خانه‌های تاریخی‌ای که خشت خشت آنها نشانی از گذشته و هویت پایتخت دارند. رویکرد جدید مدیریت کلانشهر تهران علاوه بر حفاظت و حراست از هویت تاریخی تهران، روی دیگری نیز دارد و آن تقویت چرخه اقتصادی و ایجاد اشتغال برای نسل جوان است. احیا و تبدیل خانه‌های تاریخی به کافه و رستوران، بهترین راهکار برای حراست از میراث گذشتگان بود و امروز مردم از این رویکرد و سیاست رضایت دارند و آن را زمینه افزایش شور و نشاط زندگی شهری می‌دانند. خانه «فاموری» که نمونه بارز هویت تاریخی تهران است، سرگذشت متفاوتی داشته و احیاکنندگان این خانه، مسیر اعتلای فرهنگ و هنر را پیش گرفته‌اند.
خانه فاموری، در محله انقلاب قرار دارد و در آن، همه چیز قرینه یکدیگر است. از اتاق‌ها گرفته تا در و پنجره‌های زیبایش. این خانه متعلق به حاج «عبدالله‌مقدم»، تاجر معروف تولید منسوجات و مدیر کارخانه «فاستونی مقدم» بوده است. مرحوم مقدم با توجه به تمکن مالی، این مکان را نه برای زندگی که به‌عنوان دفتر کار خود خریداری کرده بود، اما کلیه وسایل استراحت و آرامشش در آن فراهم شده بود. خانه از ۲ طبقه، یک نیم طبقه زیر شیروانی و زیرزمین مسکونی تشکیل شده است. در نگاه نخست، تنها ۲ طبقه آن به چشم می‌آید و طبقات توسط پله‌های زیبا و نرده‌هایی منقش به خطوط اسلیمی سبز رنگ تزیین شده‌اند. معماران سازنده این بنای زیبا از ظرافت‌های معماری زیادی در ساخت آن بهره گرفته‌اند از نمای آجری زیبا گرفته تا ستون‌های جفتی و سر ستون‌های گچبری شده و حوض و آبنمای حیرت‌انگیز در میانه حیاطش.
فروش خانه ۸ سال پیش
در سال ۱۳۹۰، معماری ویژه این خانه، چشمان «زهرا فاموری» را خیره می‌کند و همین یک نگاه کافی بود تا او خانه را خریداری کند. به گفته خودش پس از خریداری این خانه، بارها افراد مختلف با پیشنهادهای مالی چشمگیر درخواست تخریب و ساخت یک مجموعه تجاری یا مسکونی را داشتند اما او از ابتدا هدفش حفظ بنا و تبدیل آن به مجموعه فرهنگی و هنری بود. فاموری می‌گوید: «پیشنهادها وسوسه‌کننده بود اما نمی‌خواستم هدفم را با پول معامله کنم. بنابراین درخواست‌های خرید را رد و با توجه به پیشینه تاریخی ملک برای ثبت آن در فهرست آثار ملی اقدام کردم.» خانه فاموری مردادماه سال ۱۳۹۵ ثبت ملی می‌شود و آرزوی برج‌سازان برای تخریب و ساخت برج‌های بلند مرتبه نقش برآب می‌شود.
فاموری در محاصره مراکز تجاری
خانه فاموری در انتهای کوچه‌ای بن‌بست و در محاصره مراکز تجاری خیابان جمهوری قرار دارد. به گفته زهرا فاموری، معماری سنتی آن شاید یکی از دلایل تبدیل آن به مجموعه فرهنگی و گالری هنری بود. او می‌گوید: «خانه‌های قدیمی در گذر زمان دچار فرسودگی می‌شوند و نیاز به مرمت و بازسازی دارند. کاری که باید به همت متخصصان انجام شود. حدود ۳ سال از ثبت ملی این خانه می‌گذرد اما هیچ‌گاه کارشناسان میراث فرهنگی سراغی از آن نگرفتند. برای احیای آن باید کار انجام می‌دادم. به همین دلیل تصمیم گرفتم با همکاری هنرمندان و کارشناسان، این بنای ارزشمند را به گالری هنر تبدیل کنم.» این بانوی جوان گرچه خانه‌دار است اما دغدغه‌های فرهنگی که همیشه همراه او بوده موجب می‌شود تا امروز خانه فاموری به گالری ویژه هنرمندان شهرستانی و اقامتگاه آنها تبدیل شود، تا هنرمندان ناشناخته اما توانمند شهرستانی هم امکان معرفی آثار هنری خود را در این مجموعه داشته باشند. تبدیل خانه قدیمی فاموری به گالری هنر از یک سو زمینه اشتغال جوانان تحصیلکرده و خوش‌ذوق را فراهم کرده است و از سوی دیگر فرصتی پیش آمده تا هنرمندان شهرستانی آثار و دستاوردهای خود را در معرض دید عموم قرار دهند.
دوره طلایی مدیریت شهری
خانه فاموری تنها خانه قدیمی احیا شده نیست و امروز شاهد تبدیل خانه‌های تاریخی به مراکز فرهنگی، هنری و حتی تفریحی و توریستی هستیم. دکتر «مهسا مجیدی» که در احیای خانه‌های قدیمی نقش دارد، می‌گوید: «احیای خانه‌های قدیمی می‌تواند دوره طلایی برای شهرداری کلانشهر تهران باشد. اقدام ارزشمندی که روح تازه‌ای به تهران داده و قابل تقدیر است. نکته مهم در احیای خانه‌های تاریخی این است که نباید فعالیت‌ها را به یک نقطه یا منطقه متمرکز کرد و در این امر هم عدالت اجتماعی را مدنظر قرار داد.» به گفته او احیای خانه‌های قدیمی و تبدیل آنها به مراکز فرهنگی و هنری و تفریحی زمینه بازگشت بومی‌های کوچ کرده را فراهم می‌کند: «با ایجاد زیرساخت‌ها و تأمین ملزومات زندگی اجتماعی برای شهروندان، زمینه بازگشت اهالی بومی مناطق را می‌توان فراهم کرد و شاهد تحرک و پویایی منطقه بود. وقتی بومی‌ها به محله‌ها بازگردند، بی‌تردید می‌توان طعم زندگی شیرین را کنار همنوعان تجربه کرد.»
مأموریت جدید متولیان شهر
احیای خانه‌های قدیمی، مأموریت جدید متولیان شهر و اعضای شورای اسلامی شهر تهران است. «محمد سالاری»، براین‌باور است که در گذشته رویکرد مدیریت شهری تهران توجه به پروژه‌های بزرگ شهری بود. او می‌گوید: «در مدیریت جدید شهری تهران شاهد جایگزینی رویکرد انسان محوری در شهر هستیم و مدیران شهری برای احیای خانه‌های قدیمی و بازگرداندن هویت شهری تهران گام برداشته‌اند.» به گفته‌سالاری یکی از مأموریت‌های اصلی معاونت شهرسازی و معماری در شهرداری صیانت از بناهای تاریخی، قدیمی، بازآفرینی شهری و همچنین هویت‌بخشی به شهر است که در گذشته با دور زدن این وظیفه با هدف تأمین بودجه برای پرداخت حقوق کارمندان، خانه‌های قدیمی تخریب و مجتمع‌های مسکونی ساخته شدند.»
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای‌شهر تهران با بیان اینکه دل شیر می‌خواهد در مناطق مرکزی شهر که همه در آن با رویکرد سوداگرانه مبتنی بر منافع آنی حرکت می‌کنند، یکی بیاید و در راستای هویت‌بخشی شهر، دست به احیای خانه‌های قدیمی بزند، می‌گوید: «در سایه چنین از خودگذشتگی‌هایی است که مناطق ما می‌توانند ارزش و هویت واقعی خود را باز پس بگیرند.»
سرمایه‌گذاری برای احیا
«احمد مسجدجامعی» عضو شورای اسلامی شهر تهران که دغدغه‌اش احیای بافت تاریخی و قدیمی تهران است، می‌گوید: «دیگر نگران تداوم نداشتن طرح احیای بافت قدیمی تهران و ابتر ماندن آن نیستم، چون سرمایه‌گذاری در این بخش در حال شکل گرفتن است. مردم پیشقدم شده‌اند و برای بهتر شدن وضعیت احیای خانه‌های قدیمی همه تلاششان را به کار می‌گیرند.»
محو شدن ردپای هویت
«حسین خلیل‌آبادی»، دیگر عضو شورای اسلامی شهر تهران نیز با تأکید بر ضرورت احیای بافت تاریخی و قدیمی پایتخت می‌گوید: «متأسفانه تهران در طول سال‌های گذشته به اندازه ۵۰ سال برای تخریب هویت خود کار کرده و دیگر ردی از هویت واقعی در شهر وجود ندارد. ما متأسفانه برعکس عمل می‌کنیم و برای رسیدن به زندگی مدرن، گذشته خود را از بین می‌بریم. برای اجرای پروژه‌های بزرگ، محله‌های قدیمی را تخریب می‌کنیم و همین کار تبدیل می‌شود به یک الگو و مردم هم برای ساخت آپارتمان لوکس، خانه‌های قدیمی پدری‌شان را تخریب می‌کنند. اگر کارها به همین منوال ادامه یابد در سایه توسعه شهری هویت و شناسنامه تهران نابود می‌شود.»
- در مدیریت جدید شهری تهران شاهد جایگزینی رویکرد انسان‌محوری در شهر هستیم و مدیران شهری برای احیای خانه‌های قدیمی و بازگرداندن هویت شهری تهران گام برداشته‌اند
شهردار منطقه ۱۲
حفاظت از ابنیه تاریخی صیانت از هویت شهر است
«علی‌محمد سعادتی»، شهردار منطقه ۱۲ در زمینه حفاظت از ابینه‌های تاریخی بسیار دغدغه‌مند است و از هر فرصتی برای احیا و مرمت خانه‌ها و بناهای تاریخی استفاده می‌کند. او حفاظت از ابنیه‌های تاریخی را صیانت از هویت و فرهنگ و تاریخ شهر می‌داند و می‌گوید: «در سال‌های گذشته، کسی به احیای خانه‌های تاریخی امیدوار نبود و شهروندان گمان نمی‌کردند روزی شاهد شکوفایی و دمیده شدن روح تازه در کالبد خشتی این بناها باشند. با کمک نیروهای جوان و تحصیلکرده، تلاش می‌کنیم تا جریان مرمت، احیا، بهسازی و بهره‌برداری مناسب از خانه‌های قدیمی، هویت و تاریخ کلانشهر تهران را حفظ کنیم.»
شهردار منطقه ۱۱
صیانت از میراث گذشتگان
«نصرالله‌آبادیان»، شهردار منطقه ۱۱، همواره به صیانت از میراث گذشتگان توجه داشته و می‌گوید: «حدود ۴ کیلومتر از حصار ناصری و طهران قدیم در محله‌های مرکزی شهر تهران قرار گرفته که عمارت‌ها و ابنیه‌های فاخر در خود جای داده است. این ابنیه‌ها یادگار معماری، فرهنگ و آداب و رسوم مردم است و باید در صیانت از آنها که میراث گذشتگان است، تلاش کنیم. برخی از بناهای تاریخی شناسایی و مرمت و احیا شده‌اند و برای بهره‌برداری بهتر و آشنایی بیشتر شهروندان با دستاورد گذشتگان، به کافه یا رستوران و حتی گالری‌های هنری تبدیل شده‌اند. راهی که مدیریت شهری در احیای بناهای تاریخی پیش گرفته، بی‌شک روشن است و می‌توان به نتایج آن که منجر به حفظ هویت تهران می‌شود، امیدوار بود.»
کافه‌هایی در دل تاریخ
«علی اصغرمونسان»، زمانی که رئیس سازمان میراث فرهنگی بود با حمایت از بازآفرینی و احیای خانه‌های قدیمی گفت: «احیای خانه‌هایی قدیمی مهم‌ترین الگوهای بازآفرینی شهری هستند و موجب ارزش افزوده محله‌های قدیمی می‌شوند و سرمایه‌گذار ترغیب می‌شود در این محله‌های قدیمی و خانه‌های تاریخی سرمایه‌گذاری کند.» شاید همین جمله فرصتی پیش آورد تا بیش از گذشته شاهد نونوار شدن خانه‌های قدیمی باشیم و امروز وقتی برای خوردن چای یا دورهمی با دوستان قدم در آنها می‌گذاریم، بوی تاریخ مشاممان را نوازش می‌دهد و معماری و اصالتش حالمان را خوب می‌کند. در کمتر از ۲ سال، بیش از ۱۰ خانه قدیمی در مناطق ۶، ۱۱ و ۱۲ به همت متولیان شهری احیا و به کافه و رستوران تبدیل شده‌اند.
کافه باغ مقدم
خانه «مقدم» یکی از ارزشمندترین خانه‌های به جا مانده از دوره قاجار است و در خیابان امام خمینی(ره) قرار دارد. باغ مقدم فضای سبز بسیار زیبایی دارد و در بهار جلوه خاصی پیدا می‌کند. کافه مقدم در چنین فضای مفرحی از مهمانان پذیرایی می‌کند و اگر برای یکبار به آنجا بروید، مشتری پروپاقرص کافه مقدم می‌شوید.
کافه تهرون ویلا
یک خانه قدیمی در خیابان ویلا که روزگاری مربوط به سال ۱۳۴۰ را در ذهن تداعی می‌کند. گلخانه با گلدان و گل‌های زیبا و رنگارنگ، حیاط با حوض زیبا و صندلی‌های چوبی، فضایی ایجاد کرده‌اند تا مهمانان به دور از روزمرگی ساعت‌های خوشی را تجربه کنند. طراحی این کافه منحصربه‌فرد و بسیار چشمنواز است.
کافه رومنس
در خیابان فردوسی اگر سراغ کافه «رومنس» را بگیرید، بی‌تردید یکی پیدا می‌شود تا شما را به کوچه ضرابی راهنمایی کند. خانه قدیمی با یک سالن بزرگ و چند اتاق که با میز و صندلی‌های لهستانی این روزها پذیرای مهمانان به‌ویژه نسل جوان و البته توریست‌ها و گردشگران است. وجود آینه قدیمی مقابل در ورودی، فضای کافه را بی‌نظیر کرده است.
کافه دیاموند
«دیاموند» نامی آشنا در خیابان ویلا است. عمارتی بزرگ و قدیمی که معماری‌اش چشم‌ها را نوازش می‌دهد. خانه‌ای که این روزها از آن با کافه دیاموند یاد می‌شود و خیلی از شهروندان تجربه خوردن یک فنجان چای یا قهوه در آن را دارند. مشتری‌های کافه گاهی اوقات به حدی زیاد است که از حیاط برای پذیرایی استفاده می‌کنند.
چای بار
کافی شاپ «چای بار» داخل باغ عمارت «کلاه‌فرنگی» در میدان سپاه واقع شده است. بنایی که قدمت آن به دوره قاجار باز می‌گردد و معماری آن تلفیق ایرانی و مدرن است. خانه‌ای که سال‌ها کسی از وجود آن خبر نداشت و امروز صدها نفر در آن تردد می‌کنند. نوشیدن چای و گپ زدن با دوستان و تماشای تاریخ گذشتگان لذت وصف‌ناپذیری دارد.
کافه رستوران ری‌را
شهروندان کوچه «لولاگر» را به دلیل قرینه بودن می‌شناسند. در کنار این مشخصه‌ها وجود کافه رستوران «ری را» هم جذابیت این کوچه را در خیابان نوفل لوشاتو چند برابر کرده است. خانه قدیمی که پس از مرمت به کافه تبدیل شده و حس نوستالژیک را به شهروندان القا می‌کند.
رستوران سنتی نان و نمک
بنای قدیمی مربوط به دوره قاجار در محله سرچشمه، دیگر در معرض تخریب قرار ندارد. این بنا پس از مرمت و احیا به رستوران سنتی «نان و نمک» تبدیل شده است و گچ‌کاری و آینه‌کاری و مقرنس‌کاری‌های آن چشم هر ببینده‌ای را خیره می‌کند. حوض آبی‌رنگ کوچک داخل حیاط زیبایی عمارت را دوچندان کرده است.
آپ آرت مان
مؤسسه فرهنگی که عنوان «آپ‌آرت‌مان» را یدک می‌کشد، داخل خانه قدیمی در خیابان ایرانشهر راه‌اندازی شده است. بخشی از این مؤسسه تبدیل به فروشگاه صنایع‌دستی و محصولات هنری شده است و قسمتی هم به کافه اختصاص داده شده است. از پله‌های همکف پایین بروید وارد گلخانه زیبا می‌شوید که می‌توانید فنجان چای یا قهوه را همانجا میل کنید.
کافه خانه پدری
عمارت «خانه پدری» یکی از خانه‌های قدیم تهران در خیابان ملکیان است که پس از احیا به کافه تبدیل شده است. حیاط این خانه حوضی زیبا دارد و اتاق‌های عمارت همان حال و هوای قدیم را دارد. در این کافه همه چیز برای گذراندن اوقات فراغت مهیا شده و مطمئن باشید در این خانه ساعت‌های خوشی را سپری خواهید کرد.