- مقدمه
از زمان ورودم به شورای اسلامی شهر تهران، که مصادف با سومین دوره آن بود، به سبب سابقۀ سکونت خانواده و علاقه فراوانی که به تهران و مردمان آن داشته‌ام مباحث مربوط به شهر تهران همواره برایم از اولویت ویژه‌ای برخوردار بوده است. از همان روزهای نخست به سبب ارتباطاتی که داشتم، با مردم و نخبگان بسیاری دیدار کردم و از مشکلات و مسائل این شهر و مردمش آگاه شدم. این آگاهی بلحاظ ماهیت و مقیاس جدای از آن اطلاعاتی بود که به طور رسمی و اداری دریافت می‌کردم. در دوره شش ساله مسئولیتم در ستاد شورایاری ها در دوره سوم، جلسات هم اندیشی منظم و بی واسطه ای با منتخبین مردم محله‌های شهر داشتم و از نزدیک با مشکلات اکثر محلات تهران آشنا می‌شدم.
در آن دوره تلاش کردیم تا سازوکارهای ارتباط با شورایاران و نهادهای محله ای را تسهیل کنیم و به همین دلیل هر دو هفته یکبار شهرداران مناطق و نواحی و سایر مدیران اجرایی سازمانهای دخیل در مدیریت شهر جلساتی را در سطح مناطق با حضور اعضای شورایاری برگزار می کردیم و از مسائل و مشکلات محله و دغدغه های شورایاران به عنوان بازوها و نمایندگان شورا در محلات آگاهی پیدا می کردیم و به منظور پیگیری خواسته ها و مصوبات آن جلسات کمیته ای را با عنوان کمیته پیگیری با حضور نمایندگان ستاد شورایاری، شورا و شهرداری منطقه تشکیل داده بودیم که وظیفه اش پیگیری مصوبات جلسات فوق الذکر بود. علاوه بر آن و به منظور نهادینه کردن جایگاه شورایاری ها در نظام مدیریت شهری هر هفته نمایندگان شورایاری مناطق و محلات برای ارائه گزارش در صحن شورا حاضر می شدند و گزارش خود را در حضور خبرنگاران و اعضای شورا و مدیران کلان و محلی شهرداری ارائه می کردند. مجموعه این اقدامات باعث شد تا سطح اعتماد بنفس شورایاران افزایش یافته و شهرداری در مقابل آنها پاسخگو باشد و البته حس مسئولیت پذیری شورایاران را نیز افزایش می داد. در کنار همه این اقدامات نشست های هفتگی به منظور توانمندسازی شورایاران طراحی شد که کمک میکرد تا ضمن اشراف بر مسائل شهر و مدیریت و برنامه ریزی، قدرت و سطح مهارت آنها افزایش پیدا کند که این کمک می کرد تا شورایاران در بودجه ریزی محلی ورود کرده و پیشنهادات خود را عملی کنند. تا پیش از آغاز شورای چهارم، از این طریق اطلاعات خوبی درباره مسائل و مشکلات محلات شهر تهران به دست آوردیم. علاوه بر این‌ها بازدیدهای بسیاری که از مناطق و محلات مختلف داشتم، در شناخت مسائل تهران بسیار مؤثر بوده است. با شروع دوره چهارم شورا و انتخابم به عنوان رییس شورای شهر تهران، تصمیم بر این گرفتم تا علاوه بر دیدارها و بازدیدهای رسمی از بخش‌های مختلف شهر، به‌طور منظم، در روزهای جمعه و خارج از عرف دیدارهای معمول اداری، شهروندان و محله‌های تهران را از نزدیک ببینم و با مسائل و مشکلات و یادگارهای مادی و معنوی آنها آشنایی بیشتری حاصل کنم و از دغدغه ها و پیشنهادات شهروندان آگاهی پیدا کنم. این اهداف، بیشتر از وظایف معمول اعضای شورا در هر سمتی بوده است. انتخاب روز جمعه تصادفی نبود، زیرا در سنت‌های کهن این سرزمین، روز جمعه، روز دید و بازدید است. اهدافی همچون آشنایی بیشتر و عمیق‌تر با شهر و محله‌های آن، شناختن و شناساندن لایه‌های پنهان شهر به خبرنگاران و متخصصان شهری، ارتباط با نخبگان و هنرمندان و چهره‌های مختلف و تقویت یا پیوند ارتباط با مجموعه مدیریت و مدیران ذیربط در مسائل گوناگون شهری و در یک کلام شهر را از سایه و تاریکی به روشنی و آفتاب آوردن. در این دیدارها که هنوز ادامه دارد، با یاری اصحاب رسانه، مسائل و موضوعات شهری که در شرایط عادی، ورود و حضور در آنها برای دیگران میسر نبود، مورد بازدید قرار می‌گرفت و اطلاعات آن انتشار می‌یافت.
درگزارش حاضر، علاوه بر آن که به طور اجمال، مناطق و اماکن مورد بازدید در جلسات با شورایاری‌های محلات و مناطق و برنامه‌های تهرانگردی معرفی گردیده، عموم مسائل و مشکلات این کلانشهر که در طول این بازدیدها و در ارتباط با مردم محله‌ها و بخش‌های مختلف مورد بحث و گفتگو قرار گرفته مشخص و تفکیک شده است. اینک که این سال‌ها را پشت سر گذاشته‌ام، به خوبی درک می‌کنم که این روش تا چه میزان می‌تواند در حل و فصل و به‌ویژه فهم بی‌واسطۀ مشکلات شهری موثر باشد.
- قطب کشاورزی گذشته تهران
منطقه چهارده در اراضی گسترده روستای تاریخی دولاب، که بخش اعظم آن کشاورزی بود، شکل گرفته است. دولاب از روستاهای بزرگ شمال شهر تاریخی ری، تا پیش از حمله مغول بود. در آن دوره دولاب روستای بزرگ تر و شناخته شده تری نسبت به روستای گمنام تهران بود. قدمت روستای دولاب به بیش از ۱۲۰۰ سال پیش می‌رسد و نام علمایی چون ابوبشر دولابی را در منابع مکتوب قرن دوم هجری قمری می‌توان پیدا کرد. به سبب اهمیت این روستا، یکی از دروازه‌های شهر کهن ری دروازه دولاب نام داشت که رو به سوی این روستا گشوده می‌شد. در حمله سلطان محمود غزنوی به ری، لشگریان این سلطان در منطقه دولاب مستقر شده بودند.
با این که شهرت دولاب، از روستای تهران بیشتر بود، اما بعد از حمله مغول تهران رفته رفته اهمیت بیشتری از دولاب پیدا کرد و با حصار و دروازه‌هایی که شاه طهماسب به دور تهران می‌سازد، تهران به شهر کوچکی بدل می‌شود که روستای دولاب نسبت به آن، یکی از روستاهای شرقی تهران به حساب می‌آید. بعد از پایتخت شدن تهران به دست آقامحمدخان قاجار، اراضی زراعی رستای دولاب، از مهمترین منابع تأمین محصولات کشاورزی مورد نیاز اهالی تهران بدل می‌گردد.
این زمین‌های کشاورزی تا دوره پهلوی همچنان کاربری کشاورزی خود حفظ می‌کنند. با تخریب حصار ناصری در دوره پهلوی اول، حصار حایل میان تهران و روستای دولاب برداشته می‌شود و این اراضی حاصلخیز آماده پیوستن به زمین‌های شهری می‌شوند. با این وجود این اتفاق تا سال ۱۳۲۵ اتفاق نمی‌افتد و در این سال اولین مجموعه‌های آپارتمانی، به تقلید از غرب، با نام چهارصد دستگاه در شمال اراضی دولاب ساخته می‌شود. بعد از کودتای مرداد ۱۳۳۲، به علت فشارهای اقتصادی موجود در جامعه، مهاجرت‌هایی به سوی تهران صورت می‌گیرد. اراضی روستای دولاب که در اختیار خرده مالکان قرار دارد، رفته رفته به قطعات کوچک تبدیل شده و به متقاضیان جدید زمین که بیشترشان از مهاجرین هستند، فروخته می‌شود. مهاجرین بعد از خرید قطعات زمین، شروع به ساخت و ساز نموده و به این ترتیب اولین محله‌های منطقه ۱۴ در دولاب شکل می‌گیرد. این ساخت و سازها از قسمت غربی این محدوده آغاز و رفته رفته به سمت اراضی شرق دولاب گسترش می‌باد و به این ترتیب اراضی مزروعی دولابی‌ها یکی پس از دیگری به خانه‌ها و محلات جدید شهر تهران تبدیل می‌شوند. این ساخت و سازها تا اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ در جنوب شرقی این منطقه ادامه پیدا می‌کند. در این سال‌ها تعاونی مسکن بسیاری از ارگانها و سازمان‌ها در محدوده جنوب شرقی این منطقه به کارهای عمرانی و ساختمان سازی برای کارمندان و کارکنان خود پرداختند.
بخش دیگری از اراضی منطقه ۱۴، به لحاظ تاریخی از اراضی سلیمانیه به حساب می‌آمدند که مالکیت آنها از دوره پهلوی اول در اختیار وثوق الدوله بود. این اراضی در گذشته بخشی از اراضی دولاب به حساب می‌آمدند. بعد از مرگ وثوق الدوله این زمین‌ها به فرزندان او به ارث رسید و فرزندان او هم با تأسیس شرکتی، این اراضی را قطعه بندی کرده به مهاجران جدید تهران در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ واگذار نمودند.
امروزه به دلیل سابقه اراضی این محدوده، منطقه ۱۴ یکی از مناطقی است که از فضای سبز نسبتا مناسبی برخوردار است و به لحاظ شاخصه‌های زیست محیطی و همچنین برخی شاخضه‌های شهرنشینی، از مناطق خوب تهران به حساب می‌آید. این منطقه به لحاظ هویتی و سرمایه‌های اجتماعی، دارای شرایط بسیار مناسبی است. در این محله در گذشته یخچال های طبیعی فراوانی وجود داشت که بخشی از یخ مردم تهران را در ماههای گرم سال تأمین می نمودند. با آمدن تکنولوژی های جدید و برق و یخچال به خانه ها، این یخچال ها کارکرد خود را از دست دادند و رفته رفته متروک گردیدند. این یخچال ها در دهه ۵۰ و ۶۰ به محل برگزاری مسابقات فوتبال تبدیل شدند و تیم های ورزشی زیادی در این زمین ها به ورزش و سرگرمی مشغول بودند. از این زمین ها، بازیکنان شاخص بسیاری به تیم های باشگاهی و تیم ملی راه یافتند که از مهم ترین آنها می توان به علی پروین، کاپیتان تیم ملی و تیم پرسپولیس اشاره نمود.
۱. تهرانگردی هفتم: به تاریخ ۰۸/۰۹/۱۳۹۲
۲. تهرانگردی شصت‌ونهم: به تاریخ ۲۴/۰۲/۱۳۹۵
در این دو برنامه، از نقاط مختلف منطقه چهارده بازدید به عمل آمد و با تعدادی از افراد حاضر در این منطقه، پیرامون شهر و منطقه صحبت نموده، نقطه نظرات آنها را راجع به مسائل مورد بحث شنیده و در مجموعه شورا و گروههای کارشناسی مختلف شورا، آنها را مطرح نمودم. به دلیل اهمیت بازدید مسائل و مشکلات مربوط به منطقه از نزدیک و بنابر اهمیت موضوعات، در این بازدیدها، مسئولان دستگاههای دیگر همچون رئیس اداره فرهنگ و ارشاد شهر تهران، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران، مدیر کل حوزه وزارتی سازمان میراث فرهنگی در کنار شهردار منطقه و برخی از مسئولان دیگر شهرداری نیز اینجانب را همراهی می نمودند. نقاط مورد بازدید این منطقه به این شرح بوده اند:
۱. تکیه (حسینیه) محله عسگری دولاب و دیدار با معتمدین و اهالی محلۀ دولاب
۲. بقعۀ چهل تن دولاب و مزار شهدای گمنام و بحث و گفتگو با متولیان این مجموعه در خصوص بازسازی آن
۳. مسجدجامع بقیه‌الله
۴. حمام تاریخی دولاب و دیدار و گفتگو با مالکان و مسئولین شهرداری در خصوص جلوگیری از تخریب این حمام تاریخی به عنوان هویت محله دولاب
۵. تکیۀ میان دولاب و مراسم سمنو پزان (هیات انصارالحسین) و دیدار و گفتگو با متولیان و خادمان این تکیه
۶. خانۀ استاد معین (مرکز فرهنگی غدیر) و دیدار با مدیران این مجموعه و گفتگو در مورد فعالیتهای مختلف آن
۷. آرامستان تاریخی ارامنه و دیدار و گفتگو با اعضای انجمن خلیفه گری تهران و همچنین کشیش این مجوعه
۸. آرامستان تاریخی روس‌ها و بازدید از بخش های مختلف آن
۹. آرامستان تاریخی آشوری‌ها و بازدید از بخش های مختلف آن
۱۰. آرامستان تاریخی فرانسوی‌ها و بازدید از بخش های مختلف آن
۱۱. آرامستان تاریخی ایتالیایی ها و بازدید از بخش های مختلف آن
۱۲. آرامستان تاریخی لهستانی ها و بازدید از بخش های مختلف آن
۱۳. مجموعه ورزشی محلی شهید عبدالحسین شیرازی و دیدار با مسئولین تیم های محلی فوتبال در حال مصاحبه
۱۴. آرامستان زرتشتیان و دیدار با رئس انجمن زرتشتیان و گفتگو با ایشان در خصوص مسائل و مشکلات پیش روی این مجموعه
۱۵. سرای محلۀ آهنگ شرقی، موزۀ فرهنگ و هنر و بازدید از آن
۱۶. منزل حجت الاسلام والمسلمین سید مهدی طباطبایی، نماینده سابق مجلس شورای اسلامی و امام جماعت مسجد موسی بن جعفر(ع) و گفتگو با ایشان در خصوص مسائل مختلف
۱۷. مسجد حضرت علی ابن الحسین (ع) و دیدار و گفتگو با امام جماعت این مسجد
۱۸. منزل آقای رجبعلی خسروآبادی، مدیر کل میراث و گردشگری استان تهران
۱۹. بازار گل منطقه ۱۴ و بازدید از بخش های مختلف و گفتگو با غرفه داران این بازار
۲۰. خانه "وثوق‌الدوله" و بازدید از بخش های مختلف آن
۲۱. عکاسی قدیمی مفرح (محلۀ شیوا) و دیدار و گفتگو با مالک قدیم و جدید آن
۲۲. منزل پدر شهید مدنی و دیدار و گفتگو با این خانواده محترم
۲۳. بوستان پرستار و بازدید از وضعیت این بوستان و محدوده های اطراف
۲۴. شهرک تاکسیرانان
۲۵. منزل هنرمند مصطفی غیاث و دیدار و گفتگو با ایشان
۲۶. منزل شهید مدافع حرم حاج حمید اسداللهی و دیدار با خانواده محترم این شهید بزرگوار
۲۷. مزارع کاشت سبزی در محدوده بلوار کوثر و دیدار و گفتگو با سبزی کاران
۲۸. حسینیه مکتب‌الزهرا و دیدار و گفتگو با مسئولین این حسینیه
۲۹. منزل استاد طوسی (معرق‌کار) و دیدار و گفتگو با ایشان
بر اساس این دو بازدیدی که در برنامه های تهرانگردی از این منطقه انجام گردیده و همچنین بر اساس مطالعاتی که درباره مسائل شهری مختلف در این منطقه داشتم، و همچنین بر اساس گفتگوهایی که در طی این سال ها با مردم این محله ها و منطقه داشتم، لیستی از مشکلات این منطقه توسط مردم و شورایاران ارائه گردیده که به شرح زیر می باشند:
۱. مشکلات ناشی از پایین بودن سرانۀ فضای سبز (محلۀ بروجردی، محلۀ ابوذر، محلۀ شیوا، محلۀ مینای جنوبی، ...)
۲. مشکلات ناشی از پایین بودن سرانۀ فضاهای فرهنگی-ورزشی
۳. مشکلات ناشی از کمبود زمین‌های مناسب برای توسعه و ارائۀ خدمات شهری مناسب
۴. مشکلات ناشی از وجود بافت‌های فرسوده (مثلا در محلات شیوا، دولاب، آهنگران...)
۵. مشکلات ناشی از تخریب اماکن تاریخی (مانند خانۀ وثوق‌الدوله، ...)
۶. مشکلات مربوط به ضعف در دسترسی‌های منطقه‌ای و محله‌ای
۷. مشکلات ناشی از فعالیت صنایع آلاینده و مشاغل مزاحم (مانند موزائیک‌سازی، تعمیرگاه‌های ماشین‌های سنگین و نیمه‌سنگین و یخچال‌سازی در محلاتی مانند شکوفه، پرستار، ...)
۸. وجود فضاهای بی‌دفاع شهری و پایین بودن امنیت در برخی محله‌ها و معابر (مانند حاشیۀ اتوبان امام علی (ع)، ...)
۹. مشکلات ناشی از ترافیک (مثلا در بزرگراه بسیج، ...)
۱۰. مشکلات ناشی از کمبود پارکینگ
۱۱. مشکلات ناشی از جمع‌آوری آب‌های سطحی در برخی محلات (مانند محلۀ آهنگران، زیرگذر امیرکبیر در محلۀ شکوفه، خیابان شهید پورصالحی در محلۀ جابری، ...)
۱۲. مشکلات ناشی از پایین بودن سطح بهداشت در برخی محلات (کمبود مخازن زباله و تجمع حیوانات و حشرات موذی در محلۀ بروجردی، محلۀ نبی اکرم، محلۀ مینای جنوبی ...)
۱۳. مشکلات ناشی از ضعف در سیستم روشنایی در معابر برخی از محله‌ها (مانند محلۀ پرستار، ...)
۱۴. مشکلات ناشی از دفع نادرست فاضلاب (مثلا در محله‌های نیکنام و شاهین به دلیل اجرای غیر اصولی شبکۀ فاضلاب، بازگشت فاضلاب به منازل اتفاق می‌افتد، فقدان شبکۀ فاضلاب شهری شهرک قصر فیروزه، ...)
۱۵. مشکلات ناشی از گودبرداری غیر اصولی در خیابان‌های سعدی و هفده شهریور در محلۀ مینای جنوبی
۱۶. مشکلات ناشی از ضعف در ارائۀ مناسب خدمات شهری (مثلا در بازار گل، شهرک تاکسیرانان، ...)
۱۷. مشکلات مرتبط با زمین‌های کشاورزی منطقه
در بازدیدهایی که طی این دو برنامه از بخش های مختلف منطقه چهارده داشتم، علاوه بر نظارت و انتقال مباحث و مسائل این منطقه به مجموعه شورای اسلامی شهر تهران و طرح آنها در صحن و بخش های مختلف کارشناسی شورا، پیشنهاداتی نیز در حاشیه این بازدیدها ارائه نمودم و موضوعاتی با مسئولان و سازمانهای ذیربط مورد مذاکره قرار گرفتند که عبارت است از:
(جدول ۴- جدول پیشنهادات و مذاکرات)
۱. استفاده از زمین‌های اطراف منطقه نظیر قصر فیروزه جهت گسترش و توسعۀ فضای سبز
۲. تاکید بر بازسازی و حفظ برخی بافت‌های تاریخی مانند مسجد جامع بقیه‌اله (پیر دولاب) و حمام تاریخی دولاب
۳. تاکید بر بهبود وضعیت آرامستان‌های تاریخی منطقه
۴. احیای دروازۀ دولاب با بهره‌گیری از عکس‌ها و مستندات تاریخی
۵. حفظ و آزادسازی فضای پیرامونی اماکن ارزشمند دولاب نظیر امام‌زاده چهل تن با توجه به طرح توسعۀ آن
۶. انتقال موسسۀ فرهنگی غدیر به مکانی مناسب
۷. تاسیس تالاری برای همایش‌های بین‌المللی با توجه به ظرفیت‌های تاریخی، گردشگری و چندفرهنگی منطقه
۸. بهبود فضاهای ورزشی و رفاهی نظیر مجموعۀ ورزشی شهید عبدالحسین شیرازی
۹. ساماندهی بازار گل
۱۰. حفظ، بازسازی و مرمت خانۀ وثوق‌الدوله و ایجاد پارک بانوان در آن
۱۱. تامین امنیت زمین‌های کشاورزی و ساماندهی آنها
۱۲. حفظ و گسترش گونۀ گیاهی نارون که در این منطقه به وفور یافت می‌شود
۱۳. ساماندهی و بازپیرایی سیما و منظر خیابان پیروزی
البته طرح این مباحث و پیشنهادها به تنهایی راهگشای تمام مشکلات محله ها و شورایاری ها نیست اما می تواند زمینه گفت و گو، ارائه نظر و پیشنهاد تکمیلی شهروندان به ویژه شورایاران را فراهم آورد.