اکنون با توجه به اوضاع اقتصادی، اغلب مهاجران و اقشار کم درآمد در این محدوده‌ها ساکن می‌شوند. براساس آمار و اطلاعات اداره حریم شهرداری تهران به‌طور میانگین هفته‌ای ۷ هزار نفر به جمعیت حریم کلانشهر اضافه می‌شود. این افزایش جمعیت تبعاتی را نیز در پی دارد و اگر چاره‌ای اندیشیده نشود دیر یا زود شاهد سرازیر شدن سیل وسیعی از جمعیت به پایتخت خواهیم بود. «مجتبی شکری» رئیس اداره حریم تهران اعتقاد دارد که اگر از حریم هزار و ۳۰۰ کیلومتری پایتخت صیانت نشود و برنامه اجرایی دقیقی وجود نداشته باشد پایتخت آسیب جدی خواهد دید. در پهنه غربی تهران بخش وسیعی از مناطق ۵ و ۲۲ شهرداری در حریم واقع شده و این مناطق هم با این چالش روبه‌رو هستند. برای اطلاع دقیق از وضع حریم پهنه غرب تهران سراغ مسئولان شهری این مناطق رفتیم و با «مجتبی شکری» رئیس اداره حریم تهران درباره فرصت‌ها و تهدیدهای حریم پهنه غرب تهران همصحبت شدیم.
مدیریت شهری قصد دارد با برنامه‌ریزی مشخص و راهبردی از سرریز جمعیت به داخل پایتخت جلوگیری کند. به همین دلیل توجه ویژه به حفظ حریم شهر و کلانشهر تهران دارد. شکری، رئیس اداره کل حریم تهران به انقباض جمعیت در مناطق جنوبی و غرب تهران اشاره می‌کند و می‌گوید: «حریم شهر تهران با توجه به مساحت هزار و ۳۰۰ کیلومتری‌اش حدود دوبرابر مساحت تهران را در بر می‌گیرد. این محدوده از ۱۱ منطقه شهرداری و ۲۸ ناحیه تشکیل شده و با حوزه فعالیت فرمانداری و بخشداری‌های بسیاری تداخل مرزی دارد. این موضوع باعث شده تا گاهی برخی مدیران دولتی به فرض اینکه این بخش در محدوده قانونی آنها قرار گرفته است در حریم تهران پروانه‌های اشتباهی صادر کنند یا تصمیمات نادرستی بگیرند. از طرف دیگر برخی مواقع افراد سودجو از این تداخل مرزی سوء‌استفاده می‌کنند. این موضوع نکته بسیار حائز اهمیتی است که نهادهای مهم مانند وزارت کشور، استانداری و حتی هیئت دولت هم روی این موضوع کار می‌کنند، اما سرعت این عملکرد پایین است و باید افزایش پیدا کند. چون هفته‌ای ۷ هزار نفر به جمعیت حریم ۶ هزار کیلومترمربعی کلانشهرهای استان تهران اضافه می‌شود. براساس قانون، هر محدوده‌ای ۳ هزار و ۵۰۰ نفر جمعیت داشته باشد، شهر تلقی می‌شود. به همین دلیل این میزان جمعیت که هفتگی به حریم کلانشهر تهران اضافه می‌شود دو برابر جمعیت یک شهر است. اکنون در جنوب و غرب تهران جایی برای نفس کشیدن وجود ندارد. در نتیجه اگر به آن توجه ویژه‌ای نشود و تصمیمات درستی برای آن اتخاذ نشود حتماً با موج جمعیت و سوء‌استفاده از فضای حریم مواجه خواهیم شد.»
حفظ و صیانت از حریم
بخشی از حریم شهر پایتخت در پهنه غربی تهران قرار گرفته است و شهرداری‌های مناطق ۵ و ۲۲ وظیفه حفظ و صیانت از این بخش را بر عهده دارند. شکری از مدیریت واحد حریم به‌عنوان یکی از چالش‌های مدیریت شهری یاد می‌کند و می‌گوید: «صیانت از حریم یکی از چالش‌های بزرگ ماست. در نتیجه باید مدیریت منسجم و صیانت هوشمند از حریم شهر تهران داشته باشیم. درست است که حریم شهر تهران هزار و ۳۰۰ کیلومترمربع وسعت دارد اما نسبت به محدوده‌هایی که با شهرهای دیگر تداخل و تعارض مرزی داریم نمی‌توانیم بی‌تفاوت باشیم. در مقابل استانداری، وزارت کشور و دیگر سازمان‌های مرتبط هم نباید بی‌تفاوت باشند و باید حساسیت حفظ و صیانت از حریم را ارتقا ببخشیم. چون اکنون با توجه به گرانی ملک و زمین در شهر تهران، شاخص‌های حاشیه‌نشینی در مقایسه با ۴۰ سال گذشته به بالاترین حد رسیده است. برای مثال کمترین قیمت بنا در شهر تهران حدود ۵ میلیون تومان است که به همین دلیل افراد زیادی مجبور می‌شوند به حاشیه شهر بروند تا بتوانند با مبلغ کمتر و به ازای هر مترمربع یک میلیون تومان زمین بخرند و چند کانکس در این زمین بگذارند و چند خانوار بتوانند در آن زندگی کنند اما عوارض و تاوان این اقدام را چه کسی باید پرداخت کند؟ مسائل امنیتی، آموزشی، درمانی، اجتماعی، خدماتی و رفاهی را چه نهادی باید تأمین کند؟ وظیفه حفظ و صیانت از حریم تنها برعهده شهرداری نیست؛ بلکه همه نهادها باید در این زمینه با شهرداری، همکاری و مشارکت کنند. مسئولیت شهر تهران در بخش حریم در مقایسه با سایر شهرها سنگین‌تر است.»
تسهیلات ویژه در مقابل توافق با شهرداری
اداره حریم شهرداری تهران برای افزایش میزان رضایت شهروندان و برخورداری بیشتر از امکانات و ارائه خدمات به ساکنان حریم، فعالیت‌های گسترده‌ای را انجام داده است. اما شکری علاوه بر این فعالیت‌ها از اجرای اقدامات شاخص دیگری در آینده نزدیک در این محدوده خبر می‌دهد و می‌گوید: «طی ۳ سال اخیر به‌ویژه امسال هیچ فضای خدماتی در روستاها نیست که شهرداری تهران مسئول آن باشد و فردی برای گرفتن مجوز مراجعه کند و ما کمک نکرده باشیم. شهرداری و اداره حریم با همه توان خدمات‌رسانی‌های لازم را انجام می‌دهند. بخشی از این اقدامات در حال اجرا و بخشی دیگر مانند گازکشی روستاهای سولقان، وردیج و واریش در پهنه غربی شهر تهران به اتمام رسیده است. براساس اسناد بالادستی و طرح راهبردی، حریم شهر تهران به پهنه‌های وسیع و مختلفی تقسیم شده است. برای دادن مجوز برای فضاهای کشاورزی، گلخانه، ورزشی و تفریحی نهایت مساعدت را انجام می‌دهیم.»
شکری از ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم به‌عنوان زنگ هشداری برای مسئولان یاد می‌کند و می‌گوید: «متأسفانه شاهد ساخت‌وسازهای غیرمجاز و ناهماهنگ در محدوده حریم شهر و حریم کلانشرهای تهران هستیم. قانون تکلیف را روشن کرده و براساس ماده صد، حفاظت از حریم برعهده شهرداری است. طبق قانون فرمانداری‌ها و بخشداری‌ها اجازه صدور پروانه و مجوز در بخش حریم را ندارند اما گاهی به دلیل تداخل، بخشداری و فرمانداری جواز صادر می‌کنند که این اقدام خلاف محسوب می‌شود. اگر روستای خوبی نداشته باشیم شهر خوبی نخواهیم داشت. مرز بین روستا و شهر، حریم شهری است که باید بایدها و نبایدهای حریم تهران مورد توجه مدیران و مسئولان قرار گیرد که در مدیریت قبلی شهرداری تهران شاهد بودیم با نبود برنامه‌ریزی مناسب، سرریز جمعیتی کنترل نشد و رشد بی‌رویه شهرها اتفاق افتاد.»
معامله برد ـ برد
صیانت هوشمند صرفاً برای جلوگیری از تخلفات نیست. شکری تعریف روشنی از این واژه‌ها ارائه می‌کند و می‌گوید: «منظور از صیانت هوشمند یعنی هوشمندانه حرکتی را انجام بدهیم که از هرگونه دخل و تصرف در آینده جلوگیری کند. فرض را بر این بگذارید که اگر باشگاه انقلاب در حریم تهران بود اکنون چه شکلی داشت؟ اگر ما باشگاه انقلاب و مجموعه‌های بزرگ را در محدوده حریم شهرها بسازیم عملاً آن را تصویب کرده و امکان خرد شدن را گرفته‌ایم. یعنی هوشمندانه خدمات را در همان محدوده، مستقر و هم از تفکیک و خرد کردن جلوگیری کرده‌ایم. در محدوده حریم، ارائه خدمات در روستاها جزو اولویت ماست. اما فضای توسعه‌ای هوشمندانه یعنی استفاده بهینه از زمین باعث نشود تا سوء‌استفاده‌ای صورت بگیرد. کسانی که زمین دارند فقط دنبال خرد کردن آن نباشند. چون منافع کمتری عاید آنها می‌شود. اگر در توافق با همدیگر همان زمین را در محدوده خدمات ورزشی، تفریحی و تفرجگاهی و گلخانه‌ای تبدیل کنیم، منافع بیشتری برایشان به دنبال خواهد داشت. ضمن اینکه صیانت و تثبیت زمین‌ها سریع‌تر انجام می‌شود. برنامه‌های کلانی در این توافق‌ها نهفته است. برای مثال اگر در محدوده کشاورزی حریم، گلخانه‌ای ایجاد شود در پی آن می‌توان باغ بازارها یا بازارهای فصلی راه‌اندازی کرد. نمونه بارز این اقدام، برپایی جشنواره‌های مختلف در روستای سولقان است که در آینده نزدیک جشنواره خرمالو هم در این روستا برپا می‌شود. با این اقدام ظرفیت‌های روستاها و حریم را غنی‌سازی و مکان‌هایی را به‌عنوان عرضه بازارهای روز روستایی‌ها راه‌اندازی کرده‌ایم.»
- ارائه خدمات در روستاها جزو اولویت ماست. اما فضای توسعه‌ای هوشمندانه یعنی استفاده بهینه از زمین باعث نشود تا سوء‌استفاده‌ای صورت بگیرد. کسانی که زمین دارند فقط دنبال خرد کردن آن نباشند. چون منافع کمتری عاید آنها می‌شود
مساحت پهنه‌های پیشنهادی طرح راهبردی مناطق ۵ و ۲۲ حریم شهر تهران
- منطقه ۲۲
۵۰۰ ساخت‌وساز غیرقانونی صحت ندارد
منطقه ۲۲ با وسعت حدود ۱۸۷ کیلومترمربع گسترده‌ترین حریم شهر تهران را دارد. این محدوده از شمال به ارتفاعات البرز، از جنوب به محدوده شهری منطقه ۲۲، از شرق به محور سولقان و ارتفاعات سنگان و از غرب به استان البرز – گرمدره منتهی می‌شود. در این بخش از حریم شهر تهران خدمات عمرانی، ترافیکی و رفاهی برعهده شهرداری است و نگهداشت جاده‌های مواصلاتی و رودخانه‌ها برعهده نهادهای دولتی مانند وزارت راه و شهرسازی و سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری کشور و در بخش روستا برعهده دهیاری‌های هر روستا است. به گفته «علی نوذرپور» شهردار منطقه ۲۲، حریم این منطقه دارای ۸ روستا به نام‌های واریش، وردیج، سنگان بالا، سنگان وسط، سنگان پایین، باغدره، کشار بالا و کشار پایین است. همچنین از شهربازی هزار و یک شهر، تفرجگاه‌های کوهستانی آبشار، کوه‌های عروسکی، ارتفاعات لتمال کن، رودخانه کن و آزادراه تهران شمال نام برد.» او به سوال خبرنگار همشهری محله درباره ۵۰۰ تخلف ساختمانی در این محدوده می‌گوید: «باید گفت که این تعداد صحیح نیست و برخی از این بناها غیرمجاز نبوده و پروانه ساختمانی و گواهی پایان‌کار ساختمانی از طرف بخشداری وقت برای آنها صادر شده است و بخشی دیگری از این املاک هم که بناهای قدیمی دارند مجوز بلامانع از اداره جهاد کشاورزی را دریافت کرده‌اند که در راستای آن طی یک برنامه مدون و از پیش تعیین شده این اداره اقدام به برداشت، ممیزی املاک، اخذ اصول مدارک و مستندات از سوی مالکان و ذینفعان کرده است.
همچنین املاکی را که تخلف دارند هم برای صدور رأی رفع خلاف به کمیسیون ماده صد شهرداری تهران ارسال می‌کنیم.» به گفته کشاورزان در محدوده حریم تهران باغداران اجازه ندارند اطراف زمین‌هایشان دیوار یا فنس بکشند. نوذرپور در این‌باره می‌گوید: «اداره حریم منطقه براساس دریافت مدارک، بررسی مستندات و بررسی شرایط ساخت دیوار و فنس‌کشی نسبت به استعلام از اداره‌های مربوطه مانند جهاد کشاورزی و منابع طبیعی اقدام می‌کند و پس از اخذ بلامانع بودن این کار به همراه مدارک برای بررسی و تأیید در کارگروه فنی حریم به اداره کل حریم شهرداری تهران ارسال می‌شود. اما با وجود مشکلات موجود نباید از این موضوع غافل شد که این منطقه توانسته در کنترل و نظارت در بخش حریم، چالش‌های پیش روی باغداران و حتی ساکنان روستاها را پیش‌بینی کند و برای حل آن نیز در تعامل با ارگان‌های مربوطه و اهالی روستاها نسبت به احصاء نقاط پرخطر و کمک‌رسانی‌های محیط‌زیستی و جمع‌آوری نخاله‌ها اقدام کند. با توجه به نوپا بودن مسئله حریم در شهر تهران ممکن است مشکلاتی پیش رو باشد که امید داریم با برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت صحیح به حفظ و صیانت از حریم شهر تهران کمک کرده و با ابلاغ طرح ساختاری حریم بتوانیم مسائل و مشکلات حریم را رفع کنیم. اداره حریم شهرداری منطقه ۲۲ هم با در نظر گرفتن ضوابط و قواعد موجود سعی در ارتقا و بهبود وضعیت حریم منطقه دارد. کمک به اشتغال روستاییان، برنامه‌ریزی برای مدیریت بحران، تهیه زیرساخت‌های خدمات شهری و برنامه‌ریزی در خصوص ایجاد خطوط تاکسی و اتوبوس برای روستاها از جمله این اقدامات است.»
- منطقه ۵
۹۰ درصد از ساکنان حریم، بومی‌اند
وسعت حریم در منطقه ۵ پایتخت، ۱۰۵ کیلومترمربع و زیرمجموعه شهرداری کن است که از شمال به ارتفاعات البرز، از غرب به حریم مناطق ۲۲ و ۲ و از جنوب به محدوده شهری منتهی می‌شود. در این محدوده ۵ روستای امامزاده داود(ع)، سولقان، رندان، کیگا و طالون واقع شده و طرح هادی مستقل هم دارند. از نظر تقسیمات کشوری، این روستاها توسط دهیاری اداره می‌شود و تابع قوانین خاص خود است. «محمدرضا مقیمی» مدیر اداره حریم شهرداری منطقه ۵ درباره وضعیت حریم این منطقه می‌گوید: «برای حفظ و صیانت از حریم باید مدیریت یکپارچه بین نهادها وجود داشته باشد. متأسفانه در این محدوده، تداخل مدیریتی با دستگاه‌های مختلف باعث شده است تا روند اجرایی اقدامات و فعالیت‌ها با کندی انجام شود. مثلاً موضوعاتی همچون آب، تغییر کاربری باغ‌ها و حریم جاده از جمله مواردی است که باید نهادهای مرتبط با هم همپوشانی و یک هم‌افزایی داشته باشند تا بتوانند راحت‌تر محدوده را کنترل کنند.
اگر موازی‌کاری کرده و همپوشانی نداشته باشند، سوءمدیریت اتفاق می‌افتد. این محدوده به مدیریت یکپارچه نیاز دارد. خوشبختانه بیش از ۹۰ درصد از ساکنان محدوده حریم منطقه ۵ بومی هستند. یعنی بافت خوش‌نشین مثل لواسانات و هجوم جمعیت و تصرفات در این بخش وجود ندارد و ویلاسازی در مقایسه با دیگر محدوده‌های حریم کمتر است. از سال ۱۳۹۰ به بعد شهرداری این منطقه به‌صورت جدی در بحث ساخت‌وساز وارد شده و ویلاسازی را مانند فلج اطفال ریشه‌کن کرده است. اغلب ویلاهای این محدوده‌ها حدود ۱۰ سال قدمت دارد. به همین دلیل یکی از موضوعات اداره حریم این منطقه تعیین تکلیف بناهای قدیمی است.» مقیمی به موضوع صیانت از حریم اشاره می‌کند و می‌گوید: «هدف اصلی ما در اداره حریم شهرداری منطقه ۵ حفظ و صیانت از این محدوده است. به همین علت تلاش می‌کنیم ساخت‌وسازی در این بخش انجام نشود. در همین راستا در ماه گذشته ۳ مورد رفع تصرف اراضی ملی و نزدیک ۲ هزارمترمربع آزادسازی در این بخش داشتیم و ویلاهایی که دقیقاً در بستر رودخانه ساخته شده بودند هم تخریب شده است.»