- مقدمه
از زمان ورودم به شورای اسلامی شهر تهران، که مصادف با سومین دوره آن بود، به سبب سابقۀ سکونت خانواده و علاقه فراوانی که به تهران و مردمان آن داشته‌ام مباحث مربوط به شهر تهران همواره برایم از اولویت ویژه‌ای برخوردار بوده است. از همان روزهای نخست به سبب ارتباطاتی که داشتم، با مردم و نخبگان بسیاری دیدار کردم و از مشکلات و مسائل این شهر و مردمش آگاه شدم. این آگاهی بلحاظ ماهیت و مقیاس جدای از آن اطلاعاتی بود که به طور رسمی و اداری دریافت می‌کردم. در دوره شش ساله مسئولیتم در ستاد شورایاری ها در دوره سوم، جلسات هم اندیشی منظم و بی واسطه ای با منتخبین مردم محله‌های شهر داشتم و از نزدیک با مشکلات اکثر محلات تهران آشنا می‌شدم.
در آن دوره تلاش کردیم تا سازوکارهای ارتباط با شورایاران و نهادهای محله ای را تسهیل کنیم و به همین دلیل هر دو هفته یکبار شهرداران مناطق و نواحی و سایر مدیران اجرایی سازمانهای دخیل در مدیریت شهر جلساتی را در سطح مناطق با حضور اعضای شورایاری برگزار می کردیم و از مسائل و مشکلات محله و دغدغه های شورایاران به عنوان بازوها و نمایندگان شورا در محلات آگاهی پیدا می کردیم و به منظور پیگیری خواسته ها و مصوبات آن جلسات کمیته ای را با عنوان کمیته پیگیری با حضور نمایندگان ستاد شورایاری، شورا و شهرداری منطقه تشکیل داده بودیم که وظیفه اش پیگیری مصوبات جلسات فوق الذکر بود. علاوه بر آن و به منظور نهادینه کردن جایگاه شورایاری ها در نظام مدیریت شهری هر هفته نمایندگان شورایاری مناطق و محلات برای ارائه گزارش در صحن شورا حاضر می شدند و گزارش خود را در حضور خبرنگاران و اعضای شورا و مدیران کلان و محلی شهرداری ارائه می کردند. مجموعه این اقدامات باعث شد تا سطح اعتماد بنفس شورایاران افزایش یافته و شهرداری در مقابل آنها پاسخگو باشد و البته حس مسئولیت پذیری شورایاران را نیز افزایش می داد. در کنار همه این اقدامات نشست های هفتگی به منظور توانمندسازی شورایاران طراحی شد که کمک میکرد تا ضمن اشراف بر مسائل شهر و مدیریت و برنامه ریزی، قدرت و سطح مهارت آنها افزایش پیدا کند که این کمک می کرد تا شورایاران در بودجه ریزی محلی ورود کرده و پیشنهادات خود را عملی کنند. تا پیش از آغاز شورای چهارم، از این طریق اطلاعات خوبی درباره مسائل و مشکلات محلات شهر تهران به دست آوردیم. علاوه بر این‌ها بازدیدهای بسیاری که از مناطق و محلات مختلف داشتم، در شناخت مسائل تهران بسیار مؤثر بوده است. با شروع دوره چهارم شورا و انتخابم به عنوان رییس شورای شهر تهران، تصمیم بر این گرفتم تا علاوه بر دیدارها و بازدیدهای رسمی از بخش‌های مختلف شهر، به‌طور منظم، در روزهای جمعه و خارج از عرف دیدارهای معمول اداری، شهروندان و محله‌های تهران را از نزدیک ببینم و با مسائل و مشکلات و یادگارهای مادی و معنوی آنها آشنایی بیشتری حاصل کنم و از دغدغه ها و پیشنهادات شهروندان آگاهی پیدا کنم. این اهداف، بیشتر از وظایف معمول اعضای شورا در هر سمتی بوده است. انتخاب روز جمعه تصادفی نبود، زیرا در سنت‌های کهن این سرزمین، روز جمعه، روز دید و بازدید است. اهدافی همچون آشنایی بیشتر و عمیق‌تر با شهر و محله‌های آن، شناختن و شناساندن لایه‌های پنهان شهر به خبرنگاران و متخصصان شهری، ارتباط با نخبگان و هنرمندان و چهره‌های مختلف و تقویت یا پیوند ارتباط با مجموعه مدیریت و مدیران ذیربط در مسائل گوناگون شهری و در یک کلام شهر را از سایه و تاریکی به روشنی و آفتاب آوردن. در این دیدارها که هنوز ادامه دارد، با یاری اصحاب رسانه، مسائل و موضوعات شهری که در شرایط عادی، ورود و حضور در آنها برای دیگران میسر نبود، مورد بازدید قرار می‌گرفت و اطلاعات آن انتشار می‌یافت.
درگزارش حاضر، علاوه بر آن که به طور اجمال، مناطق و اماکن مورد بازدید در جلسات با شورایاری های محلات و مناطق و برنامه‌های تهرانگردی معرفی گردیده، عموم مسائل و مشکلات این کلانشهر که در طول این بازدیدها و در ارتباط با مردم محله‌ها و بخش‌های مختلف مورد بحث و گفتگو قرار گرفته مشخص و تفکیک شده است. اینک که این سال‌ها را پشت سر گذاشته‌ام، به خوبی درک می‌کنم که این روش تا چه میزان می‌تواند در حل و فصل و به‌ویژه فهم بی‌واسطۀ مشکلات شهری موثر باشد.
- خاستگاه نماد آزادی ایران
قرار گرفتن برج زیبای آزادی که بعد از انقلاب سال ۱۳۵۷ توسط مردم از شهیاد به آزادی تغییر نام یافت، مهم ترین نماد منطقه ۹ به شمار می آید. فرودگاه مهرآباد، یکی دیگر از مکان های بین المللی و شناخته شده ایران نیز در اراضی این منطقه واقع شده است.
این منطقه یکی از مناطق جنوب غربی تهران است که از شمال به خیابان آزادی و جاده مخصوص کرج، از جنوب به خیابان ۴۵ متری زرند و بزرگراه فتح (جاده قدیم کرج)، از شرق به خیابان‌های شهیدان و سادات و از غرب به رودخانه کن و منطقه ۲۱ محدود می‌شود. بخش وسیعی از منطقه ۹ در گذشته از اراضی روستای مهرآباد به حساب می‌آمد. این روستا یکی از ۴۰ روستای مجموعه آبادی‌های بخش دهستان غار بود که در دهستان غربی قرار داشت. فرودگاه بین المللی مهرآباد نیز نام خود را از همین روستای مهرآباد به یادگار دارد. البته این روستا در ابتدا حسین آباد نام داشت و مالک آن معیرالممالک بود و بعد آن که این روستا را مهر عروس خود، دختر ناصرالدین شاه، کرد، به مهرآباد شناخته شد. در دهه ۳۰ و با مهاجرت خانواده های شهرستانی به این محدوده، اراضی مهرآباد زیر ساخت و ساز قرار گرفته و به یکی از محله های مهاجرنشین تهران تبدیل شد. این محله، یکی از محله های ریشه دار و با هویت جنوب غربی تهران به حساب می آید.
همچنین بخش شمال شرقی این منطقه که شامل محلاتی چون استادمعین، دکتر هوشیار و دستغیب است، جزء زمین‌های روستای طرشت بود. سابقه طرشت به بیش از هزار سال پیش می رسد و در گذشته به درشت و دوریست معروف بود. این روستا شهرتی فراتر از روستای تهران داشت و محل سکونت خاندان دوریستی بود. این خاندان از عالمای روزگار خود بودند. شیخ عبدالله طرشتی، که در طرشت بقعه ای دارد، از همین خاندان به حساب می آید. روستای طرشت در محدوده منطقه دو امروزی واقع شده بود، اما اراضی آن تا منطقه نه و ده امروزی نیز گسترش می یافت. اراضی جنوبی این روستا بیشتر زمین های کشت گندم و جو و یا زمین های بایر بود و در دهه ۳۰ و ۴۰ به محله های منطقه نه و ده تبدیل شدند.
محله امام زاده عبدالله و پادگان جی (امام حسن عسگری (ع)) این منطقه نیز بخشی از روستای جی بودند. روستای جی نیز از مجموعه روستاهای دهستان غار به حساب می‌آمد. نام جی در منابع مکتوب ۹۰۰ سال پیش نیز به چشم می خورد و به دو بخش جی علیا و جی سفلی تقسیم می شد. جی علیا، در محدوده منطفه نه و ده و جی سفلی در محدوده منطقه هفده واقع شده بود.
شکل‌گیری تمام محلات منطقه ۹ به دهه ۳۰ و بعد از آن باز می‌گردد. بعد از کودتای ۲۸ مرداد و شرایط بد اقتصادی، مهاجرت به تهران افزایش یافت و در دهه ۴۰ و بعد از اجرای قانون اصلاحات ارضی و همچنین شکل‌گیری کارخانه‌های صنعتی فراوان در اطراف تهران، به خصوص در غرب آن و اطراف جاده قدیم و جاده مخصوص کرج، به شدت گسترش یافت. تمامی این مهاجران به دنبال سرپناهی برای خود بودند، بنابراین مالکان زمین‌های روستاهای اطراف تهران، زمین‌ها را قطعه بندی و به مهاجران فروختند. به این ترتیب پایه بسیاری از محلات شهر تهران شکل گرفت. در منطقه ۹ نیز محله مهرآباد اولین محله‌ای بود که ساخته شد. در نقشه سال ۱۳۳۷، اولین خیابان‌ها و کوچه‌های ساخته شده به چشم می‌خورد. امروزه بخش وسیعی از این منطقه را محدوده فرودگاه بین المللی مهرآباد و ساختمان‌ها و ادارات مربوط به آن به خود اختصاص داده است. همچنین پادگان جی و دانشگاه علوم و فنون شهید ستاری نیز بخش‌های دیگری از زمین‌های منطقه را به خود اختصاص داده اند. بخش غربی منطقه نیز در اختیار کارخانجات و کارگاههای صنعتی است. خیابان‌های فتح یکم تا فتح بیست ونهم پر است از کارگاههای کوچک و بزرگ صنعتی که از دهه ۴۰ شکل گرفته اند. این خیابان‌های فتح بین صنعتگران تهرانی شهره است و بسیاری از خدمات بخش صنعت در این محدوده انجام می‌گیرد. وجود این مراکز و اداره جات در این منطقه سبب شده تا در مقایسه باوسعت بالای آن، محله‌های کمتری در آن وجود داشته باشد. محله‌های این منطقه همگی در بخش غربی و جنوب غربی منطقه قرار گرفته اند. اولین کارخانه شیر پاستوریزه در ایران نیز در اراضی این منطقه و در دهه ۳۰ احداث گردید. شیر مورد نیاز این کارخانه در ابتدا از گاوداری های مناطق و روستاهای اطراف تهران تأمین می شد.
مهمترین بزرگراه موجود این منطقه، بزرگراه فتح یا همان جاده قدیم کرج است. این جاده در گذشته بخشی از جاده‌ای بود که از دروازه قزوین تهران در محدوده میدان قزوین آغاز می‌شد و بعد از گذشتن از خیابان قزوین امروزی، در مسیر همین بزرگراه تا کرج و بعد از قزوین و دیگر شهرهای شمال غربی ایران ادامه می‌یافت. قبل از دوره پهلوی اول این جاده تنها جاده‌ای بود که تهران را به کرج و قزوین مرتبط می‌ساخت. در زمان پهلوی اول، جاده دیگری ساخته شد که در آن زمان فقط اختصاص به خانواده شاه و اطرافیانش داشت. از همین رو از همان زمان نام این جاده به جاده مخصوص کرج معروف شد. این جاده که امروزه بخش عمده‌ای از مرز شمالی این منطقه محسوب می‌شود، در حال حاضر بزرگراه شهید لشگری نام دارد. این دو بزرگراه به همراه آزاد راه تهران کرج، مبادی ورودی و خروجی تهران به کرج و بالعکس هستند. قرار است در آینده‌ای نزدیک، بزرگراه شهید همت نیز به این راهها اضافه شود. برج زیبای آزادی نیز در ابتدای بزرگراه شهید لشگری قرار گرفته است. این برج در اواخر دهه ۴۰ در مسیر فرودگاه مهرآباد به داخل شهر تهران و با عنوان دروازه ورود به شهرمدرن تهران ساخته شد. معمار این برج زیبا، حسین امانت بود. معماری این برج زیبا تلفیقی از معماری دوره های مختلف تاریخ ایران است و به عنوان نماد بین المللی تهران شناخته می شود.
۱. تهرانگردی سی‌وچهارم: به تاریخ ۱۱/۰۷/۱۳۹۳
۲.بخشی از تهرانگردی هفتادوهشتم: به تاریخ ۰۲/۰۷/۱۳۹۵ به مناسبت بازگشایی مدارس (مدرسه‌گردی)
در این برنامه از بخش‌های مختلف این منطقه بازدید به عمل آمد که فهرست آنها در جدول زیر ذکر شده است. به دلیل اهمیت مطالعه و مشاهده مسائل و مشکلات مربوط به منطقه از نزدیک و بنابر اهمیت موضوعات، در برخی از این بازدیدها، مسئولان دستگاههای دیگر همچون رئیس اداره فرهنگ و ارشاد شهر تهران، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران، مدیر کل حوزه وزارتی سازمان میراث فرهنگی، معاون برنامه ریزی سازمان زیباسازی به همراه شهردار منطقه و معاونین ایشان اینجانب را همراهی می نمودند.
۱. مجموعه برج آزادی و دیدار وگفتگو با مدیران این مجموعه در خصوص ظرفیت ها و پتانسیل های فرهنگی این مجموعه در شهر؛ همچنین بازدید از بخش های آسیب دیده این برج و مجموعه آن در اثر نفوذ آب
۲. سازمان هواشناسی کشور و دیدار و گفتگو با رئیس و مدیران این سازمان در خصوص فعالیت های این مجموعه و وضعیت آب و هوای کلانشهر تهران و چگونگی تعیین آن
۳. کارخانه تولید نوشابه ساسان سابق و دیدار و گفتگو با مدیران این کارخانه و بازدید از بخش های مختلف کارخانه
۴. دیدار با معتادان (در حال ترک) بوستان میدان فتح و گفتگو با آنها
۵. مرکز گل و گیاه میدان فتح و بازدید از فعالیت های این مرکز در خصوص آموزش شهروندان منطقه
۶. ایستگاه آتش نشانی شماره-۳۳ میدان فتح و دیدار و گفتگو با رییس و پرسنل این ایستگاه
۷. مرکز تعمیرات هواپیماهای شرکت هوایی ایران ایر و دیدار و گفتگو با مدیران هواپیمایی ایران ایر
۸. مرکز کترینگ هما و بازدید از بخش های مختلف این مرکز
۹. منزل امیر سرتیپ شهید حسن سرگل و دیدار و گفتگو با خانواده بزرگوار این امیر شهید
۱۰. مرکز ترک اعتیاد رهروان پیام مهر و دیدار و گفتگو با مدیر این مجموعه و افراد در حال ترک و بازدید وگفتگو در مورد فعالیت های این مرکز
۱۱. آستان مقدس امام زاده عبداله و دیدار از بخش های مختلف این امام زاده
۱۲. منزل استاد علی راهجبری و دیدار و گفتگو با این هنرمند خوشنویس
۱۳. منزل آیت اله شهسواری، از امامان جماعت منطقه و دیدار و گفتگو با ایشان
۱۴. خانۀ معلم و بازدید از بخش های مختلف این مرکز و گفتگو با مدیر این مجموعه در خصوص نحوه خدمات دهی به فرهنگیان و همچنین اهداف مراجعه کنندگان به این مرکز برای اقامت
بر اساس بازدیدهایی که در این دوره از این منطقه انجام شد و با توجه به مطالعاتی که درباره مسائل شهری مختلف در این منطقه داشتم، و همچنین با عنایت به گفتگوهایی که در طی این سال ها با مردم این محله و منطقه داشتم، لیستی از مشکلات این منطقه توسط مردم و شورایاران ارائه گردیده که به شرح زیر می باشند:
۱. آلودگی صوتی ناشی از فعالیت فرودگاه مهرآباد (مثلا در محلۀ مهرآباد جنوبی، ...)
۲. پایین بودن سرانۀ فرهنگی، ورزشی و کمبود تفرجگاه در منطقه (محلۀ شهید دستغیب، محلۀ امام‌زاده عبداله، محلۀ شمشیری، ...)
۳. استقرار مراکز نظامی در منطقه (مانند پادگان جی و ...)
۴. پایین بودن سرانۀ بهداشتی و درمان در برخی از محلات (مانند محلۀ امام‌زاده عبداله، ...)
۵. ترافیک در برخی محله‌ها (مانند محلۀ دکتر هوشیار، تقاطع یادگار امام و دستغیب، محلۀ امام‌زاده عبداله، خیابان شمشیری و ...)
۶. بلاتکلیفی برخی اماکن مخروبه مانند گاراژها و حمام‌ها و ... و تبدیل شدن آنها به فضاهای بی‌دفاع شهری (مثلا در خیابان شهید صفری، ...)
۷. نفوذ آب به داخل برج آزادی
۸. آلودگی هوا و وجود گرد و غبار
۹. وجود بافت فرسوده (بافت فرسودۀ خیابان‌های دامپزشکی، هاشمی و...)
۱۰. توقف احداث بزرگراه یادگار امام (ره)
۱۱. فعالیت صنایع آلاینده و مشاغل مزاحم (مثلا شرکت نوشابه‌سازی در محلۀ سرآسیاب، چاپخانۀ جنب بیمارستان شهید رضوی در محلۀ سرآسیاب، تعمیرگاه‌های واقع در قسمت غربی محلۀ شهید دستغیب، کارگاههای رها شده در خیابان زرند محلۀ شمشیری، کارگاههای محلۀ فتح...)
۱۲. خطرات احتمالی ناشی از عبور لولۀ انتقال سوخت فرودگاه مهرآباد از بافت مسکونی محلۀ آیت‌اله سعیدی
۱۳. مشکلات ناشی از ریزدانگی و فشردگی بافت مسکونی در برخی از محلات (مثلا در محلۀ شهید دستغیب، ...)
۱۴. دفع نادرست فاضلاب (مثلا در محلۀ امام‌زاده عبداله، درمانگاه تقی‌نیا...)
۱۵. مشکلات ناشی از ضعف در سیستم روشنایی برخی معابر محلات(مانند محلۀ امام‌زاده عبداله، خیابان طحانی در محلۀ شمشیری، ...)
۱۶. کمبود زیرساخت‌های مدیریت بحران در برخی محلات (مثلا تجهیز نبودن سولۀ بحران محلۀ شهید دستغیب، ...)
۱۷. آلودگی زیست-محیطی پایانۀ اتوبوسرانی خط فردوسی-فیاض‌بخش
۱۸. بی‌توجهی به حفظ و نگهداری فضاهای سبز (مثلا فضای مشجر ضلع غربی تقاطع خیابان امام‌زاده عبداله و شهید جرجانی، فضای سبز درمانگاه تقی‌نیا)
۱۹. مشکلات ناشی از تاخیر در اجرای کامل طرح توسعۀ آستان امام‌زاده عبداله
۲۰. فعالیت فروشندگان دوره‌گرد و دست‌فروشان (مثلا در خیابان شمشیری، ...)
در بازدیدهایی که طی این دو برنامه از بخش های مختلف منطقه نه داشتم، علاوه بر نظارت بر مباحث و مسائل منطقه و انتقال آنها به مجموعه شورای اسلامی شهر تهران و طرح در صحن و بخش های مختلف کارشناسی شورا، پیشنهاداتی نیز در حاشیه این بازدیدها ارائه نمودم و موضوعاتی با مسئولان و سازمانهای ذیربط مورد مذاکره قرار گرفتند که عبارت است از:
۱. مذاکراتی درمورد بازپیرایی برج آزادی
۲. مذاکراتی برای حفظ و مرمت برج آزادی
۳. بازپیرایی سیما و منظر برج آزادی و محوطۀ آن
۴. بهسازی و بازپیرایی محور استاد معین
۵. تاسیس بوستان‌های محلی در سطح منطقه (با توجه به این‌که کمترین تعداد پارک‌های عمومی در سطح شهر تهران را دارا است)
۶. اتخاذ تمهیداتی برای بالا بردن سطح ایمنی منطقه و فراهم آوردن زیرساخت‌های مدیریت بحران
۷. تاکید بر رسیدگی به اماکن رها شده و مخروبه
۸. ساماندهی پایانۀ اتوبوسرانی فردوسی-فیاض‌بخش و نصب فیلتر کاهندۀ آلایندگی روی اتوبوس‌ها
البته طرح این مباحث و پیشنهادها به تنهایی راهگشای تمام مشکلات محله ها و شورایاری ها نیست اما می تواند زمینه گفت و گو، ارائه نظر و پیشنهاد تکمیلی شهروندان به ویژه شورایاران را فراهم آورد.