اما افسوس که در شهر خبری از کوچه‌باغ نیست و برای دیدن کوچه‌باغ‌ها باید به روستاهای دورافتاده سفرکرد تا دلی از عزا درآورد و سراسر کوچه‌باغ را قدم زد. با این حال اگر در شهر دنبال حال و هوای کوچه‌باغ هستید می‌توانید به باغراه‌های مدرن امروزی که حکم بهشت پنهان پایتخت را دارند، بسنده کنید. در چند سال اخیر فضاهای متروکه بی‌دفاع و بدون استفاده در محله‌ها به باغراه تبدیل شده و مسئولان شهری برای طراحی کوچه‌باغ‌های قدیمی به همان شکل تلاش کرده‌اند. با تجهیز باغراه‌ها به امکانات مختلف، سعی بر ایجاد مکانی برای گذران اوقات فراغت شهروندان شده‌است. با این وجود برخی مناطق با داشتن تعداد زیادی باغراه، سرانه فضای سبز بیشتری را به خود اختصاص داده‌اند و برخی مناطق نیز با داشتن تعداد اندکی باغراه سرانه فضای سبز کمتری دارند. در این گزارش وضعیت باغراه و پراکندگی آنها در مناطق پهنه شرق را بررسی کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
تاریخچه باغراه
تاریخچه باغراه‌های فعلی، به همان کوچه‌باغ‌های قدیمی باز می‌گردد. در گذشته به کوچه‌های باریکی که از میان ۲ باغ رد می‌شد، کوچه‌باغ می‌گفتند. البته تعریف باغراه‌ها در زبان لاتین کمی متفاوت‌تر است و به بزرگراه‌های پهنی گفته می‌شود که در بین دو خط آن محوطه عریضی از درختکاری، پارک یا بیشه وجود دارد که ورود کامیون‌ها به داخل آنها ممنوع است. از این تعریف که بگذریم لذت قدم زدن در کوچه‌باغ‌های قدیمی وصف نشدنی است و به‌ویژه وقتی که باران به دیوارهای کاهگلی باغ‌ها می‌خورد، بوی مطبوع کاهگل خیس شده این لذت را دوچندان می‌کند. اما این روزها خبری از آن باغ‌ها نیست و در فضاهای شهری ماهیت کوچه‌باغ‌ها تغییر کرده و جای خود را به باغراه‌ها داده است، فضاهایی که شهرداری‌های مناطق با عنوان باغراه در محله‌ها ایجاد کرده‌اند به‌طورکلی دو حالت دارند، یا فضاهای بی‌دفاع و متروکه‌ای است که ظرفیت تبدیل به باغراه را دارند، یا فضاهایی که بدون استفاده در محله‌ها باقی مانده‌اند. در این شرایط شهرداری با ایجاد یک مسیر ایمن و ایجاد فضای سبز در دوطرف این مسیر، باغراه ایجاد می‌کند. البته مدیریت شهری مناطق فقط به ایجاد باغراه بسنده نکرده و با تجهیز این مسیر به امکانات مختلف به نوعی با یک تیر چند نشان زده‌است. این باغراه‌ها با افزایش سرانه‌های فضای سبز، فرصتی برای گذران اوقات فراغت شهروندان فراهم کرده‌اند و به امکاناتی از جمله مبلمان شهری، روشنایی، آبنما، فضای سبز متحرک و... مجهز است البته ناگفته نماند تمام تلاش مسئولان در راستای ایجاد فضای مفرح برای شهروندان است.
منطقه ۴
خیابان درختی ظرفیت باغراه را دارد
منطقه ۴ به‌عنوان بزرگ‌ترین منطقه پایتخت سرانه فضای سبز مناسبی برای شهروندان دارد. سرانه فضای سبز این منطقه با داشتن ۲۵۵ بوستان محلی و فرامحلی و همجواری با طرح توسعه کمربند سبز تهران ۲۲مترمربع است و از این حیث جزو ۴ منطقه ثروتمند پایتخت در این زمینه محسوب می‌شود. اما با وجود تعداد بوستان‌های جنگلی، کوهستانی و گستردگی فضای سبز محلی، در این منطقه معبری که بتوان آن را باغراه نامید، وجود ندارد. «سیدمحمد قاضی میرسعید» رئیس اداره فضای سبز شهرداری منطقه دراین‌باره می‌گوید: «خیابان درختی در انتهای خیابان شهید ناهیدی محله جوادیه ویژگی‌های لازم برای تبدیل شدن به باغراه را دارد و حدود ۵ سال پیش موضوع تبدیل شدن این خیابان به باغراه، در اداره فضای سبز و معاونت خدمات شهری و محیط‌زیست شهرداری منطقه مطرح و مورد تأیید قرار گرفت اما به مرحله اجرا نرسید.» او درباره احتمال اجرایی شدن این طرح در آینده می‌افزاید: «در حال حاضر به دلیل مشکلات مالی، ساخت باغراه در اولویت برنامه‌های شهرداری نیست، اما ممکن است در آینده این طرح اجرا شود.»
منطقه ۸
باغراه‌های شهید ثانی و گلبرگ
منطقه ۸ از لحاظ تعداد باغراه‌ها، منطقه‌ای کم‌برخوردار است. با توجه به وسعت هزار و ۳۲۲ هکتاری این منطقه و جمعیت بیش از ۴۰۰ هزار نفر، سرانه فضای سبز این منطقه اندک است. منطقه ۸ با ۳ ناحیه شهرداری، ۸۷ بوستان در مساحت‌های کوچک دارد ولی سرانه فضای سبز برای هر نفر در این منطقه حدود ۱/۴مترمربع است و فقط ۲ باغراه در این منطقه وجود دارد.
«سلامت جوادی» رئیس اداره فضای سبز شهرداری منطقه ۸ دراین‌باره می‌گوید: «ما در این منطقه با تراکم زیاد جمعیت و بافت فرسوده مواجه هستیم و همین موضوع دلیل کمبود زمین و فضای خالی برای ایجاد بوستان است. تمام سعی و تلاش شهرداری منطقه ۸ شناسایی زمین‌های خالی و ایجاد بوستان و فضای سبز در محله‌هاست.» منطقه ۸، ۲ باغراه دارد که باغراه شهید ثانی، در خیابان شهید ثانی (۴۶ متری سابق) با مساحتی بیش از ۲ هزار مترمربع، شامل امکاناتی از جمله مبلمان شهری، فضای سبز، روشنایی، باکس گل و آبنماست. باغراه گلبرگ، با مساحتی بالغ برهزار و ۵۰۰مترمربع، دارای امکاناتی از جمله فضای سبز، مبلمان شهری و آبنماست. همچنین باغراه دوم منطقه ۸ در حدفاصل بزرگراه شهید باقری تا بوستان معلم قرار دارد.
منطقه ۱۳
۲ باغراه در دل سرخه‌حصار
باغراه‌های منطقه ۱۳ در یکی از مهم‌ترین نقاط گردشگری منطقه یعنی در بوستان جنگلی سرخه‌حصار ایجاد شده‌اند. وضعیت این منطقه از لحاظ سرانه فضای سبز معمولی و مساحت کلی آن ۱۲/۹ کیلومترمربع است و جمعیتی بیش از ۷۳۷ هزارو ۲۸۸ نفر دارد. با این وجود سرانه فضای سبز برای هر نفر در این منطقه، ۸۷/۸مترمربع البته بدون احتساب بوستان جنگلی سرخه‌حصار است. «مهدی صالح‌زاده» معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه ۱۳ دراین‌باره می‌گوید: «سهم این منطقه از ظرفیت باغراه‌ها، انگشت‌شمار است و در ۴ ناحیه منطقه ۱۳ به دلیل کمبود فضا نمی‌توان برای ایجاد باغراه‌های جدید برنامه‌ریزی کرد.» با این حال اکنون ۲ باغراه در بوستان جنگلی سرخه‌حصار ایجاد شده که باغراه نرگس، بیش از ۸ هزار و ۴۰۰مترمربع مساحت و امکاناتی از جمله مبلمان شهری، فضای سبز و آلاچیق دارد. همچنین باغراه زنبق نیز در این بوستان جنگلی دارای مساحتی بیش از ۳ هزارمترمربع و امکاناتی از جمله مبلمان شهری، فضای سبز و آلاچیق است. بوستان جنگلی سرخه‌حصار در بزرگراه رسالت، بزرگراه شهید یاسینی قرار دارد.
منطقه ۱۴
باغراه‌های هفت‌گانه
منطقه ۱۴، ۶ ناحیه و ۲۶ محله دارد که بیشترین محله‌ها را در میان مناطق تهران به خود اختصاص داده و وسعت این منطقه با احتساب حریم ۲۲/۰۳ کلیومترمربع است. این منطقه از لحاظ تعداد باغراه‌ها در مقایسه با منطقه همجوار خود یعنی منطقه ۱۳ وضعیت مناسب‌تری دارد و سرانه فضای سبز برای هر نفر حدود ۵/۱مترمربع است. تمام باغراه‌های منطقه ۱۴ به امکاناتی از جمله آلاچیق، مبلمان شهری و ست‌های ورزشی مجهز است. این منطقه ۷ باغراه دارد که مشخصات آنها به شرح زیر است. باغراه مهر، مساحتی بیش از ۱۳ هزار و ۶۰۲متر دارد و در بزرگراه شهید محلاتی غرب، تقاطع بلوار نبرد شمالی است. باغراه نشاط (خوشحالی) نیز مساحتی بیش از ۶۲۸متر دارد و در خیابان تاجری قرار گرفته است. همچنین باغراه نبرد با مساحت ۳ هزارمتر در بلوار نبرد است. باغراه گیلکی نیز با مساحتی حدود ۳ هزار و ۸۲ متر در ابتدای بزرگراه شهید محلاتی قرار دارد. این میان باغراه نسترن در حاشیه جنوبی بزرگراه شهید محلاتی، حدفاصل شهید بزرگراه محلاتی تا پارک‌سوار نسترن قرار گرفته و ۵ هزار و ۵۹۰متر مساحت دارد. علاوه براینها باغراه ماهان با مساحتی حدود ۴ هزار و ۵۰۰ مترمربع در حاشیه غربی بلوار نبرد است. باغراه ورزش (نرمش) نیز ۱۵ هزار و ۲۸۹مترمربع مساحت دارد و در خیابان تختی است.
منطقه ۱۵
فراوانی باغراه‌ها
منطقه ۱۵ یکی از مناطقی است که از لحاظ تعداد باغراه‌ها وضعیت خوبی دارد. این منطقه مساحتی بیش از ۱۶ هزار و ۵۰۰ هکتار و ۶۵ هزار نفر جمعیت دارد. با این وجود منطقه از لحاظ سرانه فضای‌سبز در مقایسه با مناطق دیگر، وضعیت بسیار خوبی دارد و سرانه فضای سبز این منطقه با احتساب فضای داخل و خارج منطقه ۴۶/۳۰ و این میزان قابل‌توجهی است. «نادر لطفی» رئیس اداره فضای سبز منطقه ۱۵ دراین‌باره می‌گوید: «منطقه ۱۵ تعداد زیادی باغراه دارد و مسئولان این حوزه درصددند با افزایش فضای سبز، فضاهای جنگلی و... سرانه فضای سبز را افزایش دهند. در حال حاضر ۸ باغراه در منطقه ۱۵ وجود دارد که شهروندان به‌عنوان تفرجگاه و پاتوق از این مکان‌ها استفاده می‌کنند.» باغراه‌های منطقه ۱۵ به‌ترتیب زیر هستند. یکی از این باغراه‌ها در خیابان خاوران، حدفاصل پایانه خاوران تا فرهنگسرای خاوران است که با مساحت ۹ هزار و ۵۰۰مترمربع، امکاناتی از جمله مبلمان شهری، روشنایی و فضای سبز دارد. باغراه بعثت نیز در ابتدای خیابان عباس کاشی تا ابتدای هاشم‌آباد، دارای مساحتی بیش از ۷ هزارمترمربع و امکاناتی از جمله مبلمان شهری، فضای سبز، روشنایی و آبخوری است. همچنین باغراه خاورشهر حدفاصل ابتدای بلوار ابوذر تا بلوار ده حقی، با مساحت بیش از ۸ هزار ۴۶۵مترمربع، دارای مبلمان شهری، روشنایی، فضای سبز است. باغراه ابوذر نیز به مساحت ۶ هزار و ۲۹۴مترمربع، مبلمان شهری، فضای سبز و روشنایی دارد. همچنین باغراه بسیج در بزرگراه بسیج، تقاطع آهنگ، ۶ هزارمترمربع مساحت و مبلمان شهری و روشنایی دارد. علاوه براینها باغراه طوس در کیانشهر، کوی آزادی، با ۲ هزار و ۲۳۰مترمربع مساحت، دارای امکانات اولیه باغراه‌هاست. این میان در باغراه آل‌ابراهیم در کیانشهر، تقاطع خیابان آل‌ابراهیم نیز به مساحت ۲ هزارمترمربع، امکانات اولیه باغراه‌ها وجود دارد. باغراه اسپیره مسعودیه، شهرک والفجر، خیابان دستغیب هم با ۴ هزارمترمربع مساحت، دارای امکاناتی از جمله مبلمان شهری، فضای سبز، دستگاه‌های ورزشی، روشنایی و... است.
- ۸ باغراه در منطقه ۱۵ وجود دارد که در میان مناطق پهنه شرق این منطقه از وضعیت خوبی برخوردار است.
- ۷ باغراه در منطقه ۱۴ ایجاد شده که بیشترین باغراه‌ها در بزرگراه شهید محلاتی هستند.
- ۲ باغراه سهم مناطق ۸ و ۱۳ از میان باغراه‌های پایتخت است. در این ۲ منطقه با توجه به کمبود فضا امکان ایجاد باغراه‌های بیشتر فعلاً وجود ندارد.
- ۲۵۵ بوستان محلی در منطقه ۴ وجود دارد که میزان قابل توجهی است اما این منطقه اکنون باغراه ندارد.
معاون اجتماعی و فرهنگی شهردار منطقه ۱۵
ایجاد آرامش روانی در شهر
ایجاد باغراه‌ها درکنار جلوه و زیبایی در روح و روان شهروندان هم تأثیرگذار است. «اکبر مختاری» معاون اجتماعی و فرهنگی شهردار منطقه ۱۵ دراین‌باره می‌گوید: «باغراه‌ها به لحاظ چیدمان و طراحی، تصویر ذهنی خوبی برای شهروندان ثبت می‌کنند. افزایش باغراه‌ها در شهر می‌تواند آرامش روانی برای شهروندان ایجاد کند.» او می‌افزاید: «منطقه ۱۵ وضعیت خوبی از لحاظ تعداد باغراه دارد و مدیریت شهری منطقه و سایر مسئولان تلاش خود را برای افزایش فضای سبز به‌ویژه جنگلکاری‌ها انجام می‌دهند تا با افزایش سرانه فضای سبز منطقه تأثیرات مثبت اجتماعی را در میان شهروندان شاهد باشیم.» او درباره برگزاری گذرهای فرهنگی در کنار باغراه‌ها می‌گوید: «ما در کنار باغراه‌ها، گذرهای فرهنگی تدارک دیده‌ایم تا شهروندان به‌صورت ویژه از امکانات تفریحی، فرهنگی، رفاهی و... بهره‌مند شوند. تدارک برنامه‌هایی از جمله جنگ شادی، دورهمی‌های سالمندی، ایستگاه‌های سلامت، عصرانه‌های کتاب و... از جمله برنامه‌هایی است که در کنار باغراه‌ها اجرا می‌شود.»
معاون خدمات شهری و محیط‌زیست منطقه ۱۵
توسعه ۱۹ هزارمتر فضای سبز
سرانه فضای سبز مناطق پایتخت با توجه به وسعت و جغرافیای آنها متفاوت است. در ۴ ماه نخست امسال برای منطقه ۱۵ سرنوشت بسیار خوبی از لحاظ افزایش سرانه فضای سبز رقم خورده، درحالی که این منطقه با توسعه ۱۹ هزار مترمربع سرانه فضای سبز جزو مناطق ۲۲ گانه زبانزد است. «علی‌اکبر کریمی‌پور» معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه ۱۵ دراین‌باره می‌گوید: «سرانه فضای سبز منطقه ۱۵ در مقایسه با مناطق دیگر وضع خوبی دارد. با این وجود، از ابتدای امسال کاشت و توسعه فضای سبز در فضاهای جنگلی، حاشیه و رفیوژهای میانی بزرگراه‌ها، فضاهای بی‌دفاع، فضاهای بدون استفاده در محله‌ها و... در منطقه ۱۵ در دستور کار قرارگرفته است.» او می‌افزاید: «در حال حاضر ۱۹ هزارمترمربع به سرانه فضای سبز منطقه ۱۵ اضافه شده که این رقم با توجه به اقدامات برنامه‌ریزی شده در آینده رو به افزایش خواهدبود.»