واقعه‌ای که پس از ۱۴۰۰سال مردم همچنان در سوگ شهدای دشت نینوا سیاه می‌پوشند و سوگواری می‌کنند. برگی از تاریخ که با گذر زمان نه تنها زنگار فراموشی نگرفته است بلکه هر سال موجب وحدت و همدلی بیشتر مردم می‌شود و سنت‌ها و آیین‌های مرسوم در این ایام با برگزاری برنامه‌های خاص و ویژه از نسلی به نسل بعدی منتقل می‌شود. این گزارش روایت سنت‌هایی است که هر سال با حضور گسترده سیاهپوشان سالار شهیدان برگزار می‌شود.
اطلاعات دقیقی از قدمت و عقبه مراسم در دست نیست، اما قدیمی‌های محله سنگلچ براین باورند این مراسم بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد و برای نخستین‌بار از سوی مادری که فرزند بیمار داشته، انجام شده است. مراسم «حلواپزون» که در گذر زمان نه تنها فراموش نشده، بلکه هر سال به تعداد شرکت‌کنندگان آن افزوده می‌شود. این مراسم هر سال ظهر تاسوعا در چهارراه گلوبندک، کوچه عرب‌ها برگزار می‌شود. برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر از شیوه برگزاری مراسم، سراغ برخی از اهالی و مسئولان محله سنلگج می‌رویم. یکی از شهروندان آلبوم عکسی را نشانمان می‌دهد که جمعیت شرکت‌کننده در مراسم حلواپزون را ثبت کرده‌اند. «میکائیل سعید» از اهالی قدیمی محله سنگلج حین تماشای عکس‌ها می‌گوید: «این مراسم قدمت دیرینه دارد اما بیش از ۲۰ سال است که شهروندان با این مراسم آشنا شده‌اند و هر سال به تعداد شرکت‌کنندگان آن اضافه می‌شود.» در برخی از عکس‌ها عزاداران لباس‌های محلی به تن دارند که دلیلش را از سعید جویا می‌شویم و می‌گوید: «این مراسم ویژه اهالی سنگلج و پایتخت‌نشینان نیست. همه مردم وقتی درباره مراسم حلواپزون چهارراه گلوبندک و حاجت‌هایی که روا می‌شود، می‌شنوند از هر جای ایران خود را به اینجا می‌رسانند. حضور عزاداران با هر لباس و پوشش و گویش در کنار هم برادری و یکدلی را نشان می‌دهد.» به گفته او ماه محرم فرصتی پیش می‌آورد تا مردم فارغ از دغدغه‌های زندگی، بدون توجه به فاصله‌های طبقاتی کنار هم قرار بگیرند و مشغول خدمت‌رسانی به سوگواران شهدای کربلا شوند.
قدمت مراسم حلواپزون
کسی اطلاعات دقیقی از شکل‌گیری این مراسم ندارد، اما برخی از اهالی قدیمی متفق‌القول یک ماجرا را روایت می‌کنند: «سال‌های خیلی دور، مادری فرزند بیماری داشت که پزشکان از مداوایش قطع امید می‌کنند. مادر مستأصل می‌شود و نذر می‌کند اگر فرزندش شفا یابد، ظهر تاسوعا حلوا بپزد تا بین سینه زنان امام حسین(ع) پخش کند.» همین نیت مادرانه به مراسمی بزرگ تبدیل می‌شود و هر سال دل‌سوختگان محرم، ظهر تاسوعا خود را به کوچه عرب‌ها می‌رسانند و اندکی حلوا برمی‌دارند تا حاجت روا شوند.
اینجا عشق موج می‌زند
«معصومه اکبری» بانوی میانسالی که هر سال در این مراسم شرکت می‌کند درباره حس و حال این مراسم می‌گوید: «حدود ۵ سال است که به محله سنگلج آمده‌ایم و از همان ابتدا با این مراسم آشنا شدم اما هیچ‌وقت روایت‌های بازگو شده را باور نمی‌کردم تا اینکه یکسال در آن شرکت کردم و چیزی جز عشق در بین مردم ندیدم. پدر و مادرهایی که خود را فراموش کرده‌اند و برای رفع مشکل و عاقبت‌بخیری فرزندانشان نیت می‌کنند و حلوا می‌پزند. زن و مرد، کوچک و بزرگ، پیر و جوان، دوشادوش هم روی پیک نیک‌های کوچک آردها را تفت می‌دهند و زیر لب آهسته ذکر می‌گویند و صلوات می‌فرستند. این مراسم سرشار از دلدادگی است و ارادت.»
فرشته‌ای که نتیجه نذر است
«امید عالی» از جمله کسانی است که هر سال در این مراسم شرکت می‌کند. توسط یکی از اهالی با او تلفنی گفت‌وگو می‌کنیم و ماجرای حضورش را در مراسم حلواپزون کوچه عرب‌ها این‌گونه تعریف می‌کند: «۱۰ سال است که ازدواج کرده‌ام. اوایل همه چیز خوب بود تا اینکه متوجه شدم صاحب فرزند نمی‌شویم. به اتفاق همسرم مداوا را آغاز کردیم اما فایده‌ای نداشت. به سفارش دوستان با همسرم در این مراسم شرکت کردیم. اکنون صاحب دخترکوچولوی ۴ ساله به نام هانیه هستیم. ساکن تهران نیستیم اما هر سال ظهر تاسوعا با دختر و همسرم به کوچه عرب‌ها می‌آییم و حلوا می‌پزیم و از سوگواران و حاجت‌مندان پذیرایی می‌کنیم.» او تنها کسی نیست که با شرکت در این مراسم حاجت گرفته و نذرش قبول شده است. «رامین حسین‌نژاد» ساکن ورامین است و به گفته خودش هر سال در این مراسم شرکت می‌کند. او در گفت‌وگو با همشهری محله می‌گوید: «هیچ وقت فکر نمی‌کردم شنیده‌ها در مورد مراسم حلواپزون محله سنگلج صحت داشته باشد تا اینکه ۲ سال پیش به اصرار مادرم ظهر تاسوعا در این مراسم شرکت کردم و نمی‌دانم چطور شد که دلبسته این مراسم شدم. هر سال ماه محرم لحظه‌شماری می‌کنم تاسوعا برسد و همراه با مادرم در این مراسم شرکت کنم. برخلاف مراسم دیگر که تجملاتی برگزار می‌شود، همه با امکانات ساده می‌آیند و انواع حلواهایی که بلد هستند می‌پزند و از عزاداران پذیرایی می‌کنند. برای درک آنچه در بین سوگواران می‌گذرد، باید بیایید و ببینید.»
خادم عزاداران شهدای کربلا
عکس خانواده‌ای که در ورق پایانی آلبوم قرار دارد، نظرمان را جلب می‌کند. همراه با یکی از اهالی نشانی خانواده رضایی را به دست می‌آوریم و درباره مراسم حلواپزون با آنها گفت‌وگو می‌کنیم. «حسن رضایی» ماجرای حضور در مراسم را اینچنین تعریف می‌کند: «ماجرا مربوط به ۱۰ سال پیش است. همراه با خانواده‌ام برای شرکت در مراسم عزاداری راهی بازار شدیم. در محله سنگلج، زنان و مردانی را دیدیم که حلوا به دست از سوگواران پذیرایی می‌کردند. پرس‌وجو کردیم و متوجه شدیم یک نذری ساده سبب ایجاد چنین تجمع بزرگ و باشکوهی شده است. گروهی که یکدل کنار هم می‌نشینند و خالصانه حلوا می‌پزند و از عزاداران پذیرایی می‌کنند. اکنون بیش از ۱۰ سال است که از این ماجرا می‌گذرد و هر سال همراه با اعضای خانواده در این مراسم شرکت می‌کنیم. حضور در چنین مراسمی موجب ایجاد همدلی می‌شود که به نظرم فلسفه قیام عاشورا چیزی جز این نیست.»
- محرم در محله‌ها
- محله عباسی: تعزیه‌خوانی
تعزیه یا شبیه‌خوانی یکی از قدیمی‌ترین نمایش‌های مذهبی و سنتی است. در ایام محرم از این نوع سبک نمایش برای بازگو کردن واقعه کربلا استفاده می‌کنند و رخدادهای دشت نینوا را به تصویر می‌کشند. در حقیقت از این طریق هنرمندان، روایت‌های نوشته شده در کتاب‌های مختلف را همراه با موسیقی و متن موزون و البته در قالب نمایش اجرا می‌کنند. تعزیه‌خوانی آذری‌ها که در مسجد صاحب‌الزمان(عج) محله عباسی، نبش ایستگاه مترو جوادیه اجرا می‌شود، طرفداران زیادی دارد. همچنین در ایام محرم خیمه بزرگی در پارک دانشجو و سبزه‌میدان برپا می‌شود که هنرمندان تعزیه هر شب در آن برنامه تعزیه‌خوانی اجرا می‌کنند.
- تکیه درخونگاه:نخل‌گردانی
یکی از آیین‌های نمادین و تأثیرگذار در مراسم عزاداری‌سالار شهیدان سنت نخل یا بیرق‌گردانی است. این سنت در بین یزدی‌ها مرسوم است. اما ظهر عاشورا توسط مشهدی‌ها در مسجد رضوی میدان نهم دی هم اجرا می‌شود. در واقع عزاداران در این مراسم نخلی را به یاد پرچم حضرت ابوالفضل(ع) که علمدار دشت کربلا بوده همراه با نوحه و مدیحه‌سرایی در بین سوگواران می‌چرخانند. قدیمی‌ترین نخل تهران در سنگلج، خیابان شهید اکبرنژاد از محله‌های قدیمی تهران قرار دارد و این مراسم در تکیه درخونگاه نیز اجرا می‌شود. عزاداران حسینی برای شرکت در این مراسم از نقاط دور و نزدیک به‌ویژه تجریش می‌آیند.
- مسجد رضوی:گهواره‌گردانی
شهادت حضرت علی‌اصغر(ع)، طفـــل ۶ مـــاهه، غم‌انگیزتـرین روایت عاشــــوراست. سیاهپوشان محرم برای نشان دادن مظلومیت این طفل خردســال، گهواره‌ای تزیین می‌کنند و در ابتدای دسته‌ها قرار می‌دهند. عزاداران که حاجتی دارند برای برآورده شدن نیتشان نذر می‌کنند و پول و پارچه و لباس خردسال، داخل گهواره می‌اندازند. قدیمی‌ترین مراسم گهواره‌گردانی مربوط به‌مسجد رضوی است که هر سال در روز عاشورا با شکوه خاصی برگزار می‌شود.
- محله امیریه: شاه‌حسین‌گویان
اجرای مراسم «شاه‌حسین‌گویان» توسط هیئت مکتب طاها در محله امیریه بیش از نیم‌قرن قدمت دارد. این مراسم توسط آذری‌ها که بیشتر آنها نانوا هستند اجرا می‌شود. در این مراسم مردان سیاهپوش با در دست گرفتن چوب به شیوه خاصی عزاداری می‌کنند. شرکت‌کنندگان چوب‌ها (به جای شمشیر) را با حرکات خاصی تکان می‌دهند و مدام ندای «شاخسی، واخ سی» که همان «شاه حسین، وای حسین» است، سر می‌دهند. این مراسم هر سال تاسوعا و عاشورا در میدان منیریه، خیابان پیران عقل اجرا می‌شود.
- میدان ارک: خیمه‌سوزان
مراسم خمیه‌سوزان در برخی از مکان‌ها ظهر عاشورا و در برخی از هیئت‌ها عصر عاشورا برگزار می‌شود. برگزاری این مراسم به معنای شهادت امام حسین(ع) و اسارت خاندانش و پایان مصیبت تاریح دشت نینواست. در این مراسم خیمه‌های شهدا آتش زده می‌شوند و سوگواران در مصیبت امام حسین(ع) و خاندانش اشک می‌ریزند. این مراسم در میدان ارک، میدان منیریه، چهارراه ولی‌عصر(عج)، میدان راه‌آهن، ۱۵ خرداد و زیر پل نهم دی اجرا می‌شود.