مدیرکل حقوقی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری دیروز با اعلام این خبر به ایسنا، گفته است که از همان ابتدای بحث بازگرداندن الواح هخامنشی به ایران بحث با دانشگاه شیکاگو آن بود که الواح یکجا به ایران تحویل داده شوند اما آنها از همان ابتدا قصد داشتند که این الواح را در چند نوبت تحویل ایران بدهند.
- الواح هخامنشی چگونه منتقل شدند
به‌گزارش همشهری در فاصله سال‌های ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۳ مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو به سرپرستی ارنست هرتسفلد، باستان‌شناس آلمانی همراه با باستان‌شناسان ایرانی در باروی شمال‌شرقی تخت‌جمشید در حال حفاری و کاوش باستان‌شناسی بود که الواح هخامنشی در ۲ اتاق کشف شده در این محوطه به‌دست آمد.
باستان‌شناس‌ها هنگام یافتن الواح گمان بردند که این الواح که به خط میخی نوشته شده و در تخت‌جمشید هم یافت شده‌اند، حتما متعلق به دوره هخامنشی هستند. مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو نیز پس از آن، مقدمات انتقال الواح به آمریکا برای رمزگشایی را در سال۱۳۱۶ فراهم کرد و آنطور که دکتر مجید ارفعی، متخصص زبان‌های باستانی و از شاهدان پرونده الواح هخامنشی در دادگاه‌های آمریکا به همشهری گفته است، آمریکایی‌ها الواح هخامنشی را در پارافین گذاشتند.
کتیبه‌های به‌دست آمده را نیز در ۲۵۳۵جعبه مقوایی قرار دادند و روی جعبه‌ها را علامت‌گذاری کردند و تعداد الواح را نیز بر همان جعبه‌ها نوشتند. قطعات خرد شده الواح نیز در ۳پیت حلبی ۲۰لیتری مخصوص نگهداری نفت قرار داده شد و همان سال از بندر بوشهر با کشتی به آمریکا رفت.
الواح هخامنشی را در مایع پارافین قرار دادند تا به گفته دکتر ارفعی از رطوبت دریا در امان بمانند. الواح هخامنشی با طی یک سفر دریایی یک‌سال بعد و در سال۱۳۱۷ به آمریکا رسید و پس از پارافین‌زدایی در اختیار ارنست هرتسفلد، استاد سومرشناس آلمانی و ۳دستیار جوان او قرار گرفت تا رمزگشایی و خوانده شوند.
این گروه که با خطوط نوشته شده در شوش باستان و خط میخی آشنا بودند، دریافتند که زبان الواح، نه خط میخی هخامنشی، که عیلامی است و سابقه‌ای بیشتر از خط میخی هخامنشی دارد.
گروه در ابتدا گمان داشت که الواح هخامنشی متعلق به دوره خشایارشاست اما در ادامه کار متوجه شد که تاریخ‌گذاری کتیبه‌ها مربوط به دوره داریوش بزرگ از پادشاهان هخامنشی است.
تاریخ‌گذاری در دوران داریوش بزرگ به سال کبیسه انجام می‌شد و باستان‌شناسان با دانستن این موضوع دریافتند که الواح مربوط به کدام دوره است.
در کتیبه‌ای که بعدتر مورد مطالعه قرار گرفت، آنها به نام داریوش بزرگ هم رسیدند. فعالیت این گروه تا سال۱۹۱۸ که جنگ‌جهانی دوم آغاز شد بر کتیبه‌های هخامنشی ادامه داشت و این گروه ۴نفری توانستند تا آغاز جنگ دوم جهانی حدود ۱۵۰کتیبه را رمزگشایی کنند. با آغاز جنگ جهانی دوم این گروه از هم پاشید.
- داستان الواح هخامنشی در جنگ‌جهانی دوم
با آغاز جنگ جهانی دوم استاد سومرشناس آلمانی هم که هوادار هیتلر بود به آلمان بازگشت و هلک، یکی دیگر از اعضای گروه نیز که بعدها تمام عمرش را بر خوانش الواح هخامنشی متمرکز کرد به سربازی اعزام شد. کامرون نفر سوم تیم اما همانجا در مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو ماند و کار روی الواح را ادامه داد. نفر چهارم تیم نیز که یک فرانسوی بود مشخص نشد پس از پاشیدن گروه در جنگ دوم جهانی چه به روزش آمد و کجا رفت؟
دکتر مجید ارفعی که مدتی بر خوانش الواح هخامنشی در مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو پرداخت و شاگردی پروفسور هلک را برعهده داشت، می‌گوید: پروفسور هلک بعد از آنکه دوران خدمت سربازی را پشت سر گذاشت از جنگ بازگشت و کار خواندن گل‌نبشته‌های تخت‌جمشید را ادامه داد و سال۱۹۶۵ بود که مجموعه دست‌نوشته‌های خود از خواندن ۲۰۸۷کتیبه و گل‌نبشته را به چاپخانه سپرد. او تا پیش از مرگ خود در اواخر سال۱۹۸۰ میلادی توانست ۲۵۸۶کتیبه و گل‌نبشته تخت‌جمشید را بخواند و رمزگشایی کند.
دکتر مجید ارفعی هم شاگرد پروفسور هلک بود و در کنار او به آموختن زبان عیلامی پرداخت. ارفعی توانست در سال نخست شاگردی هلک در سال۱۹۶۷ خواندن کتیبه‌های هخامنشی را بیاموزد و پس از آن شروع به فعالیت روی گل‌نبشته‌های تخت‌جمشید کرد. این کار تا سال۱۹۷۴ ادامه یافت و ارفعی در همان سال به ایران بازگشت و باز هم کار بر گل‌نبشته‌های هخامنشی را ادامه داد.
- تصمیم به بازگرداندن الواح
حدود سال۸۰ بود که وزارت ارشاد از برپایی یک سمینار ایران‌شناسی خبر داد و از مجید ارفعی خواسته شد تا در برپایی آن به وزارت ارشاد کمک کند.
او تعدادی از استادان ایرانی، آمریکایی و اروپایی را برای حضور در این سمینار درنظر گرفت تا عضو هیأت علمی شوند. پیش‌کنگره این سمینار سال۸۳ در ایران برگزار شد و تعدادی از استادان دانشگاه شیکاگو نیز به ایران آمدند. همان زمان بود که ارفعی با سازمان میراث فرهنگی برای بازگرداندن الواح هخامنشی به ایران وارد مذاکره شد تا ۳۰۰ لوح و گل‌نبشته دیگر هخامنشی به ایران بازگردانده شود.
این محموله که وارد ایران شد، تازه مشخص شد که ۲خانواده یهودی به‌نام‌های رابین و ویلیامز مدعی شده‌اند که ایران در ماجرای یک انفجار در سرزمین‌های اشغالی از گروه حماس پشتیبانی کرده و درخواست توقیف و حراج الواح هخامنشی متعلق به ملت ایران برای دریافت حدود ۷۳میلیون دلار از دولت را مطرح کردند.
سال۱۹۹۷، ۳عضو حماس خود را در یک مرکز خرید در بیت‌المقدس منفجر کردند و ۵نفر کشته شدند اما خانواده قربانیان در اقدامی عجیب علیه ایران اقدام به شکایت کردند. ایران بارها اعلام کرده بود که در این حمله نقش نداشته است؛ با این حال خانواده کشته‌شدگان در بیت‌المقدس اصرار داشتند که ایران را مقصر جلوه دهند و الواح هخامنشی را که به امانت در اختیار مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو قرار داشت، توقیف و حراج کنند.
مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو در دوران سفارت علاء در آمریکا ۱۵۰لوح هخامنشی را در فاصله سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۲۷ به ایران مسترد کرد. آن زمان تصور بر آن بود که تمام کتیبه‌ها به ایران بازگردانده شده است اما عبدالمجید ارفعی توانست ثابت کند که الواح و کتیبه‌ها در ۵۰صندوق از ایران خارج شده بود و تنها ۳صندوق آن به ایران بازگردانده شده است.
- شکست تلاش‌ها برای مصادره الواح ایرانی
دادگاه اول پرونده حراج الواح هخامنشی در غیاب وکلای ایران، رأی نخست را به‌نفع خانواده کشته‌شدگان در بیت‌المقدس اعلام کرد. پس از این رأی بود که یک وکیل توسط ایران برای پیگیری وضعیت الواح استخدام شد تا از منافع ایران دفاع کند. وکیلی که استخدام شد به گفته دکتر ارفعی، نابلد بود و نه‌تنها از منافع ایران هم دفاع نکرد بلکه موجب شد رأی دوم دادگاه هم به‌نفع ۲خانواده خواهان صادر شود.
این‌بار وکیل ایران در پرونده الواح تعویض شد و ۲وکیل مجرب عهده‌دار دفاع از ایران در پرونده الواح شدند و با پیگیری دکتر مشکور در دایره حقوقی ریاست‌جمهوری ایران، رأی دادگاه سوم به نفع ایران صادر شد. این‌بار خانواده کشته‌شدگان انفجار در بیت‌المقدس درخواست استیناف دادند.
پیش از برگزاری دادگاه چهارم از دولت ایران و وکلای پرونده خواسته شد که یک ایرانی به دادگاه معرفی شود تا بتواند اثبات کند که گل‌نبشته‌ها و الواح هخامنشی اموال ملت ایران است نه دولت و اینکه ثابت کند الواح هخامنشی اموال تجاری نیستند و اشیای فرهنگی هستند و قابلیت فروش ندارند.
پیش از معرفی شدن گواه به دادگاه آمریکا، یک ویدئوکنفرانس در دایره حقوقی ریاست‌جمهوری ایران برگزار شد و از دکتر عبدالمجید ارفعی و استاد راهساز که استاد سنگ است و در تخت‌جمشید نیز به دنیا آمده است، دعوت شد تا با وکلای ایران در آمریکا وارد بحث و گفت‌وگو شوند تا مشخص شود کدام‌یک توانایی دفاع از پرونده الواح در دادگاه استیناف آمریکا را دارند؟
دکتر ارفعی برای ارائه شهادت در دادگاه انتخاب شد و پس از آموزش از سوی وکلای پرونده الواح هخامنشی در ایران و آمریکا به همراه رئیس بخش حقوقی سازمان میراث فرهنگی به شیکاگو رفت.
نماینده ایران در لاهه نیز به آنها ملحق شد و در جلسه دادگاه که ۶ساعت به طول انجامید، نمایندگان خواهان هرچه تلاش کردند اشاره‌ای به تجاری بودن الواح هخامنشی شود، موفق نشدند.
۱۹۴صفحه، دستور جلسه دادگاه چهارم شد و تمامی مستندات هم ارائه شد. در نتیجه برای دادگاه اثبات شد که الواح و گل‌نبشته‌های تخت‌جمشید اشیای فرهنگی هستند و کاربرد تجاری ندارند. بدین‌ترتیب در ۲۸اسفندماه سال۹۴ چهارمین دادگاه آمریکا در پرونده الواح هخامنشی نیز به نفع ایران رأی داد.
با اعلام این رأی، خانواده کشته‌شدگان در حمله بیت‌المقدس بار دیگر درخواست استیناف مجدد دادند و پرونده به دادگاه عالی آمریکا رفت و در اختیار ۳قاضی قرار گرفت تا رأی نهایی را در مورد تصمیم قاضی دادگاه چهارم در پرونده الواح هخامنشی اعلام کنند که رأی نهایی نیز اعلام شد و دستگاه قضایی آمریکا ایران را مالک اصلی الواح هخامنشی اعلام کرد. بدین‌ترتیب جدال نهایی بر سر توقیف و حراج الواح به‌جای مانده از دوره داریوش بزرگ هخامنشی به نفع ایران به پایان رسید.
اکنون بازگشت بخش نخست از انبوه الواح هخامنشی متعلق به ایران، در انتظار صدور ویزای ورود به ایران برای نماینده مؤسسه شرق‌شناسی از سوی وزارت خارجه است تا بدین‌ترتیب گام نهایی برای بازگشت بزرگ‌ترین محموله تاریخی ایران در خارج از کشور برداشته شود و پس از سال‌ها انتظار و جدال حقوقی برای بازگرداندن این آثار، محموله نخست الواح هخامنشی از آمریکا به ایران مسترد شود.