به رغم دیرینه بودن نقش نفت در زندگی ایرانیان به دلایل مختلف از جمله سهل بودن دسترسی به آن و سیاست‌های برخاسته از دسترسی آسان حکومت دیدگاههای غیراقتصادی در بهره‌برداری از این ماده بی‌جانشین بوجود آورده است.
شرایط جاری قابل تداوم نیست و باید راهی برای خروج از آن یافت. خروج از شرایط نامتعادل تولید، توزیع و مصرف انرژی نیاز به یک برنامه جامع دارد و بدون چنین برنامه‌ای راه و بیراهه از هم قابل تشخیص نیست.
در این زمینه با کمال دانشیار رئیس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی گفت‌وگو کرده‌ایم.
* سیاست‌های کشور در مورد انرژی شرایطی بوجود آورده که حرکت اقتصاد را نامتعادل و کند کرده است، بی‌شک سودآورترین فعالیت اقتصادی در ایران به لحاظ ارزش افزوده اقتصادی هرگونه فعالیتی است که ارتباطی با نفت و انرژی داشته باشد. چرا که مواد اولیه در دسترس است و سابقه طولانی در آن داریم بنابراین چه تولید و توزیع محصولات و چه صنایع مصرف‌کننده انرژی و حتی امور اجتماعی و فرهنگی و غیره که ارتباط با نفت و انرژی دارند از دیگر فعالیت‌ها سودآورتر است، ولی به رغم این شرایط فعالیت اقتصادی کشور و مردم و بخش خصوصی به این بخش وابسته نیست و دولت در این زمینه حاکم مطلق است چه اقدامی برای تغییر این وضع باید صورت گیرد؟
- صد سال است نفت در اقتصاد ایران حضور دارد و به طور عملی نفت در تاریخ سیاست اقتصادی ایران اثر مستقیم داشته است. مجموع کل کسانی که با نفت سر و کار دارند در ایران به صد هزار نفر می‌رسد که در صنعت نفت مشغول هستند. درصد اندکی از این افراد درگیر فروش و قراردادهای نفتی هستند. بنابراین در یک کشور 70 میلیونی تنها صد نفر در جریان امور نفت هستند. اینکه سودآورترین فعالیت‌ها در اقتصاد ایران در انواع فعالیت‌های نفتی مثل اکتشاف، حفاری و غیره است، ولی این فعالیت‌ها در اقتصاد جای خود را باز نکرده و دلیل آن این است که شرکت نفت را به صورت یک جزیره جدای از اقتصاد کشور تعریف کرده بودند. به این معنا که پیمانکار بگیرد، کالا را بخرد چاه بزند و نفت را استخراج کند و صادر کند. در گذشته این فرایند بطور کامل با خارج ارتباط داشت و هیچ ارتباطی با ایران نداشت.
در حالی که، باید از همه مزایای نفت استفاده کنیم و آن را به اقتصاد و دانشگاه‌های کشور ربط بدهیم.
* در واقع بحثی که شما بارها اعلام کردید و آن را پی‌می‌گیرید سیاست خام‌فروشی است که اقتصاد کشور را با نفت درگیر نکرده و دلیل گرایش به این روند نیز فقدان یک برنامه و استراتژی مشخص در بخش انرژی است؟
- بله خام فروشی یک خطای بزرگ تاریخی است و باید از مقدار تولید مواد خام مثل نفت و گاز حداکثر ارزش افزوده را در اقتصاد کشور تولید کنیم و آخرین درآمد و فعالیت اقتصادی را داشته باشیم.امروز چین برای مثال از نفت مواد پتروشیمی تولید می‌کند، از این مواد نخ تولید می‌کند و آن را به پارچه تبدیل و از آن لباس تولید می‌کند و آن را صادر می‌کند.
* به نظر شما چرا چین این راه را دنبال می‌کند؟
- برای ایجاد اشتغال و ارزش افزوده.
* حاصل این راه اشتغال و ارزش افزوده است ولی علت گرایش سیاست‌ها در چین به این سو این است که درچین درآمد بادآورده نفتی وجود ندارد و با جمعیت بالایی که دارد نمی‌تواند منابع خود را با سیاست‌های غلط از دست بدهد. به همین دلیل هر ماده خامی در اقتصاد این کشور به شغل و ارزش افزوده تبدیل می‌شود و درهای بازی برای پذیرش سرمایه‌های خارجی دارد. ولی ما درآمد سهل‌الوصول نفتی داریم و انگیزه و تمایلی برای تبدیل آن به کار و سرمایه نداریم؟
- بله در ایران ما صد سال نفت فروختیم امروز به دنبال تبدیل شدن به صادرکننده گاز هستیم. در صورتی که از گاز می‌توانیم هزاران محصول تولید کنیم و سود و اشتغال در اقتصاد کشور بوجود آوریم.
* بنابر این اعلام اینکه خام‌فروشی خیانت است کافی نیست و باید یک گام به جلو بردارید؟
- خوشبختانه این سیاست کشور است، در سیاست‌های کلی نظام که در بخش انرژی از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شده به این مسئله توجه گردیده است و تاکید شده ولی اجرا نشده است. در این سیاست‌ها که در سال 79 ابلاغ گردیده تاکید شده که، جایگزین صادرات فرآورده‌های نفت و گاز و پتروشیمی به جای صدور نفت خام و گاز طبیعی. این سیاست کلی کشور است و باید اجرا شود. ولی چرا اجرا نشد این است که در دولت قبل به آن توجهی نشد و باید در دولت جدید پیگیری کرد تا اجرا شود.
* در سیاست‌های کلی برای تغییر جهت و بهره‌وری بالا از این ثروت خدادادی چه کارهای دیگری به نظر شما باید انجام شود؟
- به نظر من باید همه نهادها از دولت، مجلس و قوه قضاییه و غیره هر کس را که در ایران فعالیت اقتصادی می‌کند حمایت و کمک کنند و موانع را از سر راه او بردارند. نظام باید برای این افراد ارزش قایل شود و این مسئله را یک اقدام خیر و مثبت بدانند چون وقتی یک کارخانه ساخته شود، عده‌ای مشغول کار می‌شوند، تولید جامعه افزایش می‌یابد و ارزش افزوده‌ای ایجاد می‌شود و از آنها مالیات هم گرفته می‌شود و با این مالیات امکان ارائه خدمات مورد توجه برای ایجاد عدالت در جامعه را می‌توان انجام داد.باید یک عزم ملی و همه جانبه ایجاد شود برای این کار.
* در همین جهت مصوباتی پیش از آغاز کار دولت جدید در شورای اقتصاد تصویب شد تا طرح جامعی برای بخش گاز کشور تهیه شود و اخیراً سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی از تهیه پیش‌نویس این طرح خبر داد در این مورد چه اطلاعی دارید؟
- من از این طرح اطلاعی ندارم ولی می‌دانم که گروهی مامور پیگیری آن بوده‌اند و در انتظار ارائه آن به کمیسیون انرژی هستیم.
* اگر چنین طرحی هم تهیه شده باشد به نظر شما نباید این طرح جامع‌تر و گسترده‌تر شود و شمول آن به همه بخش‌های انرژی کشور گسترده شود نه تنها گاز، بلکه برای انواع انرژی مثل نفت خام، گاز، بنزین، برق و غیره. ما امروز سیاست دقیقی نداریم که آیا بهتر است برق تولید کنیم و یا گاز را به‌صورت خام مصرف کنیم و هیچ برآورد و چشم‌انداز اقتصادی دقیق و روشنی در بخش انرژی نداریم. باید پیش‌بینی از آینده بازار جهان داشته باشیم اینکه امروز اعلام شده در کشور ده پالایشگاه احداث می‌شود آیا در آینده تولیدات این پالایشگاه‌ها چه خواهد شد. آیا دیگر کشورها که امروز به دنبال تولید فرآورده هستند بازار را از ما نخواهند گرفت. ما به یک طرح جامع نیاز داریم؟
- این ایده درستی است، ما باید طرح جامع انرژی داشته باشیم و در آن طرح جامع بحث گاز، نفت، انرژی اتمی و برق و همه را بطور جامع بررسی کنیم، چرا که همانگونه که شما مطرح کردید برای مثال ما به جای اینکه لوله گاز از جنوب به تهران بکشیم در همان محل نیروگاه ایجاد می‌کردیم و برق را می‌توانیم در تهران مصرف کنیم.
این نشان می‌دهد که واحدهای دست‌اندرکار انرژی کشور مانند جزیره‌های جدا از هم فعالیت می‌کنند و این به یک فرماندهی و هماهنگ‌کننده واحد نیاز دارد.
به همین دلیل ما در مجلس پنجم پیشنهاد ادغام وزارت نفت و نیرو را داده بودیم و درصدد رفع این اشکال بودیم، مجلس هم تصویب کرد ولی در مجلس ششم این مسئله به شورای عالی انرژی تبدیل شد تا هماهنگی ایجاد کند ولی آن هم اجرا نشد. من از دولت جدید و رئیس‌جمهوری به عنوان رئیس شورای عالی انرژی درخواست می‌کنم که در این مورد اقدام کند تا شورای عالی انرژی کشور تشکیل شود و نخستین اقدام نیز تهیه طرح جامع انرژی کشور باشد و پیگیری اجرایی داشته باشد.
* امروز بحث می‌شود که ایران می‌خواهد به یک صادرکننده گاز تبدیل شود این طبیعی است که ایران به عنوان دومین دارنده منابع گاز در جهان بدون شک و بی‌هیچ تلاشی می‌تواند به صادرکننده گاز تبدیل شود و نیازی به یک برنامه‌ریزی پیچیده نیست ولی تبدیل شدن به یک تولیدکننده محصولات نهایی پتروشیمی از گاز نیاز به یک برنامه‌ریزی و مدیریت قوی دارد؟
- در تفکر علمی و اسلامی تاکید شده که تدبیر لازم است، متاسفانه بررسی‌ها نشان می‌دهد که کشورهای تولیدکننده نفت و گاز فقیرند و کشورهای مصرف کننده غنی هستند.
* این تفاوت ناشی از عدم تدبیر است و همه دلیل و اصلی‌ترین دلیل استعمار و سیاست‌های دشمنان کشورهای نفت‌خیز نیست؟
- بله این اختلاف تنها از عدم تدبیر ایجاد شده است، این کشورها به دلیل نیازی که دارند نفت را به هزاران کالا تبدیل می‌کنند و از آن ثروت ایجاد می‌کنند و رفاه و ما فقط مواد خام می‌فروشیم و هزینه می‌کنیم. در واقع خام‌فروشی از خام‌فکری مدیران ایجاد می‌شود.
* به نظر شما اینکه اجازه داده شود که دولت هر چه از درآمدهای نفتی می‌توان هزینه کرد هزینه کند یک سیاست اصولی است؟
- یکی از مشکلاتی که در کشور ما وجود دارد با توجه به همه این مسایل این است که سرمایه‌گذاری و کار و تولید به ارزش تبدیل نشده است و به تصور من دولت مثل یک منبع تولید غذاست که همه از آن تغذیه می‌کنند. دولت هم درآمدی ندارد و از ثروتی که وجود دارد این غذا را تهیه می‌کند. بنابراین باید به کار و سرمایه‌گذاری و کارآفرینی ارز داد و این یک هدف و برنامه واقعی باشد نه صوری. به نظر من مبارزه با فقر و بی‌عدالتی اقتصادی با برداشت‌های غلط در اجرا به عامل فقر و بی‌عدالتی تبدیل می‌شود.باید تاکید کنم که تفکر حاکم بر اقتصاد ایران و اقتصاددانان ما سوسیالیسم خداپرست بوده است، و این سوسیالیسم و دولت‌گرایی نمی‌تواند کشور را نجات دهد، با فرمانی که مقام معظم رهبری در مورد اصل 44 داده‌اند در ایران تفکر سیاسی سوسیالیستی جایی ندارد و مرگ آن فرارسیده است و البته تفکر لیبرالیستی نیز جایی ندارد و باید تفکر اسلامی عدالت‌محور داشته باشیم که به کار، اشتغال و سرمایه‌گذاری به ایجاد کارآفرینی ارزش واقعی بگذاریم.
* سیاستی در گذشته پیگیری شده بود و آن کاهش نقش نفت در بودجه‌های سالانه بود تا نفت از هزینه‌های جاری حذف شود و به سوی تبدیل به سرمایه برود و به همین دلیل حساب ذخیره ارزی ایجاد شد؟
- بله این قانون شد ولی عمل نشد. دولت‌های ما باید برنامه داشته باشند و کادرسازی کنند. باید برای این مسئله کار اساسی شود و برنامه‌ریزی کرد. دولت‌ها نباید اتفاقی برگزیده شوند و بدون برنامه باشند دولت‌های ما باید دولت‌های سایه داشته باشند و سیاست‌ها اصلاح شوند.
* برای تهیه طرح جامع تاکنون چه کرده‌اید و چه خواهید کرد؟
- ما این مسئله را پیگیری می‌کنیم، پیش از این نامه‌ای برای مقام معظم رهبری ارسال کرده‌ایم و حتماً باید در مورد نفت و گاز طرح جامع باشد. پیشنهادی که به دولت و ریاست جمهوری نیزداریم، این است که گروهی را مامور کند تا استراتژی ملی ایران را تهیه کنند و در آن هر بخش تکلیف خود را بداند. کمیسیون انرژی در جلسه‌های متعددی که با ریاست‌جمهوری داشته بر این مسئله تاکید کرده و خواهد کرد چرا که یک کار فوری است و بسیار مهم. احتمالاً در قانون بودجه سال 86 این مسئله را به عنوان یک بند اضافه خواهیم کرد که تدوین استراتژی ملی انرژی کشور لازم است و دولت مکلف است آن را انجام دهد.