اهدافی که با بهره‌گیری از تجربه و تخصص شهروندان هر محله در اداره امور شهر و محله و برقراری ارتباط بین مردم و مسئولان به واگذاری اداره امور محله‌ها به خود مردم منجر می‌شود. سال ۹۲ بود که آخرین دوره انتخابات شورایاری‌ها، همزمان با شورای چهارم برگزار شد. از این‌رو حدود ۶سال از برگزاری آخرین انتخابات این تشکل می‌گذرد و هنوز زمان دقیقی برای برگزاری دوره پنجم این انتخابات اعلام نشده است، اما با اعلام شورای‌شهر اسلامی شهر تهران در رابطه با برپایی دوره جدید انتخابات شورایاری‌ها، تب و تاب انتخابات این تشکل‌های محلی آغاز شده و شهروندان علاقه‌مند برای حضور در این تشکل کاندیدا شده و برای شرکت در این رقابت ثبت‌نام می‌کنند. لزوم برپایی این انتخابات و ادامه فعالیت شورایاران در محله‌های پهنه غرب و همچنین میزان مؤثر بودن تلاش شورایاری‌ها در دوره‌های قبل در مناطق ۹، ۵، ۲۱ و ۲۲ برای آبادانی و رفع مشکلات هم‌محله‌ای‌ها از جمله موضوعاتی است که «علی اعطا» رئیس کمیته معماری شورای اسلامی شهر تهران، «محمدرضا طالبی‌نژاد» دکترای جامعه شناسی و تعدادی از هم‌محله‌ای‌ها در این‌گزارش به آنها پرداخته‌اند.
وظایف و اختیارات شوراها در ماده ۸۰ قانون شوراها مطرح شده و به کرات در مورد مشارکت مردم، تشکیل گروه‌های اجتماعی و در واقع جذب مشارکت شهروندان صحبت می‌کند. از این‌رو شورای اسلامی شهر تهران هم تشکل‌هایی به اسم شورایاری ایجاد کرد. «علی اعطا» رئیس کمیته معماری شورای اسلامی شهر تهران درباره فعالیت شورایاران در مناطق می‌گوید: «شورای اسلامی دنبال روش‌هایی است که شهروندان را در مسائل مربوط به تصمیم‌گیری‌های مرتبط با اداره شهر و پیگیری مسائل مدیریت شهری دخیل کند. یعنی کسی که در محله‌ای زندگی می‌کند بتواند خودش در آن محله تأثیرگذار باشد. همچنین شهروندان بتوانند بر فعالیت‌های شهرداری نظارت داشته باشند.
یعنی مشارکت اجتماعی در کنار نظارت همگانی که از طریق شورایاران محقق می‌شود. ما در صدد هستیم تا بتوانیم ظرفیت شورایاری‌ها را شناسایی و آنها را با فعالیت‌های شورا همسو کنیم تا فعالیت‌های این تشکل‌ها تنها به روز انتخابات محدود نشود. اگر در همه ایام به جزء دوره انتخابات شورایاری، اهل محل مسائل‌شان را به اشتراک بگذارند و به بهانه‌های مختلف در رابطه با مسائل محله بحث کنند، کم‌کم از طریق این گفتمان با هم آشنا می‌شوند. شهر مدرن یا جدید همین است. صرفاً این نیست که در منطقه ۲۲ به دلیل برج‌های بلندمرتبه و ساکنان جدید و نداشتن وابستگی بتوان شورایاری فعال و مؤثر داشت. در هر محله شهروند جدیدی ساکن می‌شود و شهروند دیگری به نقطه دیگری از شهر نقل مکان می‌کند. به همین خاطر نمی‌توان انتظار داشت مثل شهرهای تاریخی و سنتی همه نسبت به همدیگر شناخت داشته باشند یا به خوبی محله‌ها را بشناسند.
امنیت در محله‌ها افزایش پیدا می‌کند، آشنایی‌ها بیشتر می‌شود و طبیعتاً احساس تعلق نسبت به محله هم افزایش می‌یابد، اما اتفاقاً به دلیل همین بافت اجتماعی در شهر مدرن است که ما احساس می‌کنیم به ایجاد تشکلی به اسم «شورایاری» نیاز داریم. اکنون تشکلی مانند شورایاری می‌خواهیم، به دلیل اینکه در بافت اجتماعی محله‌ها این خلأ احساس می‌شود. هرچقدر حضور اهالی هر محله در انتخابات بیشتر و مؤثرتر باشد طبیعتاً نتیجه‌ای که حاصل می‌شود نتیجه بهتر و مؤثرتری است. شورایاری یک امر اجتماعی است. به همین خاطر کاری که انجام می‌دهد، محلی و مشارکت مدنی است.»
- حضور کمرنگ شورایاران در صحن دوره چهارم
اعطا در ادامه به حضور کمرنگ شورایاران در صحن شورای اسلامی شهر تهران اشاره می‌کند و می‌گوید: «متأسفانه در دوره چهارم شورایاران محله‌ها مانند دوره‌های قبل مشکلاتشان را در صحن شورا مطرح نکردند و اعضای شورای اسلامی شهر تهران با بازدیدهای مداوم در مناطق با این مشکلات آشنا شدند، اما امیدوارم در شورای جدید، بعد از برگزاری انتخابات، برنامه‌ریزی‌ای انجام شود تا شورایاران هر محله بتوانند به شورا بیایند و از مناطق خودشان گزارش ارائه بدهند. با توجه به افزایش تعداد اعضا در دوره جدید که ۹ نفر اصلی و ۴ نفر علی‌البدل هستند.
در واقع ۱۳ نفر برای شناسایی مشکلات و کمبودها به کمک اعضای شورای‌شهر در هر محله از شهر تهران می‌آیند. خوشبختانه جلسات و اقدامات بسیاری برای انتخابات شورایاری در شورای اسلامی شهر تهران برگزار و ساختار جدیدی ایجاد شد و به‌طوری که در هر منطقه ۴ کارگروه تخصصی شکل گرفت. این کارگروه‌ها هم الزاماً شورایاری نیستند. تعدادی از آنها شورایاری‌های محله و برخی از آنها افراد مطلع و معتمدان محلی هستند. اکنون با ایجاد این کارگروه‌ها ظرفیت خوبی ایجاد شده است و امیدوارم از این ظرفیت به خوبی بشود استفاده کرد. به گفته این عضو شورای اسلامی شهر تهران طرح‌های جدید در کمیته معماری و طراحی شهری در حال اجراست با هماهنگی شورایاری‌ها با رویکرد فعالیت‌های مشارکت‌محور و کارگروه در مناطق از جمله مناطق پهنه غرب تهران آغاز می‌شود. »
- انتخابی درست و تاثیرگذار
از سال ۱۳۷۸ که واژه «شورایاری» وارد ادبیات شفاهی و کتبی کشور شد و شورایاران فعالیت خود را آغاز کردند حمایت از سالمندان و سالخوردگان محله با فراهم کردن امکان حضور و فعالیت در فضای عمومی مثل پارک‌ها و پاتوق‌های محله، توسعه فضاهای ورزشی، تفریحی، فراغتی و آموزشی برای جوانان و نوجوانان محله، قرار دادن فرصت‌ها و امکانات محله در اختیار افرادکم برخوردار و کم‌بضاعت، شناسایی نقاط آسیب‌زا و جرم‌خیز برای کمک به کاهش آسیب‌های اجتماعی محله به‌طور ویژه در دستور کار این افراد قرار گرفت. در حقیقت با این تفاسیر کار شورایاری، کاری مردمی است که مدیریت شهری هم از فواید آن بهره می‌برد. بنابراین شورایاری، قبل از هرچیز یار مردم محله است و در همین راستا با مسئولان مدیریت شهری همکاری می‌کند.
در واقع شورایاری‌ها هرچه از مردم دور شوند و به شورای‌شهر و شهرداری نزدیک شوند، جایگاه مردمی خود را از دست خواهند داد. به اعتقاد «محمدرضا طالبی‌نژاد» دکتری جامعه‌شناسی، مؤلفه‌ها و ملاک‌های متفاوت و بسیاری برای انتخاب شورایاری سالم، موفق و کارآمد وجود دارد که شهروندان باید آنها را رعایت کنند. از جمله این موضوعات که به‌ویژه در برخی مناطق از جمله محله‌های غربی پایتخت کمتر به آنها توجه می‌شود شناخت کافی از کاندیداهاست. «محمدرضا طالبی‌نژاد» در این‌باره می‌گوید: «یکی از معضلات انتخابات شورایاری‌ها به‌خصوص در مناطق و محله‌هایی که هویت قدیمی و سنتی‌اش را به نوعی از دست داده مشکل بیگانگی و عدم شناخت است. برای مثال در منطقه ۲۲ برج‌های بسیاری وجود دارد و ساکنان آنها با فرهنگ‌های مختلف در کنار هم زندگی می‌کنند، اما این برج‌ها محلیت آنچنانی ندارد.
همچنین در بخش‌هایی از منطقه ۵ هم این موضوع مشهود است. مناطقی که تحت تأثیر توسعه شهری مدرن امروزی قرار گرفته‌اند و انتخاب درست و شناخت کافی کار مشکل‌تری است. البته به نوعی همبستگی محلی در همه محله‌ها تضعیف شده و زندگی در کلانشهر این خصلت‌ها را ایجاد کرده است. از سوی دیگر ممکن است بعضی از شرایط منطقه به منطقه و محله به محله متفاوت باشد. مثلاً در منطقه ۲۲ مشکلات شهرک راه‌آهن با مشکلات برج‌های جدید کنار دریاچه متفاوت است. این ویژگی محله‌محوری است ولی مخرج مشترک همه آنها نیازهای مشترک است. به همین خاطر راه‌حل‌های مشترک و نهاد مشترک می‌خواهد. بنابراین شورایاری می‌تواند حلقه اتصال این دو وجه باشد. حالا تأثیر شکل‌گیری‌اش، هویتش و کارکردش ممکن است متفاوت و تابع تفاوت‌های محیطی و اقلیمی و فرهنگی باشد. برای مثال این شکل‌گیری و کارکرد در منطقه ۹ که هم محله صنعتی دارد و هم مسکونی متفاوت از منطقه دیگر است. »
- کوچک کردن مسائل تنها راه‌حل محله‌محوری
طالبی‌نژاد با ماهیت اصلی شورایاری که نهادی مردمی و داوطلبانه است موافق است. او در این‌باره می‌گوید: «برای مدیریت صحیح راهی جز کوچک کردن مسائل و خرد کردن و هسته‌ای کردن آنها نداریم. محله‌های گوناگون تهران مشکلات مختلفی دارد که برخی از آنها مشترک و برخی از آنها ویژه و مختص هر محله است. همچنین امکانات، ظرفیت‌ها، فرهنگ‌ها و میزان مشارکت اهالی هر محله با محله دیگر متفاوت است. به همین خاطر برای مشکلات و کاستی‌های همه مناطق نمی‌توان نسخه واحد و مشترکی پیچید، اما ملاک اصلی فعالیت دوره پنجم شورایاری باید توسعه، تعالی شهر و منطقه باشد و مردم باید بدانند که چگونه انتخاب کنند، چه افرادی صلاحیت این کار را دارند و از آنها چه بخواهند در دوره‌های گذشته انتخابات شورایاری‌ها هم‌محله‌ای‌هایی حضور داشتند اما نمی‌دانستند کدام کاندیدا برای این تشکل مردمی مؤثر و لایق است.
در واقع جمله معروف همسایه از همسایه کناری‌اش خبر ندارد و او را نمی‌شناسد و بحث بیگانگی شهری، جداگزینی و در نهایت مشکل عدم شناخت در این انتخابات نمود پیدا می‌کند. هم‌محله‌ای‌ها قبل از اینکه بخواهند شورایاران محله‌شان را انتخاب کنند، باید وظایف و اختیارات شورایاری‌ها را بررسی کنند و با حیطه فعالیت آنها آشنا شوند. بخش دیگر این شناخت به کاندیداهای شورایاری برمی‌گردد و اقداماتی که خود کاندیداها در این راستا می‌توانند انجام بدهند. ارتباطات چهره به چهره از جمله این اقدامات است که می‌توان آن را در محله‌های غرب پایتخت انجام داد. کاندیداها در مساجد، اماکن عمومی، معابر عمومی و هر جایی که پاتوق‌های محلی محسوب می‌شود می‌توانند به شیوه‌های مختلف سوابق، اهدافشان و برنامه‌هایی را که برای توسعه محله پیش‌بینی کرده‌اند، به گوش هم‌محله‌ای‌هایشان برسانند. »
- تأثیرگذاری افراد نخبه و مطلع محلی
- منطقه ۵
منطقه ۵ با ۲۸ کیلومترمربع مساحت جمعیتی بالغ بر ۸۵۶ هزار نفر را در خود جای داده است. این منطقه از شرق همسایه منطقه ۲، از جنوب مجاور منطقه ۹ و از غرب با مناطق ۲۱و۲۲ همجوار است و ارتفاعات شمالی شهر تهران، بخش شمالی منطقه را احاطه کرده است. این منطقه از ۷ ناحیه و ۲۹ محله تشکیل شده که ناحیه ۳ بیشترین مساحت و ناحیه ۵ کمترین مساحت را داراست. اباذر، آپادانا، ارم، اکباتان، المهدی(عج)، اندیشه، باغ فیض، بهاران، بیمه، پرواز، جنت‌آباد، حصارک و چندین محله دیگر از جمله محله‌های این منطقه بزرگ محسوب می‌شوند.
در تمامی محله‌های شهر تهران، افراد توانمند اما ناشناخته زیادی مانند فرهیختگان علمی، دانشجویان، پژوهشگران، متخصصان و فعالان محلی سکونت دارند که می‌توانند برای سامان دادن به محله در زمینه‌های مختلف نقش داشته و مؤثر واقع شوند. به گفته «منوچهر فخاری» ساکن قدیمی محله باغ فیض وظایف اعضای شورایاری محله‌ها شناسایی مشکلات، ارائه طرح و پیشنهاد و تلاش برای ایجاد محیطی سالم از نظر زیست‌محیطی است. او در این‌باره می‌گوید: «تهیه طرح و پیشنهاد در زمینه ایجاد نشانه‌ها و یادمان‌های شهری و پیشنهاد نامگذاری معابر، میادین، خیابان‌ها و کوچه‌ها، ارائه طرح و پیشنهاد در جهت فراهم آوردن امکانات، گذران اوقات فراغت جوانان و نوجوانان و گسترش مراکز تفریحی، ورزشی و هنری با هماهنگی ستاد اجرایی باید از جمله دغدغه‌های شورایاری محل باشد.
همچنین همکاری با شورای اسلامی شهر تهران برای برقراری آرامش و امنیت شهری و مبارزه با آسیب‌های اجتماعی و زمینه‌های جرم‌خیز، بررسی و شناخت کمبودها، نیازها و نارسایی‌های اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، بهداشتی، اقتصادی، رفاهی و عمرانی محله از دیگر موضوعاتی است که اعضای شورایاری باید به آنها توجه داشته باشند تا بتوانند منطقه را به سمت توسعه و آبادانی سوق دهند. »
- مردم شورایاران محله را نمی‌شناسند
- منطقه ۹
منطقه ۹ با وسعتی نزدیک به ۱۹/۸ کیلومترمربع در ۹ محله از جمله استاد معین، امامزاده عبدالله(ع)، شهید دستغیب، دکتر هوشیار، فتح، سرآسیاب مهرآباد، شمشیری، فرودگاه مهرآباد و مهرآبادجنوبی جمعیتی بالغ بر ۱۷۰هزار نفر را در خود جای داده است. به اعتقاد «حجت‌الاسلام محمدرضا کافی» امام جماعت مسجد حضرت فاطمه‌الزهرا(س) و معتمد محله استادمعین، هدف از تشکیل شورایاری‌ها ایجاد روابط اجتماعی و اعتماد متقابل بین مردم و مسئولان شهری است. کافی در این‌باره می‌گوید: «شورایاران منتخبان مردم برای اداره بهتر محله‌ها هستند. یکی از مهم‌ترین اهداف تشکیل شورایاری‌ها، واگذاری اداره امور محله‌ها به خود مردم است.
ولی مردم چقدر با شورایاری‌ها و کارکرد آنها در محله خود آشنا هستند؟ میزان این آشنایی بسیار کم است. شاید پاسخ خوشایندی به این سؤال نباشد ولی واقعیت امر شناخت کم و ناکافی مردم است. تعداد کمی از مردم در محله‌ها می‌دانند که می‌توانند در صورت داشتن شرایط لازم در انتخابات شورایاری‌ها ثبت‌نام کنند و نماینده هم‌محله‌ای‌های خود در شورایاری باشند تا برای بهبود وضعیت زندگی در محله‌شان کار کنند. »
- شناسایی فرصت‌ها و تهدیدهای محلی
- منطقه ۲۱
مساحت محدوده منطقه ۲۱ بالغ بر ۵۱۵۶ هکتار است که ۷/۸درصد مساحت کل مناطق شهر تهران بوده و در قیاس با مساحت سایر مناطق جزو یکی از بزرگ‌ترین مناطق شهرداری تهران به شمارمی آید. ۱۸۶هزار و ۳۱۹ نفر جمعیت در محله‌های سه‌گانه این منطقه سکونت دارند. باشگاه نفت، پاسداران، تهرانسر غربی، چیتگر جنوبی، چیتگر شمالی، شهرک استقلال، شهرک دانشگاه، شهرک غزالی و ویلاشهر از جمله محله‌های این منطقه محسوب می‌شود. به گفته «محمد خوش» یکی از معتمدان منطقه ۲۱، شورایاران افرادی از کف خیابان‌های محله زندگی‌شان هستند. به همین خاطر به خوبی فرصت‌ها و تهدیدهای محله‌شان را می‌شناسند.
خوش، به کارآمد بودن این تشکل مردمی در منطقه ۲۱ اشاره می‌کند و می‌گوید: «پیگیری مطالبات مردمی، انجام امور خیریه و کمک به حل مشکلات شهری از جمله وظایف شورایاران محله‌هاست. وظایفی که در عین سادگی، پیچیدگی و حساسیت مخصوص به خودشان را دارند و باید دقیق پیگیری شوند همان‌طور که هیچ‌کس بهتر از افراد محلی نمی‌تواند نشانی کوچه‌پسکوچه‌های یک محله را از حفظ بگوید، کسی هم جز ساکنان محلی و قدیمی قادر نخواهد بود کم و کاستی‌ها یا مشکلات و محسنات محله‌ای را مطرح و برای بهتر شدن اوضاع یا رفع مشکل تلاش کند. به همین خاطر است که آگاهی و شناخت مردم از شورایاری مهم و نبودن چنین شناختی یک نقص بزرگ در سیستم مدیریت شهری محسوب می‌شود. برخی از مشکلات این منطقه مانند آسیب‌های اجتماعی و کمبود امکانات رفاهی و آموزشی در محله‌ها از سوی شورایاران شناسایی و اغلب این معضلات با پیگیری‌های آنها رفع شده است. »
- محله‌محوری با مساعدت شورایاری
- منطقه ۲۲
منطقه ۲۲ از ۱۲ محله و ۴ ناحیه تشکیل شده و آبشار، دریاچه شهدای خلیج‌فارس، دهکده المپیک، زیبادشت، سرو آزاد، شریف، شهید باقری، صدرا، قائم، کوهک، گلستان و هوانیروز نام‌های این محله‌هاست. با توجه به اینکه این منطقه یکی از ورودی‌های شهر تهران به شمار می‌رود و علاوه بر جمعیت تقریباً ۲۰۰ هزار نفری این منطقه که پیش‌بینی شده به بیش از ۵۰۰ هزار نفر افزایش پیدا خواهد کرد، روزانه شمار بسیاری از شهروندان سایر نقاط شهر و حومه از این منطقه عبور می‌کنند. به همین دلیل در انتخابات شورایاری باید افرادی مطلع که مشکلات، نواقص و کمبودهای منطقه را می‌شناسند، کاندیدا شوند تا با کمک و همیاری آنها بتوان کاستی‌های موجود را برطرف کرد.
«زهرا سجادی» فعال فرهنگی و ساکن منطقه ۲۲ به فعالیت شورایاری و مدیریت محله از طریق آنها اشاره می‌کند و می‌گوید: «در دوره گذشته و فعلی مدیریت شهری فرهنگی «محله‌محوری» یکی از رویکردها و راهبردهای اصلی برای اداره تهران بوده است، اما محله‌محوری زمانی اتفاق می‌افتد که به نیازهای متفاوت، شرایط، ظرفیت‌ها و امکانات متفاوت هرکدام از محله‌های منطقه در اولویت‌بندی برنامه‌ها و تخصیص اعتبارات توجه شود. همچنین بخش بیشتری از بودجه شهرداری به پروژه‌ها و طرح‌های محله‌ای مورد نظر مردم تعلق بگیرد. برای تبدیل شدن محله‌محوری از حرف به عمل باید نهادهای محله‌ای نظیر شورایاری‌ها، مدیریت محله، سمن‌ها در نظام تصمیم‌گیری مدیریت شهری حداقل در سطح محله‌ای مداخله و حضور مؤثر داشته باشند و از سوی دیگر دیدگاه آنها و نیازسنجی از مردمی برای اجرای طرح‌های عمرانی، شهری و فرهنگی در محله‌ها مورد توجه مدیریت شهری قرار گیرد. »