درست است که اعداد و ارقام میزان آلایندگی هوا را ایستگاه‌های سنجش آلودگی مستقر در میدان‌های شهری نشانمان می‌دهند اما اثرات این آلاینده‌های پراکنده را در فضای شهر می‌توانیم در سوزشی که در بینی، چشم و گلو احساس می‌کنیم یا سردردهای خفیف و شدیدی که مجبور به تحملشان در طول روز هستیم، درک کنیم.
«حسین شهبازی»، رئیس شرکت کنترل کیفیت هوای تهران دراین‌باره می‌گوید: «از ابتدای سال جاری تاکنون شهروندان تهرانی ۲۵ روز هوای پاک و ۱۷۷ روز هوای سالم را تجربه کرده‌اند. این در حالی است که تعداد روزهای ناسالم برای گروه‌های حساس ۳۲ روز بوده و برای همه شهروندان یک روز ناسالم بوده است. همچنین در قیاس با روزهای ناسالم تهران طی مدت مشابه سال گذشته، شهروندان تهرانی در مدت مشابه سال گذشته تا ۱۹ آبان ماه ۱۳۹۷ تنها ۲۷ روز ناسالم را برای گروه‌های حساس را تجربه کردند و وضعیت آلایندگی هوا برای عموم شهروندان ناسالم نبوده. این در حالی است که در همین مدت، شهروندان تهرانی ۱۳ روز را در هوای پاک و ۱۹۵ روز را در هوای سالم نفس کشیدند. هرچه در روزهای آلاینده به مناطق مرکزی شهر یعنی مناطق ۶، ۷، ۱۰، ۱۱ و ۱۲ نزدیک‌تر می‌شویم میزان آلاینده‌ها در سایه تردد هزاران وسیله نقلیه سبک و سنگین بیشتر و بیشتر می‌شود. به همین دلیل است که ارگان‌ها دست‌به‌دست هم داده‌اند تا به مقابله با آلودگی بروند.»
وقتی حرف از آلودگی هوا به میان می‌آید، تست و معاینه‌فنی خودرو نخستین موضوعی است که به ذهن خطور می‌کند. که اگر معاینات به‌طور مرتب در طول سال انجام شود، شاید با این حجم آلودگی مواجه نخواهیم شد.
«محمدرضا گویا»، مدیر ارتباطات ستاد معاینه‌فنی خودروهای تهران می‌گوید: «اکنون در شهر تهران از ۱۶ مرکز معاینه فنی خودروهای سبک و ۸ واحد سیار تک خطه معاینه‌فنی خودروهای سبک برخوردار است که در مجموع این مراکز دارای ۵۴ خط معاینه فنی خودروهای سبک و ۱۰ خط معاینه‌فنی موتورسیکلت هستند. تلاش شد برای خدمت‌رسانی مطلوب به شهروندان، پراکندگی این مراکز در مناطق ۲۲گانه یکسان شود و به سبب نبود فضای مناسب برای راه‌اندازی مرکز معاینه‌فنی ثابت در منطقه ۱۲، در میدان امام خمینی(ره) معاینه‌فنی سیار راه‌اندازی شده است.»
مدیر ارتباطات ستاد معاینه فنی خودروهای تهران با اشاره به حجم کم مراجعات مردم به این مرکز معاینه‌فنی اشاره و عنوان می‌کند: «اکنون تعداد مراجعه‌کنندگان به این مرکز کمتر از ۲۰ دستگاه خودرو است و بیش از ۸۰درصد ظرفیت این مرکز در یک شیفت‌کاری خالی است. بدون تردید افزایش مراجعات به این واحد سیار نیازمند اطلاع‌رسانی گسترده و خوب به شهروندان منطقه ۱۱ و ۱۲ است که بایستی توسط شهرداری‌های آن منطقه انجام شود.» به گفته گویا، در روزهای آلوده، حجم مراجعان به مراکز معاینه‌فنی خودرو افزایش پیدا می‌کند: «به دلیل ضوابط سختگیرانه‌تری که در شهر درباره تردد خودروها وضع می‌شود و احساس مسئولیتی که شهروندان در این ارتباط حس می‌کنند، شاهد افزایش مراجعات مردمی به مراکز معاینه‌فنی خودرو هستیم.»
او در ادامه با اشاره به حجم بالای تردد موتورسیکلت‌ها در مناطق مرکزی شهر تهران و نقش مؤثر آنها در آلایندگی هوای شهر می‌گوید: «ضوابط قانونی مربوط به معاینه‌فنی به همین وسایل نقلیه اختصاص دارد و موتورسیکلت به‌عنوان یک وسیله نقلیه نیز از این قوانین جدا نیست. بنابراین موتورسیکلت‌ها هم باید همانند خودروهای سبک و سنگین به شکل دوره‌ای معاینه‌فنی شوند.»
می‌توان از ۲ منظر به موضوع موتورسیکلت‌ها و معاینه‌فنی آنها نگاه کرد؛ یکی بحث ایمنی موتورسیکلت‌ها و دیگر آلایندگی آنها. معاینه‌فنی درباره ایمنی موتورسیکلت‌ها نمی‌تواند کاری انجام دهد چراکه طراحی و ساختار موتورسیکلت‌هایی که در سطح کشور در دست تولید و فروش داریم. متأسفانه ایمن و بروز نیست. اما معاینه‌فنی می‌تواند درباره آلودگی هوا، کمک کند، به‌ویژه اینکه مطالعات ما نشان می‌دهد در کلانشهری مانند تهران، موتورسیکلت‌ها ۱۶/۲ رصد در آلودگی هوا سهم دارند، بنابراین در صورتی که وضعیت سطح انتشار آلایندگی موتورها براساس حدود مجاز ابلاغی سازمان حفاظت محیط‌زیست در مراکز مورد کنترل قرار گیرند، بی‌تردید این کار می‌تواند در بهبود و کاهش آلودگی هوا نتیجه‌بخش باشد. گویا، با اشاره به مشکلات موجود در طرح معاینه‌فنی موتورسیکلت‌ها می‌گوید: «نخستین مشکل اینکه حدود ۹۵ تا ۹۶درصد از موتورسیکلت‌هایی که در سطح شهر تهران و در کل کشور وجود دارند متأسفانه کاربراتوری هستند و در موتورسیکلت‌های کاربراتوری می‌توان میزان سوخت ورودی به سیلندر را با هر ابزاری کم و زیاد کرد. این در حالی است که موتورسیکلت هنگامی که از حالت تنظیم خارج شده و میزان سوخت ورودی به سیلندر زیاد شود، احتراق به شکل ناقص انجام شده و پیرو آن خام‌سوزی اتفاق می‌افتد. گفته می‌شود عامل اساسی در بروز سرطان‌ها، بنزن موجود در بنزین نسوخته است. زمانی که شما می‌توانید با یک پیچ‌گوشتی و یا هر وسیله دیگری میزان سوخت ورودی به سیلندر را از وضعیت تنظیم خارج کنید، دیگر معاینه‌فنی بی‌معنا خواهد شد. زمانی که راکب موتورسیکلت را به مراکز معاینه‌فنی می‌برد، موتورسیکلت را به گونه‌ای تنظیم می‌کند که بتواند در آزمون آلایندگی تأیید شود و پس از دریافت معاینه‌فنی، موتورسیکلت‌اش را به شرایط قبلی باز گرداند.»
مدیر ارتباطات ستاد معاینه فنی خودروهای تهران در ادامه می‌گوید: «ورود به موضوع معاینه‌فنی موتورسیکلت‌ها نیازمند جلب مشارکت مردم است. باید خود مردم علاقه‌مند شوند و نسبت به سرویس و نگهداری و انجام معاینه‌فنی موتورسیکلت‌های خود به‌عنوان یک وظیفه قانونی و مسئولیت اجتماعی همکاری کنند. در حال حاضر زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری آن تأمین شده و در صورت از بین رفتن مشکلات مربوط به تعیین تکلیف وضعیت مالکیت موتورسیکلت اجرای آن عملیاتی می‌شود. همان‌گونه که گفتم اشکال اینجاست که پلاک برخی موتورسیکلت‌ها به نام مالک نبوده و به شکل قولنامه‌ای خرید و فروش شده است و یا پلاک به نام کمپانی تولیدکننده و شرکت‌های لیزینگ است که بدون تردید با این وضعیت، اعمال قانون و جریمه برای موتورسیکلت‌های فاقد معاینه‌فنی توسط دوربین، امکان‌پذیر نیست.»
ایست راهور به خودروهای آلاینده
چند سالی می‌شود با تکرار قصه نخ‌نمای آلودگی هوای تهران در فصل پاییز و زمستان، شاهد تمرکز پلیس راهور به «طرح تست سلامت خودروها» و ارائه برگه معاینه‌فنی به‌ویژه در مناطق مرکزی شهر هستیم. مناطقی که در سایه فعالیت مراکز تجاری، اداری، آموزشی و درمانی بیش از سایر مناطق، روزانه حجم قابل توجهی از وسایل نقلیه را در دل خود جای داده و در نتیجه سهم بیشتری را از آلودگی هوا برخوردار است. سرهنگ «رضا رفیق»، رئیس پلیس راهور منطقه ۱۲ در این‌باره می‌گوید: «طرح تست سلامت خودروهای عبوری از منطقه ۱۲ مانند همه مناطق شهر تهران در دستور کار راهور قرار دارد و این موضوع را با جدیت در سال جاری نیز دنبال خواهیم کرد.» او از آماده‌باش همه عوامل راهور منطقه ۱۲ در برخورد با مالکان وسایل نقلیه خبر می‌دهد و می‌گوید: «ما روزانه شاهد تردد یک میلیون موتورسیکلت و خودرو درمحدوده چهارراه سیروس، میدان مولوی، چهارراه گلوبندک و چهارراه استانبول در محدوده بازار تهران هستیم به همین دلیل است که این منطقه به‌عنوان یکی از آلوده‌ترین نقاط شهری تهران شهرت گرفته است. این در حالی است که متأسفانه کمبود نیرو و امکانات ابزاری اعم از دوربین‌های نظارتی، همواره مانع از اجرای بهتر طرح برخورد با وسایل نقلیه آلاینده در این محدوده می‌شود.» در منطقه ۶ نیز به سبب فعالیت وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی، روزانه بخش قابل توجهی از ترافیک سنگین پایتخت را در دل خود جای می‌دهد. آمار بالای تردد وسایل نقلیه در روزهای آلوده چاره‌ای جز برخورد جدی نیروهای راهور با خودروهای فاقد معاینه‌فنی نمی‌گذارد. سرهنگ «پیمان اسماعیل‌زاده»، رئیس پلیس راهور منطقه می‌گوید: «منطقه ۶ یکی از مناطق حساس و پرتردد شهر تهران است که روزانه بالغ بر هزاران خودرو و موتورسیکلت در آن تردد می‌کنند. گرچه معابر مهم منطقه ۶ یکی از پرترددترین معابر پایتخت است اما با توجه به آلایندگی‌های زیست‌محیطی غالب در این منطقه، ما همه ساز و کار برخورد با خودروهای فاقد معاینه و آلاینده را در سطح منطقه فراهم کرده‌ایم.»
خوردنی‌های خوشمزه برای روزهای آلوده
آلودگی هوا، معضلی نیست که تنها مردم شهر تهران یا دیگر کلانشهرهای آلوده کشور با آن دست و پنجه نرم کنند بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، سالانه ۷ میلیون نفر در دنیا بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند، اما شیوه‌ای که مردم دنیا برای مقابله با کاهش تأثیرات آلودگی هوا بر سلامتی اشان در پیش گرفته شاید کمی با ما متفاوت باشد.
دکتر «حسین کارخانه»، پزشک عمومی براین‌باور است که افزایش میزان استفاده از لبنیات در برنامه غذایی روزهایی که آلاینده‌های بیشتری در هوا پراکنده است می‌تواند در ارتقای سلامتی افراد جامعه مؤثر باشد. چراکه با مصرف روزانه حداقل ۲ لیوان شیر با چربی زیر ۱/۵ درصد و پنیر به سبب داشتن فسفر، منیزیم، کلسیم و پروتئین باکیفیت، سموم سربی تولیدی از بنزین و گازوئیل مصرفی در خودروها را خنثی می‌کند.» او می‌گوید: «تنگی نفس، سوزش چشم‌ها و گلو، سردرد از علائمی است که نشان می‌دهد میزان آلودگی در هوا آزاردهنده است. در این شرایط بهتر است با افزایش مصرف سبزیجات و میوه‌ها که دارای آنتی‌اکسیدان هستند، عوارض آلودگی هوا را در بدن کاهش دهید. استفاده از یک یا چند نوع سبزی و میوه در هر وعده غذایی اعم از صبحانه، ناهار و شام فراموش نشود و تلاش کنید در روزهای آلوده در برنامه غذایی خود جای ویژه‌ای برای خوردن سیب‌زمینی، هویج، شلغم و چغندر قرار دهید.»
استقرار خدمات سیار اورژانس
هرچه میزان ذرات آلاینده‌ها در هوای شهر تهران بیشتر می‌شود، به تعداد زنگ‌های عملیات امداد اورژانس این شهر هم افزوده می‌شود. دکتر «سیدرضا معتمدی»، معاون عملیات امداد اورژانس تهران در این‌باره می‌گوید: «امسال نیز مانند سال‌های گذشته به محض افزایش آلاینده‌ها در هوای شهر به‌ویژه در پهنه مرکزی پایتخت با توجه به افزایش تماس‌های مردمی امکانات خدمات سیار اورژانس در میدان‌های انقلاب، ولی‌عصر(عج)، فاطمی، فردوسی و بلوار کشاورز مستقر شده و همه نیروهای اورژانس در حالت آماده‌باش کامل قرار دارند.» به گفته او آمبولانس‌ها در میدان‌های شلوغ مانند راه‌آهن، ولی‌عصر(عج)، محمدیه و فاطمی مستقر شده‌اند تا خدمات بهتری به شهروندان ارائه دهند. معتمدی وضعیت کنونی هوا را برای برخی از شهروندان خطرناک می‌داند و می‌گوید: «گروه‌های حساس شامل سالمندان، مادران باردار، نباید در معرض هوای آلوده قرار بگیرند و اگر ضرورتی برای این کار است باید از ماسک‌های فیلتردار استفاده کنند.»