یکی از اساسی‌ترین دلایل اقبال عمومی علویان به مازندران، حضور چشمگیر سادات مهاجر به این منطقه بود. این مهاجرت، از همان قرن یکم هجری آغاز شد که بعدها ایجاد دیگر حکومت‌های شیعی در این ۲ استان شمالی را در پی داشت. همین مساله باعث شد تشیع و اظهار ارادت به اهل بیت(ع) جایگاه ویژه‌ای بین شمالی‌ها داشته باشد. برگزاری آیین‌های ویژه محرم در گیلان و مازندران نمونه بارز این ارادت به خاندان عصمت و طهارت(ع) است.
- آیین های عزاداری حسینی(ع) در گیلان
مهسا طالبی - رشت-خبرنگار:
ماه محرم، آغاز سوگواری برای سرور و سالار شهیدان(ع) در همه جای ایران است. در گیلان هم چند روز زودتر از آغاز محرم، مردم خود را برای برگزاری آیین‌های سوگواری آماده می‌کنند. عزاداری دهه اول محرم در ماسوله، علم واچینی، تعزیه در دیلمان و ضیابر، کرب‌زنی در لاهیجان، تاسوعای سید شرف شاه، چهل علم گیلان، هفت کوگاه، یازدهم محرم رودبنه و مراسم تشت‌گذاری اسالم و محرم در باورها و آیین‌های مردم گیلان، به عنوان یادگاران عاشورایی به ثبت رسیده در فهرست آثار ملی کشور هستند. برخی از این آیین‌ها کم و بیش در تمام گیلان مشابه است ولی برخی از آنها به ویژه در مناطق روستایی و کوه‌نشین با دیگر مناطق تفاوت دارد.
- گل‌مالی و نظافت مساجد
گل‌مالی مساجد و بقاع متبرکه یکی از این آیین‌ها بود. یکی، ۲ هفته مانده به محرم، دختران جوان، مساجد و بقاع متبرکه را غبارروبی و کف مساجد را گل‌کاری می‌کردند. بعد از چند روز، روی طاقچه‌ها و منبر را گلاب می‌پاشیدند تا بوی نم محیط برطرف شود. ۲ ساعت پیش از اذان مغرب شب اول محرم، جوانان و نوجوانان دسته‌های سینه‌زنی به راه می‌انداختند و به پیشواز محرم می‌رفتند. آنان می‌خواندند: «محرم آمد و عیش عزا شد/ حسین(ع) با اهل خود در کربلا شد».
گل‌مالی مساجد و تمیز کردن حسینیه‌ها تقریبا در تمام گیلان به دلیل استقبال از محرم رایج بود. در گذشته، عمده ساختمان‌ها از گل ساخته می‌شد و به دلیل روشن کردن هیزم در داخل ساختمان، دودگرفتگی و سیاه‌شدن دیوارها عادی بود. آیین گل‌مالی به نیت برآورده شدن حاجات، توسط دختران جوان برگزار می‌شد. در روستاهای غرب گیلان نیز زنان و دختران وظیفه نظافت و گل‌مالی مساجد را برعهده داشتند.
- علم‌بندی
علم‌بندی سنتی است که از گذشته تاکنون در بیشتر مناطق گیلان رواج داشته و تنها در برخی جزییات تغییر یافته است. این آیین در سال‌های اخیر مورد انتقاد قرار گرفته است و بیشتر افراد محلی و سنتی اجرای آن را دنبال می‌کنند. در مساجد مناطق کوهپایه معمولا متولی مسجد به همراه تنی چند از جوانان، چوبی از درخت شمشاد را که ۳۰ یا ۴۰ سانتی‌متر ضخامت و ۲ تا ۳ ارتفاع داشت، انتخاب می‌کردند. یک دست فلزی که نماد ۵ تن آل عباست روی آن می‌گذاشتند و اطراف آن را با پارچه‌های سبز و سیاه می‌بستند. علم به یاد شهادت امام حسین(ع) و یارانش آماده می‌شد و تا اربعین در گوشه‌ای از مسجد قرار می‌گرفت. در پایان مراسم عزاداری، پارچه‌های علم باز می‌شد و کسانی که حاجت داشتند، برای برآورده شدن حاجت، پارچه را با خود می‌بردند. اگر حاجتشان برآورده می‌شد، سال دیگر پارچه جدیدی تهیه می‌کردند و به علم می‌بستند.
- بستن پارچه‌های رنگی به اسب‌ها
پارچه‌های رنگی به نشانه عزاداری بر اسب نیز بسته می‌شد. اسب نماد وفاداری ذوالجناح به امام حسین(ع) بود که با نشانه‌های صاحبش به سمت خیمه‌ها برگشت. در روستاهای شهرستان صومعه‌سرا، برای نشان دادن این‌که مردم برای عزاداری امام حسین(ع) آماده شده‌اند، اسب‌ها را زین می‌کردند و به گردن و یال آنها پارچه‌های رنگی می‌بستند.
- عزاداری در آستانه اشرفیه
همزمان با فرارسیدن ماه محرم، آیین مذهبی علم‌بندی در حرم مطهر سید جلال‌الدین اشرف(ع) آستانه اشرفیه برگزار می‌شود. در این آیین، یکی از سوگواران در میان حزن و اندوه شرکت‌کنندگان که با نوحه‌خوانی مداحان اهل بیت(ع) همراه است، علم را در قسمتی از حرم مطهر آستانه اشرفیه نصب می‌کند. پس از نصب آن که نماد عزاداری سالار شهیدان، امام حسین(ع) است، عزاداران با حرکت به سمت بقعه آقا سید محمد(ع) چنین علمی را در این بقعه متبرکه هم نصب می‌کنند. آیین علم‌بندی همراه با سیاه‌پوش کردن حرم مطهر سید جلال‌الدین اشرف(ع) برگزار می‌شود. این رسم حدود ۱۰۰ سال در شهر آستانه اشرفیه قدمت دارد و انجام آن، نشان‌دهنده آغاز آیین‌های سوگواری ماه محرم و شهادت حضرت امام حسین(ع) است.
- مجمعه‌دهی
مجمعه‌دهی آیینی است که به پاس سخاوت مردمان این سرزمین از شب نخست محرم تا سومین روز شهادت امام حسین(ع) برگزار می‌شود. روستاییان با غذاهای محلی و برنجی که حاصل دسترنجشان است، طبق نذری که دارند با غذاهای محلی پذیرای عزاداران حسینی می‌شوند. در این مراسم روستاییان غذاهای محلی همچون فسنجان، شیرین خورشت، کوکو، خورشت آلوقیسی و سایر غذاهای محلی را می‌پزند، در سینی‌های بزرگ می‌چینند و روی سر جوانان قرار می‌دهند تا به مسجد روستا ببرند. مردان در مساجد گردهم می‌آیند و هر چند نفر دور یک مجمع می‌نشینند و از غذای نذری میل می‌کنند.
- کرنانوازی
کرنا یکی از سازهای منطقه است که در گذشته برای اطلاع‌رسانی و اعلام خبری به مردم از آن استفاده می‌شد، اما امروز فقط به عنوان ساز مراسم عزاداری مورد استفاده قرار می‌گیرد. کرنانوازی از سنت‌های قدیمی گیلان است. کرنا در ماه‌های محرم و صفر در مناطق مختلف استان نواخته می‌شود. رگزاری این آیین بیشتر در شهرهای آستانه اشرفیه، رحیم‌آباد، واجارگاه و کلاچای در شرق گیلان به قوت خود باقی است. در غرب گیلان هم کرنا زدن در حوالی غروب، نشانه‌ای برای استقبال از محرم بود. در دهه عاشورا هر مسجدی که کرنا می‌زد، یعنی امشب در این مسجد مراسم عزاداری برپاست.
کرنا معمولا به صورت دسته‌جمعی و در قالب گروه‌های ۱۰ نفره نواخته می‌شود. یک نفر سرگروه است و بقیه او را همراهی می‌کنند. شخص با تجربه‌ای به عنوان تک‌نواز گروه، نوایی را در کرنا می‌دمد و بقیه نفرات پاسخ می‌دهند. تک‌نواز گروه، مصیبتی از حضرت امام حسین(ع) را در کرنا می‌دمد و پس از آن صدای «وای وای» از کرنای او به گوش می‌رسد. در این لحظه، گروه نوای «حسین وای» را در کرنا می‌دمند و شنوندگان «وای وای، حسین وای» را از تک‌نواز و گروه او می‌شنوند. امسال نیز همزمان با نخستین شب ماه محرم، آیین کرنانوازی که در گویش محلی کرنی‌زنی نام دارد، در روستای فوشازده آستانه اشرفیه برگزار شد. در این مراسم همراه با کرنی‌زنی، آیین علم‌بندی و سیاه‌پوش کردن بقعه متبرکه آقا سید حمید(ع) این روستا نیز برگزار شد.
- عزاداری در ماسوله
مراسم عزاداری حسینی در شهر تاریخی ماسوله از توابع گیلان هر سال به همراه آیین‌های سنتی برگزار می‌شود. از جمله این مراسم می‌توان مراسم سنج‌زنی اول محرم در محله مسجدبر ماسوله را نام برد. در دهه اول محرم بزرگان ۴ محله در مسجد امامزاده عون بن علی(ع) جمع می‌شوند و برنامه‌های ماه محرم را اجرا می‌کنند. به احترام امامزاده عون بن علی(ع)، نخستین سنج در محله مسجدبر به صدا در می‌آید و لحظه‌ای بعد همزمان صدای سنج محله‌های خانه‌بر و کشه‌سر و اسدمحله شنیده می‌شود. سپس صدای سنج در ۴ محله ماسوله طنین‌انداز می‌شود تا خبر آغاز مراسم عزاداری شب‌های محرم در ماسوله به این شیوه آیینی و سنتی اعلام شود.
- شربت‌دهی و دریافت نذور
نخستین روز محرم در محله مسجدبر ماسوله، مراسم شربت‌دهی برگزار می‌شود. برای برگزاری این رسم در قدیم، اسبی زین می‌شد و با رفتن به ۴ محله ماسوله، علاوه بر مرثیه‌خوانی و سینه‌زنی، به عزاداران شربت داده می‌شد. اکنون این آیین را هر ۴ محله به ترتیب در ۴ روز اجرا می‌کنند. روز پنجم محرم به نیت حضرت ابوالفضل(ع) تشتی در محله کشه‌سر ماسوله آماده می‌شود. داخل آن مقداری آب می‌ریزند و پارچه سیاهی روی آن می‌اندازند. تشت را از مسجد محله با مرثیه‌خوانی حرکت می‌دهند تا مردم نذر خود را داخل تشت بریزند. این نذور صرف هزینه‌های مسجد محله می‌شود.
- طوق‌بندی(علم‌بندی)
مراسم طوق‌بندی(علم‌بندی) ماسوله نیز مانند خود این شهر زیبا، منحصربه‌فرد است. یکی از دلایل منحصربه‌فرد بودن، شکل میل علم است. علم‌های افقی که در شهرهای دیگر ایران متداول هستند در این شهر به دلیل پلکانی بودن و عرض کم کوچه‌ها قابل حمل نیستند. علت دیگر ویژه بودن این مراسم در ماسوله، اولویت‌های قوم‌گرایانه در اجرای آن است. علمدارها و کسانی که علم را به مسجد حمل می‌کنند، خانواده‌های قدیمی و شاخص شهر هستند که با اجرای این رسم موقعیت و اعتبار خود را قوام می‌بخشند. ترتیب سپردن علم‌ها به دسته‌ها اهمیت زیادی دارد و طبق مقررات انجام می‌شود.
- عاشورا در ماسوله
از هفتم محرم تا روز عاشورا اهالی ماسوله برای سالار شهیدان عزاداری می‌کنند و در مساجد و بقاع متبرکه این شهر مراسم روضه‌خوانی برپا می‌شود. از دیگر سنت‌های عزاداری مردم ماسوله زنده نگهداشتن شب تاسوعا و پیوند آن به صبح عاشوراست. دسته‌های عزاداری به مرثیه‌خوانی می‌پردازند و در میان کوچه‌های تودرتوی ماسوله حرکت می‌کنند. آنها صبح عاشورا در کنار بقعه امامزاده عون بن علی(ع) جمع می‌شوند و اقامه عزا می‌کنند. صبح عاشورا اهالی ماسوله طبق سنت، شیربرنج، چای دارچین و نان و عسل نذری می‌دهند. عصر عاشورا نیز در بازار سنتی ماسوله، تعزیه‌خوانی برگزار می‌شود و واقعه عاشورا به صورت نمادین به نمایش در می‌آید. شب عاشورا نیز با برگزاری مراسم شام غریبان، مرثیه‌خوانی و روضه‌خوانی و نذری همراه است.
- عشق امام حسین(ع) در تار و پود فرهنگ مازندران تنیده شده
اشکان جهان‌آرای - ساری-خبرنگار:
محرم که از راه می‌رسد حال و هوای جامعه تغییر می‌کند. در هر قشری می‌توان علاقه به اهل بیت(ع) را طی روزهای محرم دید. کاسب و دانشگاهی و کارمند و کارگر ندارد؛ همه پای کار هستند تا مجلس عزای امام حسین(ع) باشکوه‌تر از همیشه برگزار شود. شکل عزاداری‌ها طی سال‌های اخیر تغییراتی یافته و امروزی‌تر شده است، اما بین تمام این عزاداری‌ها، هنوز آیین‌های بومی عاشورایی در هر منطقه رنگ و بویی مجزا دارند. گویی تافته جدابافته‌ای در عزای سالار شهیدان هستند که هر چه بیشتر از قدمتشان می‌گذرد، جذاب‌تر و دلنشین‌تر می‌شوند.
در بین عزاداری‌های مجلل و گاه پرهزینه امروزی، عزاداری‌های ساده، بیشتر و بهتر، عشق و ارادت به امام شهیدان و یارانش را روایت می‌کنند. آیین‌های بومی عاشورایی در هر منطقه از ایران بسته به سبک زندگی و ساختار فرهنگی آن جامعه شکل و ساختاری متفاوت دارند؛ از نوع اجرا و ابزار عزا گرفته تا اطعام و تنوع غذاهای نذری، فرهنگ، پوشش، ادبیات، موسیقی و لحن و بسیاری از معیارهای دیگر.
مازندرانی‌ها رسوم عاشورایی و حسینی خود را مانند بسیاری از مناطق کشور پیش از فرارسیدن محرم آغاز می‌کنند. مطلع این رسوم آماده کردن مساجد و تکایاست که در قالب فراخوانی عمومی در هر محله و به‌ویژه در روستاها اعلام و انجام می‌شود. تعدادی از زنان چند روز پیش از محرم برای آماده‌سازی امکانات پذیرایی و غبارروبی مساجد و تکایا، دست به کار می‌شوند و این اماکن را برای حضور عزاداران سیدالشهدا(ع) آماده می‌کنند. جمع کردن نذور برای اطعام در شب‌ها و روزهای محرم نیز در بسیاری از مناطق و به‌ویژه روستاها توسط بزرگان محل چند روز پیش از محرم آغاز می‌شود؛ مشارکتی کاملا خودجوش و اجتماعی که فقط ریشه‌اش عشق به اهل بیت(ع) و سیدالشهدا(ع) است.
- علم رختکری، علم‌شویان، علم‌بندان
در برخی روستاهای مازندران رسمی در نخستین روزهای محرم برگزار می‌شود که نمادی از آماده شدن برای برپایی مجلس عزای امام حسین(ع) است. علم رختکری به معنای لباس‌پوشان به علم و علم‌شویان در روستاهای آمل، محمودآباد، سیمرغ، ساری، قائمشهر و برخی مناطق دیگر استان با آداب خاصی برگزار می‌شود. در روستای کلوده از توابع محمودآباد نزدیک به ۳ قرن است که خاندان جمالی رسم علم‌شویان را با برگزاری مراسمی باشکوه و حضور تعداد زیادی از عزاداران برگزار می‌کنند تا علم قدیمی روستا برای برپایی مجلس عزای امام حسین(ع) آماده شود. علم‌بندان نیز رسم مشابهی است که در برخی مناطق استان اجرا می‌شود.
- محرم پلاخوار
اطعام برای عزای امام حسین(ع) رسمی دیرینه است، اما در برخی مناطق، این رسم به شکلی متفاوت و خاص‌تر برگزار می‌شود، مانند کیاسر که زنان دوشادوش مردان در خدمت مجلس سیدالشهدا(ع) هستند. دختران جوان برنج‌ها را پاک می‌کنند، چند نفری مشغول شستن برنج می‌شوند و آن را برای مجلس عزای سیدالشهدا(ع) می‌پزند. محرم پلاخوار از شب یکم محرم در کیاسر آغاز می‌شود و تا روز عاشورا ادامه دارد. هر روز در یکی از محله‌های کیاسر این رسم اجرا می‌شود. تمام هزینه را نذور اهالی تامین می‌کند. روزانه نزدیک به یک تن برنج پخت می‌شود. گوشت هم از قربانی کردن گاو اهالی تامین می‌شود تا در این ۱۰ روز هر محله از کیاسر میزبان عزاداران حسینی باشد که از دور و نزدیک به اینجا می‌آیند.
در این سنت فقط از مردان پذیرایی می‌شود. استفاده از قاشق و چنگال هم مرسوم نیست و غذا باید با دست خورده شود. تا پیش از این‌که بزرگ مجلس «بسم‌الله» را نگفت، کسی دست به غذا نمی‌برد. پایان صرف غذا هم قرائت فاتحه‌ای است که توسط بزرگ‌تر مجلس اعلام می‌شود. زن‌ها در کنار مردان از شب قبل مشغول پخت غذا می‌شوند. غذا هم باید مانند گذشتگان کیاسری‌ها روی هیزم پخته شود. حتی اجاق‌ها نیز با حفر گودالی در زمین آماده می‌شوند و هیزم‌ها پس از خرد شدن توسط مردان جوان، برای آتش استفاده می‌شوند. زنان سرآشپز را به عنوان «کیوُنی» می‌شناسند.
گردانندگان اصلی بخش پخت غذا همین «کیوُنی» ها هستند. دیگ‌های بزرگ بلافاصله پس از پایان مراسم و خالی شدن، توسط اهالی شسته و به محله دیگر برای پختن غذا انتقال داده می‌شوند. کیاسری‌ها، محرم‌پلا را با برنج و گوشت و روغن محلی و روی آتش هیزم‌های منطقه خودشان تهیه می‌کنند. آیین محرم پلاخوار پارسال در فهرست آثار ناملموس میراث فرهنگی ثبت ملی شد.
- مجمعه‌گذاری
قدیم‌ترها که هنوز امکانات پذیرایی در مساجد و تکایا وجود نداشت، پذیرایی از عزاداران توسط اهالی و با تهیه غذا در خانه‌ها انجام می‌شد. در بسیاری از روستاهای مازندران مرسوم بود که روزهای خاصی از دهه نخست محرم، خانواده‌ها در حد توان خود هر مقداری که می‌توانستند غذایی آماده می‌کردند و به مسجد یا تکیه می‌بردند تا از عزاداران پذیرایی کنند. این شکل پذیرایی در برخی روستاها به‌ویژه روستای کوهستان بهشهر به شکل منسجم‌تر و ویژه‌تری برگزار می‌شد.
اطعام سنتی در روستای کوهستان بهشهر، از آن سنت‌های احیاشده‌ای است که به همت اهالی در سال‌های اخیر معرفی شد و حتی به ثبت ملی آثار ناملموس کشور هم رسید. زنان روستای کوهستان در دهه اول محرم در خانه و به سلیقه خود غذا می‌پزند و پس از مداحی و مرثیه‌خوانی یکی از زنان، با شنیدن صدای شیپوری که از مناره مسجد نواخته می‌شود، سینی غذاهای تزیین شده را روی سر می‌گذارند و با زمزمه نوحه‌ای که در مسجد خوانده می‌شود به سمت مسجد محل حرکت می‌کنند. هر مجمعه معمولا در اختیار ۴ نفر قرار می‌گیرد. ساعتی بعد هم برمی‌گردند و مجمع و ظرف‌های خود را پس می‌گیرند. شب اصلی اجرای این رسم کهن در روستای کوهستان، هفتم محرم است.
مجمعه‌گذاری در روستای بیزکی جویبار نیز به همین شکل برگزار می‌شود. زنان سینی‌های بزرگ حاوی غذاهای محلی که در منزل تهیه می‌کنند را روی سر می‌گذارند و به حسینیه روستا تحویل می‌دهند تا از عزاداران پذیرایی شود. روستای بیزکی در آیین‌های عاشورایی به واسطه سقانفار معروفش که سال ۱۳۸۶ به ثبت ملی رسید نیز شهرت دارد. بزرگان روستا می‌گویند پیشینه اجرای این آیین در روستا به سال ساخت سقانفار یعنی سال ۱۳۳۳ هجری قمری می‌رسد.
- فرمازنون
علاوه بر این‌که بسیاری از مازندرانی‌ها غذاهای آماده شده در منازل خود را به مساجد و تکایا می‌برند، اطعام در منزل هم از دیگر رسومی است که در برخی نقاط استان بسیار رایج است. در برخی روستاهای ساری و میاندورود، آیین فرمازنون یا فرما بزوئن اجرا می‌شود که در آن مهمانان از مناطق مختلف، توسط صاحبخانه‌ها برای صرف غذای نذری دعوت می‌شوند. این سنت در روستاهای دیگر مازندران نیز اجرا می‌شود. شهیدآباد بهشهر، درونکلای بابل، بادله ساری و بخش‌های زیادی از شهر سورک این سنت را اجرا می‌کنند. در غرب استان نیز روستاهای زیادی با اجرای این رسم از عزاداران پذیرایی می‌کنند. عاشورای هر سال، سورکی‌ها درِ خانه‌های خود را به روی عزاداران و مسافران باز می‌کنند. در این روز چندین هزار نفر برای حضور در کنار سفره‌های عزاداری سورکی‌ها به این شهر سفر می‌کنند.
- کرنانوازی
۷ سال پیش آیینی عاشورایی از رامسر به عنوان یکی از آیین‌های ملی و مذهبی در فهرست آثار معنوی ایران ثبت شد که شباهت زیادی به نقاره‌نوازی حرم امام رضا(ع) دارد. کرنا در غرب مازندران و به‌ویژه مناطقی از شهرستان رامسر در روز عاشورا نواخته می‌شود. ۲ گروه سرکرناچی و ورکن این رسم را اجرا می‌کنند. سرکرناچیان ۳ نفر هستند که در جواب صدای ساز آنها، ورکن‌ها در سازشان می‌دمند. آوای این سازها معمولا بر وزن جمله‌های یا حسین(ع) یا امام و وای حسین(ع) کشته شد اجرا می‌شود. برخی خانواده‌ها در رامسر قرن‌هاست که به اجرای این رسم پایبند هستند.
- نخل‌گردانی
آیین شناخته شده نخل‌گردانی که در استان‌های مرکزی ایران مانند یزد بیشتر دیده شده است، در برخی نقاط مازندران مانند روستاهای اورطشت آمل، معلم‌کلای محمودآباد، منطقه کجور، تیله‌بن ساری و برخی مناطق دیگر استان اجرا می‌شود، اما معروف‌ترین نخل‌گردانی مازندران با بیش از ۶ سده پیشینه در روستای نوا از توابع بخش لاریجان شهرستان آمل برگزار می‌شود. نوایی‌ها هر سال در روزهای هشتم تا دهم محرم، نخل را در روستا می‌گردانند و با رسوم خاصی که دارند در چند مسیر از روستا عزاداری می‌کنند. نخل‌گردانی روستای نوا در سال‌های اخیر به یکی از جاذبه‌های مذهبی مازندران تبدیل شده است و عزاداران زیادی را به این روستا می‌کشاند.
- منبرکشی
نهم محرم هر سال برخی ساروی‌ها در مراسمی به نام منبرکشی شرکت می‌کنند؛ رسمی که اجرای آن چند روز پیش از روز تاسوعا با بیرون آوردن منبر و قرار دادن یک پارچه سبز روی آن، توسط خادمان از خانه‌های سادات آغاز می‌شود. روز تاسوعا غذای نذری پای منبر پخته می‌شود و عزاداران با رد شدن از کنار منبر و بستن دخیل و روشن کردن شمع، روا شدن حاجاتشان را طلب می‌کنند. حضور زنان در این مراسم پررنگ‌تر از مردان است. برخی افراد نیز برای روا شدن حاجات با پای برهنه خود را به منبر می‌رساندند.
- کرب‌زنی
در شرق استان و شهرهایی مانند قائمشهر و بهشهر رسمی به نام کرب‌زنی وجود دارد که شکل متفاوتی از عزاداری را با ریتم و وزنی خاص از مرثیه‌خوانی در آن اجرا می‌کنند. کرب‌زنی به شکل ویژه در بهشهر طی سال‌های اخیر مورد توجه برخی هیات‌ها قرار گرفته است. کرب یک صفحه چوبی با سطح صاف بیرونی است که در کف دست قرار می‌گیرد و با بندی که پشت آن قرار دارد و پشت دست قرار می‌دهند، روی دست فرد می‌ماند. فرد یک کرب را در هر دست می‌گیرد و با ضرباهنگ مرثیه‌ای که خوانده می‌شود در ضرباهنگ‌های مختلف ۲، ۳، ۵ و تا ۲۱ ضرب به هم می‌کوبد. مسجد گرجی در بهشهر یکی از پایگاه‌های اصلی کرب‌زنی در ماه محرم است. چند سال است که این مراسم سنتی عزاداری که زمانی فقط توسط کهنسالان انجام می‌شد، با آموزش به جوانان و نوجوانان، با نظم خاصی اجرا می‌شود.
- کَمِل به سر
کاه به سر یا کَمِل به سر یکی از آیین‌های عزاداری روزهای تاسوعا و عاشورا در ۲ روستای عالم‌کلا و میانک از توابع شهرستان نوشهر است. هر سال جلوتر از هیات‌های عزاداری و دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی روستاهای عالم‌کلا و میانک طی ۲ روز تاسوعا و عاشورا هیاتی متشکل از کودکان، جوانان و کهنسالان به راه می‌افتد که با دسته‌های کاه بدون آن‌که مرثیه‌خوانی کنند بر سر خود می‌زنند. اعضای دسته‌های کَمِل به سر در پاسخ به یک نفر که سرنوشت همه شهدای کربلا را با ذکر نام شهدای عاشورا جویا می‌شود، فریاد می‌زنند: «شهید شد» و پس از هر چند قدم با ندای یا حسین توقف می‌کنند؛ حسین چه شد؟ شهید شد/ عباس چه شد؟ شهید شد/ عون چه شد؟ شهید شد / جعفر چه شد؟ شهید شد.
- پیلِک‌کُشی
اهالی روستای اِساس سوادکوه رسمی را در روز عاشورا برگزار می‌کنند که نمادی از انتقام‌گیری از یزید است. اِساسی‌ها در آیینی به نام پیلِک‌کُشی که به آن یزیدکشان هم می‌گویند، روز عاشورا پس از عزاداری، چند کوزه را به عنوان نمادی از یزید در نقطه‌ای مرتفع مانند بالای یک درخت قرار می‌دهند و با تفنگ‌های خود آن را نشانه می‌گیرند. پس از برگزاری مراسم هم، تعزیه شهادت امام حسین(ع) در روستا برگزار می‌شود.
- قوم بنی‌اسد
در بسیاری از مناطق مازندران ۲ تا ۳ روز پس از عاشورا دسته‌ای از زنان و مردان عزادار، در حرکتی نمادین اقدام زنان و مردان قوم بنی‌اسد پس از روز عاشورا در خاکسپاری شهدای کربلا را گرامی می‌دارند. این رسم سال‌هاست که در شهرهای مختلف مازندران مانند آمل و گلوگاه توسط عزاداران برگزار می‌شود. در گلوگاه نزدیک به ۵۰ سال است که این رسم هر سال در شب دوازدهم محرم برگزار می‌شود. گلوگاهی‌ها به این مراسم، قتل‌الحسین می‌گویند. عزاداران در این مراسم لباس عربی می‌پوشند و با مداحی به سبک و زبان عربی در خیابان‌های شهر عزاداری می‌کنند.
- تعزیه روز یازدهم
تعزیه‌خوانی از آیین‌های سراسری عزای امام حسین(ع) است که در دهه نخست محرم به شکل فراگیر برگزار می‌شود. معمولا هم روز عاشورا تعزیه امام حسین(ع) را اجرا می‌کنند، اما در روستای تلاوک شهرستان ساری که در زبان عامیانه به تلوک معروف است، یازدهم محرم تعزیه شهادت امام حسین(ع) برگزار می‌شود. دلیل این تفاوت زمانی هم درگذشت «میرزا محمود فدایی مازندرانی» سراینده طولانی‌ترین مقتل منظوم به زبان فارسی است که پایه‌گذار مراسم تعزیه‌خوانی در این روستا و سراینده دیالوگ‌های ده‌ها مجلس تعزیه در این منطقه بود. درگذشت او در روز عاشورای سال ۱۲۴۲ سبب شد که تعزیه امام حسین(ع) آن روز برگزار نشود و اجرای مجلس تعزیه به روز یازدهم محرم موکول شود. از آن روز به بعد تلوکی‌ها هر سال تعزیه امام حسین(ع) را در روز یازدهم محرم برگزار می‌کنند.