ماهی قرمز حوض، این حیوان دوست داشتنی که حضورش همراه با شادی، آرامش و زیبایی است، تاریخی چند هزارساله را پشت سر نهاده است تا به‌عنوان قدیمی‌ترین ماهی خانگی یا زینتی به حوض خانه‌های مردم و آب نماهای عمومی راه یافته و سال‌هاست زینت بخش سفره‌های هفت سین آنان در ایام نوروز شده است.
بسیاری از کودکان ایرانی از طریق همین ماهی‌های قرمز سفره هفت سین با دنیای حیوانات آشنا می‌شوند و برای بسیاری از ما عشق و علاقه به حیوانات از همین ماهی قرمز شروع شده است.
ماهی قرمز، ماهی سرخ، ماهی طلایی، زر ماهی، طلا ماهی، ماهی حوض یا گلد فیش (Gold fish) با نام علمی Carassius auratus، گرچه امروزه در اکثر کشورهای دنیا وجود دارد و حتی تا قاره آمریکا نیز گسترش یافته است ولی این ماهی بومی کشورهایی چون چین، ژاپن، هنگ کنگ، لائوس و ماکائو است.
باتوجه به شواهد و مدارک موجود، چینی‌ها نخستین کسانی بودند که حدود 1000 سال قبل مبادرت به نگهداری و پرورش ماهیان زینتی کردند و ماهی گلدفیش که در حال حاضر نیز جزو ماهیان محبوب آکواریوم داران است، در آن زمان نیز ماهی مورد علاقه آنان بوده است.
این ماهی در آن زمان در ظروف مخصوصی که بدنه مات داشتند نگهداری می‌شد زیرا در آن زمان عقیده بر این بود که این ماهی از بالا زیباتر به‌نظر می‌رسد.
ژاپنی‌ها نیز که علاقه زیادی به این ماهی داشتند، علوم مربوط به تکثیر، پرورش و ایجاد رنگ‌های زیبا در این ماهی را کامل‌تر کردند. این ماهی در اواسط قرن 17 به اروپا معرفی شد و اولین کتب و نوشته‌ها در این رابطه مربوط به اواسط قرن 19 است.
ماهیان قرمز به گروهی از ماهیان تعلق دارند که در درجه حرارت پایین‌تر از ماهیان گرمسیری زندگی می‌کنند و Cool Water Fish نیز نام دارند. حرارت مورد نیاز این ماهیان در حدود 20 درجه سانتی‌گراد است. می‌توان با توجه به گونه‌های متفاوت، اندازه‌ها و اوزان مختلف آن را به وفور مشاهده کرد.
حداکثر طول و وزن ثبت‌شده این‌گونه در ایران 35 سانتی‌متر و 2/1 کیلوگرم و حداکثر طول و وزن ثبت شده آن در جهان 59 سانتی‌متر و 3 کیلوگرم است. (وزن تا 4/5 کیلوگرم نیز گزارش شده است.) این ماهی در سن 4 - 2 سالگی بالغ می‌شود و طول عمر 10 تا 20 ساله هم برای این ماهی غیرمعمول نیست. (طول عمر بیش از 40 سال نیز برای ماهی قرمز ثبت شده است.)
غذای ماهی‌ها
گرچه عمدتا ماهی قرمز را به جهت نگاهداری در آکواریوم پرورش می‌دهند اما در ایران در رودخانه‌های حوزه آب ریز دریای خزر نیز می‌توان آنان را یافت. در قدیم مردم ماهی قرمز را در طول سال در خانه‌های خود نگه می‌داشتند و شاید به همین دلیل است که این ماهی‌ها، ماهی حوضی نیز نامیده می‌شوند.
در قدیم خانه‌ها وسیع بودند و حوض‌های بزرگ درآنها وجود داشت و اکثر حوض‌ها دارای آب راکد بودند که خود مرکزی برای تولید حشرات بود. ماهی‌های قرمز براساس ساختار زیستی شان به‌خوبی درآب‌های راکد می‌توانند زندگی کرده و برای تغذیه خود از تخم حشرات استفاده کنند.
باتوجه به آنچه گفته شد، تغذیه ماهی‌ها در تنگ، از اهمیت بالایی برخوردار است و بهترین کار این است که از غذاهای مخصوص آنها استفاده شود. غذای ماهی نیز باید در ظروف کاملا دربسته و در جای خشک، خنک و تاریک نگهداری شود. توجه به تاریخ مصرف غذای ماهی یکی از اصول اولیه خرید و نگهداری است. از غذاهایی که تاریخ مصرف آن گذشته است هرگز برای تغذیه ماهی استفاده نکنید.
ماهى قرمز بایستى با غذاهاى کم پروتئین و سرشار از کربوهیدرات شناور در سطح آب تغذیه شود، این ماهی بایستى دوبار در روز و درمدت یک تا دو دقیقه تغذیه شود.غذادهى بیش از حد باعث انباشت مواد آلى و دفعى و در نتیجه مسموم شدن ماهى خواهد شد. از خرده‌های ریز نان یا حبوبات پخته شده یا زرده تخم مرغ می‌توان به‌عنوان غذای این ماهی‌ها استفاده نمود.
خانه ماهی‌ها
اولا درصورتی‌که ماهی دارید و ماهی جدیدی را خریداری کرده‌اید حتما آنها را جدا از هم نگه‌دارید. حداقل زمان برای این جدایی (دوره‌ای قرنطینه‌ای) دو هفته است. محل قرار گرفتن آکواریوم یا ظرف نگهداری ماهی در منازل نباید در معرض نور مستقیم خورشید باشد، زیرا علاوه بر بالابردن درجه حرارت آب، باعث رشد زیاد جلبک‌ها روی دیواره آن و ایجاد منظره نامناسب در ظرف نگهداری و سبب بروز مشکلات خاص خود مانند نوسانات میزان اکسیژن آب و مسمومیت‌های احتمالی برای ماهی می‌شود.
خانواده‌ها به شکل سنتی از تنگ‌های گرد و کروی و شبه کروی و فاقد ضلع به‌عنوان زیستگاه ماهی استفاده می‌کنند. ماهی قرمز در ظروفی این چنینی قدرت جهت یابی خود را از دست می‌دهد و ضلعی را نمی‌یابد تا باز تاب موج برگشتی آب را پی گیرد. از این جهت بهتر است از ظروفی با دیگر اشکال هندسی استفاده شود.
اگر دقت کنید عمدتا ماهی‌های قرمز پس از چرخیدن به دور تنگ در کف تنگ به شکلی ایستایی باقی می‌مانند. هر چه ظرف نگهداری بزرگ‌تر باشد تحرک و اکسیژن بیشتری را برای ماهی به ارمغان خواهد آورد.
توجه داشته باشید ظروف فلزی زیستگاه مناسبی برای ماهی‌ها محسوب نمی‌شوند.میزان تراکم ماهیان در ظرف نگهداری آنان از عوامل بسیار مهمی است که باید در نظر گرفته شود، زیرا علاوه بر اینکه تراکم زیاد به‌عنوان یک استرس محسوب می‌شود، باعث افزایش انتقال بیماری‌ها شده، و آلودگی آب و رقابت ناسالم غذایی را نیز باعث می‌شود.
ماهی قرمز باید به‌صورت طبیعی از آفتاب استفاده کند. برخی افراد با توجه به محدودیت‌های زندگی آپارتمانی ظرف نگهداری ماهی را مدت‌های طولانی در معرض نور خورشید قرار می‌دهند که این امر باعث سوختن پوست ماهی و بروز مشکلات بعدی می‌شود.
البته محل قرار گرفتن ظرف نگهداری ماهی در منازل نباید در معرض مداوم جریان مستقیم هوا باشد زیرا باعث کاهش دمای آب می‌شود.
ظرف نگهداری ماهی را در مکانی ثابت قرار دهید و از جابه‌جایی مداوم و یا ضربه زدن به آن خودداری کنید زیرا ضربه‌های فیزیکی وارد شده برآن، یک استرس محیطی برای ماهیان است. ماهی قرمز براثر ضربه‌ای هرچند کوچک به تنگ و یا صدای تولیدشده در محیط به‌شدت می‌ترسد و سکته می‌کند.
ماهی‌ها و بیماری‌های پوستی
دستکارى ماهى توسط افراد در هنگام جابه‌جایی و... به‌خصوص توسط کودکان علاوه بر اینکه باعث آسیب دیدن پوشش سطحى ماهى شده و ماهى را نسبت به باکترى‌ها و انگل‌هاى آب حساس و آسیب‌پذیر مى‌کند باعث بروز گرانولوم پوستى مى‌شود. دربدن این ماهى ممکن است نوعى موجود زنده با نام مایکوباکترى باشد که تماس مستقیم سبب گرانولوم مى‌شود و درمان آن هم حدودا 6 هفته به طول مى انجامد.
توصیه می‌شود بعد از هر بار دست زدن به ماهیان زینتى شست‌وشوى کامل دست‌ها با آب و صابون را در برنامه خود قرار دهید و درصورت امکان قبل از آن از دستکش استفاده کنید.
استفاده دستکش برای افراد حساس و داراى سوابق آلرژى ضرورى است، البته به این نکته توجه داشته باشید که استفاده از ماهى‌هاى قرمز در محیط هیچ عارضه‌اى ایجاد نمى کند. درصورت مشاهده علائم و عوارض پوستی در افراد خانواده، حتما به پزشک مراجعه کنید.
پایان ماهی‌ها
نکته مهمی که نباید فراموش کنید این است که این ماهی قادر به تحمل آب کم اکسیژن و بقا و تولید مثل در آبگیرهای کوچک است. زیستگاه این‌گونه ماهی آب‌های شیرین و تا حدی آب شور، قسمت‌های پایینی رودخانه‌ها، تالاب‌ها و دریاچه‌های مناطق گرم است.
این‌گونه نسبت به تغییرات شرایط محیطی مثل شوری، گل‌آلودگی، دمای آب، اکسیژن و آلودگی‌های محیطی بسیار مقاوم است و اکثرا زیست در کمتر از 10 متر را ترجیح می‌دهد.
غذای عمده این ماهی گیاه است اما در رژیم غذایی این‌گونه، جانوران کف‌زی چون حشرات و سخت‌پوستان نیز مشاهده می‌شود و درصورت رهاسازی در زیستگاه غیرطبیعی آن، ماهی طلایی با تغذیه از گیاهان باعث کاهش و از بین رفتن گیاهان آبزی‌شده و این موجب کاهش پناهگاه لاروها، ماهیان کوچک و همچنین کاهش جمعیت بی‌مهرگان مورد تغذیه دیگر ماهیان اقتصادی می‌شود.
از طرف دیگر ماهی حوض هنگام تغذیه باعث گل‌آلودگی آب می‌شود و این امر سبب کاهش نفوذ نور در آب و توقف رشد گیاهان و در نتیجه خفه شدگی بی‌مهرگان کف‌زی و بازیابی راحت فسفات شده که این تغییرات به نوبه‌خود ماهیان بومی را تحت‌تأثیر قرار داده و موجب کاهش و حتی حذف بعضی از آنها می‌شود.
به این ترتیب باید گفت رقابت غذایی و مکانی ماهی حوض با ماهیان بومی باعث کندی تغذیه و تولید مثل ماهیان بومی می‌شود چرا که این‌گونه بسیار مقاوم و فرصت‌طلب است.
اینها همه دلایل خوبی است تا از رهاسازی ماهی حوض در رودخانه‌ها اجتناب کنیم و این ماهی را در روز طبیعت در محیط‌های آبی بسته همچون استخرها و حوضچه‌های پارک‌ها رها کنیم.
نکاتی برای خرید ماهی
درصورتی‌که می‌خواهید ماهی قرمزتان را تا پایان سفره هفت سین شاداب در کنار سفره‌های خود داشته باشد به این نکات توجه فرمایید:
* ماهی قرمز را از مراکز عرضه بهداشتی، تهیه کنید. گرچه این مراکز توسط متولیان امر کنترل می‌شوند، ولی توجه به برخی نکات زیر می‌تواند به شما در خرید یک ماهی سالم کمک کند.
* ماهی سالم می‌باید دارای پولک‌هایی سالم و ردیف و فاقد زدگی و زخم یا مناطقی عاری از پولک روی پوست خود باشد.
*ماهی سالم می‌باید دارای تحرک مناسبی بوده و به حالت یک پهلو و لخت در آب غوطه ور نبوده و بخشی از بدنش بر آمده نباشد.
*رویت ماهی در سطح آب نشان از کمبود اکسیژن دارد. به عکس مجموعه ماهیان قرمز و حباب‌های هوایی که از دهان آنان خارج می‌شود، توجه کنید.
* باله‌های شنای ماهی بایستی قائم بوده و دم به حد کفایت با تحرک و کشیده باشد و در راستای فیله فوقانی بدن ماهی قرار داشته باشد.
* ماهی‌های کوچک به لحاظ سن کمتر و اندازه‌های کوچک‌تر و تامین اکسیژن به جهت نگاهداری در ظرف مناسب‌تر هستند.
* در پی ماهی‌های بزرگ‌تر نباشید که به فضای بزرگ تری نیز نیاز دارند.