اهالی همراه داشته است، سؤال می‌کنیم. دعوتمان می‌کند تا نگاهی به کوچه «امیرشاهی» بیندازیم. کوچه‌ای با خانه‌های قدیمی و فرسوده که روی در و دیوار برخی از آنها نشانه‌های ریزش دیده می‌شود. او می‌گوید: «این وضعیت محله است. همه کوچه‌ها و خیابان‌ها که در محدوده طرح هستند، همین وضعیت را دارند. مانند این است که خاک مرده در محله پاشیده‌اند و هیچ اثری از زندگی وجود ندارد. معلوم نیست این محله برای زندگی است یا برای تجارت و تحصیل. طرح توسعه دانشگاه، همه چیز را از بین برده و ترکیب محله را به‌هم ریخته و سکنه را فراری داده است. خانه من در کوچه «ایثار» قرار دارد و چون از کودکی در این محله بوده‌ام، تمایلی به فروش نداشته و ندارم. اما خیلی از سکنه نتوانستند در برابر مزاحمت‌های دانشگاه تاب بیاورند و عطا را به لقایش بخشیدند و به اجبار خانه‌هایشان را فروختند و از محله کوچ کردند. »
بیژن میرزا |معتمد محله
او برای کسب اطلاعات بیشتر نشانی «بیژن میرزا» معتمد محله را می‌دهد. سراغش می‌رویم. بیش از ۶۰ سال است که در محله دانشگاه تهران زندگی می‌کند و از کم و کیف طرح توسعه و روش تملک خانه‌ها مطلع است. میرزا می‌گوید: «طرح توسعه دانشگاه تهران که قرار بود سبب اعتلای علم و دانش کشور شود به دلیل بی‌برنامگی متولیانش، زندگی ساکنان را نابودی کرد و اصالت و هویت محله را از بین برد. تا پیش از مطرح شدن موضوع طرح توسعه دانشگاه تهران، مردم در آرامش زندگی می‌کردند و محله دانشگاه از بهترین محله‌های قلب پایتخت بود. همه آرزوی خرید خانه و زندگی در آن را داشتند. امروز رها شدن خانه‌های تملک شده و از بین رفتن بافت مسکونی و کوچ خانواده‌های با اصالت، موجب افزایش آسیب‌های اجتماعی و ایجاد شب‌مردگی شده است. در گذشته اگر محله امن بود و اهالی امنیت داشتند، امروز ناامنی موج می‌زند و با غروب خورشید اهالی دیگر جرئت بیرون آمدن از خانه‌هایشان را ندارند. »
میرزا به وضعیت آشفته محله بر اثر تملک نامناسب املاک توسط مسئولان دانشگاه تهران اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگر تملک توسط مسئولان دانشگاه درست و اصولی انجام می‌شد، شاید هیچ یک از این مشکلات به وجود نمی‌آمد. مسئولان دانشگاه برای همراه کردن اهالی با خودشان شرایطی ایجاد کردند تا آنها چاره‌ای جز همراهی نداشته باشند. مسئولان دانشگاه در یک کوچه ۲ باب خانه را تملک کردند که در برخی از کوچه‌ها املاک رها شده و در بعضی دیگر آنها را به خوابگاه تبدیل کرده‌اند. همین کارها تناسب محله و بافت جمعیتی را به‌هم زد و مزاحمت‌هایی برای همسایه‌ها ایجاد کرد. یا در یک مجتمع مسکونی با خرید چند واحد و واگذاری آن به دانشجویان یا انجام کارهای فرهنگی، نظم مجتمع‌های مسکونی را مختل و در برابر اعتراض اهالی سکوت کردند. همه کسانی که از محله کوچ کرده‌اند، راضی به این کار نبودند، اما چاره‌ای نداشتند. » او برخی از واحدهای مسکونی که به خوابگاه یا واحد اداری تبدیل شده است را نشانمان می‌دهد و با ابراز تأسف می‌گوید: «اجرای طرح توسعه دانشگاه تهران بدون هیچ برنامه و چشم‌اندازی، اجحاف بزرگی در حق اهالی محله بود. »
- ساخت‌وساز ممنوع!
واگذاری به غیر و خرید و فروش و حتی تعمیر و ساخت‌وساز در محدوده طرح توسعه دانشگاه تهران ممنوع است. البته به گفته «رضا علیپور» که از ساکنان قدیمی محله دانشگاه تهران است و آژانس معاملات مسکن دارد این ممنوعیت چند سالی است که رفع شده و در برخی از قوانین گذشته به اصطلاح برای رفاه بیشتر اهالی تبصره‌هایی پیش‌بینی شده است. او می‌گوید: «با تصویب طرح توسعه دانشگاه تهران، املاک داخل محدوده طرح باید توسط مسئولان دانشگاه تملک می‌شدند که اوایل این کار به خوبی انجام شد و خریداران و فروشندگان راضی بودند. با به پایان رسیدن بودجه، تملک خانه‌ها متوقف شد. نابسامانی در تملک خانه‌ها آسیبی بود که مسئولان دانشگاه به محله زدند و همین آشفتگی، موجب شد تا اهالی مجبور به کوچ شدند. نکته مهم این بود که اهالی نمی‌توانستند خانه‌هایشان را به غیر اجاره بدهند یا بفروشند. بنابراین مجبور بودند یا خانه‌هایشان را رها کنند و بروند یا قیمت پیشنهادی مسئولان دانشگاه را بپذیرند و آن را واگذار کنند. در اصطلاح این کار سبب فریز شدن خانه‌های این محدوده شده بود و این موضوع اعتراض‌های شدیدی را به همراه داشت و در چند سال گذشته مسئولان دانشگاه تهران اندکی عقب‌نشینی کردند و با اضافه کردن چند بند و تبصره به قوانین وضع شده مربوط به طرح توسعه دانشگاه تهران، اجازه دادند تا اهالی بتوانند خانه‌هایشان را به غیر واگذار کنند. ممنوعیت ساخت‌وساز همچنان وجود دارد و برخی از خانه‌های این محله، بیش از ۵۰ سال قدمت دارند و فرسوده‌اند و بازسازی آنها فایده‌ای ندارد و نیاز به بازسازی و نوسازی دارند که شهرداری مجوز ساخت‌وساز نمی‌دهد. »
- تجارت به جای توسعه
شنیده می‌شود مسئولان دانشگاه تهران املاک تملک شده را به استادان و غیر واگذار می‌کنند و گویا تجارت به راه انداخته‌اند. علیپور با تأیید این موضوع می‌گوید: «بارها مراجعه‌کنندگانی داشتیم که با مجوز مسئولان دانشگاه قصد داشتند املاکی را که برای ۲ سال به‌عنوان کمک هزینه به آنها واگذار شده است به افراد دیگر اجاره دهند. وجود چنین مواردی نشان می‌دهد که مسئولان به جای برنامه‌ریزی برای شروع طرح توسعه دانشگاه تهران، تجارت پرسودی را به راه انداخته‌اند و قرار نیست این طرح اجرایی شود. » تبدیل شدن محله به پاتوق کافه‌داران و نوجوانان و جوانان با هر دیدگاه و ایده و پوششی، اصالت محله را از بین برده و علیپور بر این باور است: «اقدام مسئولان دانشگاه تهران در تملک خانه‌ها و آسیبی که از این بابت به محله زده‌اند، آن را به منطقه آزاد تبدیل کرده است و هر روز شاهد ظهور یک نوع آسیب اجتماعی در آن هستیم. »
- دلبستگی‌های اهالی
«بهزاد بختیاری» سکنه دیگری است که خانه‌اش را به اجبار فروخته و از محله کوچ کرده است اما به گفته خودش هنوز به این محله دلبستگی دارد. محل کارش در خیابان «وصال شیرازی» است. بختیاری می‌گوید: «در یک مجتمع مسکونی حوالی خیابان «بزرگمهر» زندگی می‌کردیم. مسئولان دانشگاه تهران چند واحد را تملک کردند و نظم مجتمع را به هم ریختند. آزار و اذیت دانشجویان و افرادی که وقت و بی‌وقت به واحدهای خریداری شده رفت‌وآمد می‌کردند، موجب شد تا واحدمان را به دانشگاه بفروشیم و چون با پولی که گرفته بودیم، نمی‌توانستیم در همین محله ملک دیگری خریداری کنیم، به فردیس کرج رفتیم. طرح توسعه دانشگاه تهران ظلم بزرگی در حق اهالی این محله بوده و کاش مسئولان پیش از تصویب و اجرای ناقص آن به ظرفیت‌های محله توجه می‌کردند تا این‌گونه سبب نابودی و تباهی آن نمی‌شدند. » همه اهالی خواستار تعیین تکلیفشان هستند و می‌خواهند بدانند بلاخره این طرح اجرایی می‌شود یا خیر.
- تعیین تکلیف برای طرح توسعه دانشگاه تهران
اهالی بارها و بارها اعتراضشان را از طریق رسانه‌های مختلف و تهیه طومار به گوش مسئولان رسانده‌اند و «محمد سعید ایزدی» معاون وزیر راه و شهرسازی هم صدای اعتراض آنها را شنیده و در جدیدترین اظهار نظرش در مورد تعیین تکلیف طرح توسعه دانشگاه تهران گفته است: «مسئولان دانشگاه تهران در سال‌های اخیر، براساس منابعی که از دولت گرفته‌اند اقدام به تملک برخی از پلاک‌ها کرده‌اند که همین بی‌نظمی و بی‌برنامگی در تملک برای کسانی که در این محدوده زندگی می‌کنند، مشکلات عدیده‌ای ایجاد کرده است. به نظرم اگر این کار درست و اصولی و در فازهای مختلف انجام می‌شد هرگز شاهد چنین مشکلاتی نبودیم. » او با عذرخواهی از اهالی محله گفته است: «برای رفع مشکلات پیش آمده به مسئولان دانشگاه یک فرصت کوتاه داده شده تا طرح پیشنهادی خود را برای تعیین تکلیف پروژه توسعه دانشگاه تهران ارائه دهند که اگر در موعد مقرر این کار انجام نشود با توجه به نگرانی‌ها و نارضایتی شهروندان، به‌زودی یا طرح را ابطال می‌کنیم یا براساس ضوابط و در چهارچوب قوانین و با رعایت برخی از شروط اقدام به تملک خانه‌های باقیمانده خواهیم کرد. »
- پیگیر مطالبه شهروندان هستیم
اهالی مشکلات ناشی از طرح توسعه دانشگاه را در جلساتی که با «محمدرضادهداری‌پور» شهردار منطقه ۶ داشته‌اند، مطرح کرده‌اند اما به گفته خودشان ترتیب اثر داده نشده است. دهداری‌پور در گفت‌وگو با همشهری محله در پاسخ به مطالبه اهالی محله دانشگاه تهران و خواسته‌شان برای تعیین تکلیف طرح توسعه دانشگاه می‌گوید: «طرح توسعه دانشگاه تهران، توافق بین دانشگاه و دولت و شهردار وقت تهران بوده است که در راستای این طرح، بخش زیادی از املاک محدوده توسط مسئولان دانشگاه تملک شده و بخشی هم که باقی مانده به دلیل مشکلات موجود موجب اعتراض اهالی شده است. امسال در شهرداری تعیین تکلیف این طرح و وضعیت تملک خانه‌های باقیمانده را با جدیت بیشتری پیگیری می‌کنیم و امیدواریم به‌زودی شاهد اتفاق‌های خوبی در این محله باشیم. »
- ایرادات طرح برطرف می‌شود
برای شنیدن حرف مسئولان دانشگاه تهران با «محمد نیلی احمدآبادی» رئیس دانشگاه تماس گرفتیم اما پاسخگو نبودند. به همین دلیل در این گزارش آخرین اظهار نظر او در مورد طرح توسعه دانشگاه تهران را ذکر می‌کنیم. نیلی احمدآبادی گفته است: «می‌دانیم طرح توسعه دانشگاه تهران دارای ایرادهایی است و قول می‌دهم تا پایان سال آنها را رفع کنیم. » در۳ سال اخیر، دولت، مجلس و کمیسیون ماده ۵ مصوباتی را در پشتیبانی از این طرح داشته‌اند و مجلس نیز علاوه بر تخصیص ردیف بودجه‌ای از سال ۱۳۹۳، در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ نیز تبصره خاصی در قوانین بودجه برای تملک اراضی طرح اختصاص داده است. برخلاف اقدامات انجام شده مشکلات مربوط به این طرح وجود دارد و مسئولان دانشگاه متوجه ایرادهای طرح شده‌اند. به گفته نیلی احمدآبادی، طرح توسعه دانشگاه تهران، یک طرح ملی است که به دلیل نبود اعتبار کافی برای تملک اراضی اطراف دانشگاه تهران، موجب گلایه‌مندی شهروندان شده است اما امسال دولت متعهد شده تا اعتبار تملک اراضی طرح را بپردازد که بخش زیادی از مشکلات با این اعتبار رفع می‌شود.