از هرچه بوی مرگ و شب‌مردگی بدهد بیزارم! از همین رو با زیست و حیات شبانه تهران موافقم. خوشحالم وقتی خبردار می‌شوم که بخشی از شهر قرار است به حضور هنرمندان و تئاتری‌ها و اهل موسیقی اختصاص یابد.» «زیست شبانه» یا «حیات شبانه»، یکی از الزام‌های زندگی شهری است. در مقابل این اصطلاح در روند توسعه‌یافتگی شهرهای بزرگ دنیا مانند پاریس و رم و غیره به اصطلاح «شب مردگی» در کشورهای در حال توسعه برمی‌خوریم. در تسلسل توسعه شهری زیست شبانه یکی از الزام‌های زندگی شهری است. بدین معنی که نمی‌توان ساعتی از شبانه‌روز را در نظر گرفت که شهر «تعطیل» باشد. در گفت‌وگو با کارشناسان شهری نیز دریافتیم که زیست شبانه یکی از الزام‌ها و ضرورت‌های شهرنشینی است که در کلانشهر تهران بارها از سوی مسئولان به اهمیتش تأکید شده اما در تهران، هر بار که به مرحله اجرایی درآمده است، با موانعی روبه‌رو شده و به محاق فراموشی رفته است. شهر تهران امروز نیز به شهری تبدیل شده که شب و روز ندارد و در هر ساعتی از شبانه‌روز هر محله و معبری، محل رفت‌وآمد عده‌ای از شهروندان است. به همین منظور شیفت‌های‌کاری مختلف نیز می‌تواند معنا یابد و در کنار آن توسعه شهری رنگی به خود بگیرد. گزارش ما را درباره زیست شبانه در ۵ منطقه شهرداری پهنه شرقی بخوانید.
- حیات شبانه و اشتغالزایی
«مسعود سلیمی» شهردار ناحیه ۹ منطقه ۴ در حاشیه میدان قرآن در منطقه مجیدآباد با ما قدم می‌زند و درباره زیست شبانه می‌گوید: «زیست شبانه نیاز به فرهنگسازی دارد. ما و شهروندان تهران پیش از هر چیز باید فرهنگ زیست شبانه را داشته باشیم. » او ادامه می‌دهد: «ساده و بی‌پیرایه و خودمانی اگر بخواهم برایتان بگویم باید به قدیم‌ها نقبی بزنم. زمانی که ما همراه خانواده به پارک می‌رفتیم و مثلاً در خردسالی و کودکی به عشق «پشمک» پا به مکان‌های عمومی می‌گذاشتیم و در پارک قدم می‌زدیم. گاهی هم ذرت بو داده می‌خوردیم و سرخوشانه به خانه بازمی‌گشتیم. آن زمان بادبادک و بلال هم بود! اینها را خوب به خاطر دارم. ما با این فرهنگ بزرگ شده‌ایم. این موضوع پیشینه فرهنگی ما در حوزه زیست شبانه است. از سال ۱۳۵۵ خوردن انواع و اقسام فست‌فودها مانند پیتزا و همبرگر نیز به فرهنگ ما اضافه شد که تا پیش از آن خبری از آن نبود. در ادامه و در زمینه همین فرهنگ باید اقدامی در زیست و حیات شبانه تهران انجام داد و آن را اجرا کرد که هم جوانان از بیکاری فاصله بگیرند و هم مردم عادی خوش بگذرانند. جوانان باید جا و مکانی داشته باشند تا بتوانند بدون دغدغه و هرگونه مزاحمت در گوشه‌ای دور هم جمع شده و خوش بگذرانند. در کشورهای توسعه‌یافته دنیا نیز مکان‌های خاصی وجود دارد که اجازه می‌دهند مردم با هم جمع شوند و قشنگ و زیبا و بهداشتی از مثلاً بساط‌گستران خرید کنند. در این بین هر فردی به فراخور فرهنگ اقلیم خودش، می‌تواند از آن محیط لذت ببرد.»
- «سی تیر» نمونه مطلوبی از زیست شبانه
او به‌عنوان نمونه می‌گوید: «به‌طور مثال در حال حاضر در خیابان سی تیر اقدام خوبی انجام شده است. همه دور هم جمع می‌شوند اما متأسفانه هنوز تعریفی در فرهنگ اجتماعی مذهبی ما از اجتماع جوانان نشنیده و نداریم. البته برای پیرها و میانسال‌ها هم تعریف نشده که وقتی می‌خواهند دور هم جمع شوند چگونه تفریح کنند. این امر برای جوانان هم بارز و عیان است. اینکه تا چه حد اجازه دارند تفریح کنند. زیست شبانه باید به درستی تعریف و بررسی شود که چه مرزهایی دارد. مرزها باید برای همه یک تعریف خاص و جامع داشته باشد تا همه در یک چهارچوب از آن بهره ببرند و استفاده از امکانات توأم با لذت باشد. همه این موارد را هم نمی‌توان به یک یا دو خیابان محدود کرد چون اکنون تهران ۱۰ میلیون جمعیت دارد و برخی خواهان تفریح و شب‌زنده‌داری‌اند. همه مردم از اقصی نقاط تهران نمی‌توانند به فرض فقط به خیابان سی تیر بروند. اگر در هر محله مکانی باشد همه به تجریش نمی‌روند یا در خیابان اندرزگو دوردور نمی‌کنند.»
- برای زیست شبانه باید چهارچوب ایجاد شود
سلیمی با تأکید بر لزوم ایجاد نشاط میان جوانان گفت: «باور کنید که جوان‌های محله قنات‌کوثر هم دل دارند و می‌خواهند زمانی از شبشان را به خوشگذرانی و تفریح اختصاص دهند. در این بین خواننده‌های مختلفی هم در سبک‌های مختلف موسیقیایی داریم. خواننده سنتی و پاپ را می‌توان در کنار هم یافت و به سادگی از وجودشان بهترین بهره را برد. می‌توانیم از هنرمندانمان در حوزه‌های مختلف بهره‌ببریم. می‌توانیم از هنرپیشه‌ها استفاده کنیم. می‌توانیم به همین طریق زیست شبانه را فعال کرده البته به شرط اینکه مسئولانمان باور و مردم به این موضوع اعتماد داشته باشند. متأسفانه افراط و تفریط در شهر ما و در همه زمینه‌ها و عرصه‌ها زیاد است. بدین معنی که وقتی مکانی مناسب با زیست شبانه یافت می‌شود جمعی از اراذل و اوباش نیز به آنجا نفوذ می‌کنند. این موضوع باید کنترل و قانونمند شود. نمی‌توان یک بعدی به موضوع نگریست و شعار این باشد که «راه بینداز و جا بینداز» باید جوانب کار را به شکل دقیق مورد بررسی قرار داد. هنرمندان و مذهبیون باید کارگروه تشکیل دهند و چهارچوبی برای زیست شبانه ایجاد کنند. در یک کلام باید گفت که هنرمندان و معتمدان محله‌ها هستند که زیستگاه شبانه را شکل می‌دهند. یعنی اگر چهارچوبی برای این کار در نظر گرفته نشود محافظه‌کاران و مذهبیون می‌گویند هنرمندان افراط می‌کنند و هنرمندان نیز آنها را متهم به افراط‌گرایی خواهند کرد. ما کشوری ملی مذهبی هستیم و بنابراین با دید مثبت برای زیست شبانه تهران باید دست به دست هم دهیم. پیامبر اعظم(ص) نیز در احادیثی فرموده‌اند که بچه‌هایتان را با علم روز و به‌روز بزرگ کنید. ما این مهم را فراموش کرده‌ایم.»
- پس از تصویب سخن می‌گوییم
«محمد مهرعلی» مدیر روابط‌عمومی شهرداری منطقه ۱۴ نیز گفت‌وگو درباره زیست شبانه را منوط به تصویب این طرح دانست. او گفت: «تا زمانی که این طرح تصویب نشود شهرداری منطقه ۱۴ اظهار نظری در این‌باره نخواهد کرد. به محض تصویب نهایی طرح درباره آن سخن خواهیم گفت. اگر در حال حاضر سخنی به میان بیاوریم گنگ و نارساست و قطعاً گوشه‌هایی از آن پوشیده و تاریک خواهد ماند.»
- انتخاب معابری برای زیست شبانه
شهردار ناحیه ۹ منطقه ۴ می گوید: «ما خیابان استقلال، انتهای محدوده خیابان استخر و خیابان بم را برای زیست شبانه انتخاب کرده‌ایم. این محله در حال حاضر در تیول اراذل و اوباش است اما می‌توانستیم این منطقه را پاکسازی و مناسب‌سازی کنیم تا حیات شبانه آنجا اتفاق بیفتد. چهارراه تیرانداز نیز با بازدیدهای شهرداری مورد تأیید قرار گرفته تا برای این کار اقدام مثمرثمر شود.
- منطقه ۸
زیرساخت‌ها را فراهم کنیم
«ناصر رضاپور» معاونت خدمات شهری و محیط‌زیست شهرداری منطقه ۸ را نیز در میدان هفت‌حوض در دفتر کارش می‌یابیم. بدون مکث و معطلی نخستین پرسش ما را پاسخ می‌دهد و می‌گوید: «متأسفانه زیست شبانه هنوز در منطقه ما اجرایی نشده است. اما در عین حال ۳ منطقه به‌عنوان طرح پایلوت شهرداری تهران برای این کار در نظر گرفته شده‌اند. در پهنه شرقی وظایف ما را فعلاً به منطقه ۴ انتقال داده‌اند. از سوی دیگر بدون رودربایستی باید بگویم که چون هنوز در منطقه ما این طرح را اجرا نکرده‌ایم از خروجی کار هم مطلع نیستیم و البته افسوس می‌خوریم. در منطقه ۴ در خیابان تیرانداز از فلکه دوم تا سوم این طرح به‌زودی اجرایی خواهد شد.» او در حوزه امنیت در زیست شبانه نیز گفت: «اگر بخواهیم زیست شبانه امنیت را برای شهروندان به ارمغان بیاورد باید زیرساخت‌هایش فراهم باشد. در گام نخست متأسفانه نیروی انتظامی با این طرح مخالفت کرده اما اگر پلیس با این طرح موافقت کند در حوزه امنیت به قول معروف جواب می‌دهد. ولی در همه جا نمی‌تواند امنیت به همراه داشته باشد. یعنی برای ساخت و در نظر گرفتن مکانی برای زیست شبانه باید روی آن مکان، مطالعه انجام شود تا خروجی کار مطلوب از آب درآید.»
- منطقه ۱۵
برنامه‌های فرهنگی شبانه امنیت شهری را بالا می‌برد
«اکبر مختاری» معاون اجتماعی فرهنگی منطقه ۱۵ را در دفتر کارش می‌یابیم. رو به تیغ آفتاب تموز نگاهی به معابر شهر که مانند رگ‌های یک موجود زنده، رفت‌وآمد خودروها در آن جریان دارد می‌اندازد و می‌گوید: «نمی‌توان ساعتی از شبانه‌روز را در نظر گرفت که معابر خالی از خودرو و رفت‌وآمد باشد. حیات شبانه یا زیست شبانه یک فرصت است. این فرصت هم برای شهروندان قابل بحث و بررسی است هم برای افرادی که به نوعی به اشتغالزایی می‌اندیشند. در این بین می‌توان از ظرفیت‌های محلی برای زیست شبانه بهره‌برد. ظرفیت‌های محلی را به‌عنوان یک امکان باید نگریست و از هنرمندان چه در عرصه موسیقی و چه نقاشی و تئاتر و... استفاده کرد. زیست شبانه را نمی‌توان صرفاً به خوردن اغذیه و باز بودن برخی مغازه‌ها محدود کرد. در دایره این امکان هنگامی که فضای فرهنگی باز می‌شود، می‌توان برخی طیف‌های فرهنگی را در کنار یکدیگر دید و به جای آورد. در حوزه زیست شبانه باید امنیت و آرامش را در شب فراهم کرد تا برای خانواده‌ها این مهم با اطمینان خاطر اتفاق بیفتد تا به خودی خود باعث ایجاد و رشد آسیب‌های اجتماعی نشود.»
او ادامه می‌دهد: «ما مناطقی را در حوزه زیست شبانه معرفی کرده و در نظر گرفته‌ایم اما از آنجا که قرار است ابتدا ۳ منطقه در شهر تهران به‌عنوان پایلوت برای این کار در نظر گرفته شود، هنوز دست نگه داشته‌ایم. در ضلع شمالی فرهنگسرای خاوران یک بلوار داریم. ۲۰ متری افسریه را که در حال حاضر بازار شبانه دارد برای این کار در نظر گرفته‌ایم و با سنگفرش، امیدواریم شکلی شبیه به خیابان سی تیر به خود بگیرد. در مجموع زیست شبانه امنیت را بالا می‌برد اما در عین حال برای مناطقی مانند جنوب شهر که نسبت آسیب‌های اجتماعی‌اش بالاتر از دیگر مناطق است، باید نقاطی را برای زیست شبانه انتخاب کرد که آسیب کمتری داشته باشد. به هر حال ما مناطقی مانند اتابک را داریم. اما در مجموع هر رخداد فرهنگی دیگر امنیت را بالا خواهد برد.»
- منطقه ۱۳
موافق البته با تدوین قانون
«سیدمهدی صالح‌زاده» معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه ۱۳ نیز در این‌باره می‌گوید: «هنوز دستورالعمل درباره اجرا و راه‌اندازی حیات شبانه تهران نداریم. باید صبر کنیم تا مقدماتش آماده شود. تمهیداتش را ببینیم و خودمان را برای آن مهیا کنیم. معاونت خدمات شهری هنوز به نتیجه نهایی نرسیده‌اند. ما هم مانند مناطق دیگر منتظر ابلاغ دستوریم. » او ادامه می‌دهد: «مبحث زیست شبانه باید پیوست اجتماعی داشته باشد. ما صرفاً در این حوزه خدمات‌رسانیم. آشنایی مردم و صنوف و آماده‌سازی قوانین جاری و حاکمه موضوعی است که شامل مباحث شهرداری و راهنمایی و رانندگی و پلیس خواهد شد. همه این مباحث را باید دید و به اصطلاح گیر و دارهای آنها را در نظر گرفت. برایم سخت است که نظر بدهم. من مجری‌ام. اگر بخواهم در تصمیم‌گیری دخالت کنم و نظر بدهم جالب نیست. اگر من در حوزه اجرایی تصمصم بگیرم در حقیقت جای مدیر و تصمیم‌گیرنده عوض شده است. وقتی جای این دو تغییر کند شرح وظایف و طرف پاسخگو مشخص نخواهد شد. ولی به‌عنوان معاون خدمات شهری منطقه ۱۳ باید بگویم که اگر زیرساخت‌ها و تعهدات افراد که می‌خواهند زیست شبانه راه بیندازند، فراهم شود با آن کاملاً موافقم. اگر صاحب یک صنف بستنی‌فروشی بتواند برای مردم فضایی را فراهم کند که شهروندی در نزدیکی خانه‌اش با آرامش و طیب‌خاطر همراه خانواده بستنی بخورد، خوب است اما باید بگوییم آن شهروند چه وظیفه‌ای دارد و بحث نظافت به کجا خواهد رفت و آن واحد صنفی باید چه کار کند؟ باید در نظر گرفت که همه بخورند و بریزند و بروند یا واحد صنفی برای نظافت سطح خیابان پاسخگو باشد؟ پس باید اقدام‌هایی انجام داد اما در عین حال همه زیرساخت‌ها، فنی و عمرانی نیست و به رفتارهای فرهنگی و اجتماعی منتهی می‌شود. اگر بخواهیم به سبک قدیم کیوسکی قرار دهیم و بگوییم این زیست شبانه است باید قبول کنیم که زیست شبانه به معنای واقعی شکل نگرفته است. من به‌عنوان معاون خدمات شهری یک منطقه مخالف راه‌اندازی زیست شبانه شهر تهران نیستم. موافقم البته با رعایت اصول و تدوین دستورالعمل‌ها. در حوزه زیست شبانه باید این زیست را بومی‌سازی کرد. در کشورهای توسعه‌یافته مدیریت واحدی دارند که در حوزه مدیریت شهری به خودی خود اثرگذار است. اما در حال حاضر ممکن است معاونت اجتماعی ناجا موافق نباشد و باید اداره امور واحد باشد.»
- تفریح در کنار تأمین مایحتاج خانه
«عیسی ملکی» شهردار ناحیه ۲ منطقه ۱۳ می‌گوید: «زیست شبانه امروز در همه جای دنیا وجود دارد. فضاهای بی‌دفاع شهری را با همین زیست شبانه می‌توان کنترل و امن کرد. اقتصاد رونق پیدا می‌کند. فعالیت واحدهای صنفی در شب باعث رونق اقتصادی خواهد شد. از سوی دیگر همین زیست شبانه باعث ایجاد امنیت می‌شود. هر مغازه و مغازه‌داری هم که مایحتاج مردم را برطرف کند، مسئولان ناچارند امنیت آنجا را برقرار کنند. در روز ترافیک زیاد است و با توجه به دو شغله بودن برخی از مردم، آنها نمی‌توانند خرید روزانه‌شان را انجام دهند. زیست شبانه در کنار تأمین مایحتاج مردم می‌تواند رنگ تفریح هم به خود بگیرد. مردم باید بتوانند بخشی از کارهایی که در روز مانده را شب انجام دهند.»