همشهری آنلاین- مهین قاسمخانی: گذشته از آلودگی‌های زیست‌محیطی و هزینه‌هایی که به مدیریت شهری تحمیل می‌شود در بسیاری موارد این بی‌مسئولیتی‌ها خطرهای جانی برای شهروندان در پی دارد. خطرهایی که با هیچ چیز، نه پول، نه عذرخواهی و نه حتی حبس افراد خاطی قابل جبران نیست. مسئولان شهری می‌گویند فقط حدود یک‌درصد از نخاله‌های ساختمانی تولید شده در تهران به‌صورت غیرمجاز در معابر و حریم مناطق حاشیه شهر رها می‌شود، اما وقتی بدانیم هر روز حدود ۴۰هزار تن نخاله در تهران تولید می‌شود، آنگاه درمی‌یابیم یک‌درصد این حجم زیاد نخاله عدد کمی نیست و اهمیت این معضل زمانی آشکارتر می‌شود که بدانیم بیشتر این نخاله‌های غیرمجاز فقط در چند منطقه جنوب پایتخت تخلیه می‌شود.
سوار بر خودرو بخشداری در جاده عشق‌آباد پیش می‌رویم. «ابراهیم میرزایی» یکی از کارکنان بخشداری قلعه‌نو که مسئولیت نظارت و جلوگیری از ساخت‌وسازهای غیرمجاز را برعهده دارد کنار راننده نشسته است و من و عکاس هم روی صندلی‌های عقب چشم به جاده دوخته‌ایم. جاده عشق‌آباد در ۱۵کیلومتری شهرری به دلیل کم‌عرض و پرتردد بودن از خطرناک‌ترین محورهای این شهرستان است. میرزایی می‌گوید بارها شاهد تصادف‌های مرگبار در این جاده بوده است. او می‌گوید: «وجود تپه واره‌هایی از نخاله در حاشیه جاده خطر تصادف را چندبرابر می‌کند.» دوطرف جاده کشتزارهایی است که اغلب در آنها سبزی، گندم و ذرت کشت می‌شود، اما گاه همین کشتزارها مقصد پایانی رانندگانی است که نخاله‌های ساختمانی و عمرانی را آنجا خالی می‌کنند. آجر، سیمان، گچ، آهک، قیر و... وصله‌های ناجوری هستند بر پیکر زمین‌های زراعی که زمانی زیبایی چشمنوازشان زبانزد خاص و عام بود.
به یاد حرف‌های یکی از کشاورزان اهل روستای «چالطرخان» می‌افتم که می‌گفت: «این روزها خیلی از کشاورزان دوست دارند در زمین‌هایشان ساخت‌وساز کنند، اما اداره جهاد کشاورزی به آنها اجازه این کار را نمی‌دهد. برخی کشاورزان هم برای دور زدن قوانین زمین‌های کشاورزی، به‌ویژه آن دسته از زمین‌هایی را که در گودی قرار دارند با نخاله‌های ساختمانی پر می‌کنند و روی آن رالایه‌ای از خاک مترو (خاکی که از حفاری تونل مترو به دست می‌آید) می‌ریزند چرا که مناسب کشت و زرع نیست بنابراین وقتی کشاورزان تقاضای مجوز ساخت می‌کنند کارشناسان اداره جهاد کشاورزی خاک زمین را آزمایش کرده و چون آن را غیرقابل کشت تشخیص می‌دهند اجازه ساخت‌وساز را صادر می‌کنند.» همچنان نگاهم به حاشیه جاده است. نخاله‌های ساختمانی گُله به گُله کنار جاده رها شده است. درست کنار جاده مقدار زیادی خاک نرم ریخته شده که میرزایی می‌گوید: «این خاک‌ها از حفاری خط ۷ مترو به دست آمده و قرار است برای تعریض جاده عشق‌آباد مورد استفاده قرار گیرد.» باز یاد حرف‌های کشاورز اهل چالطرخان می‌افتم. احتمالاً منظور او هم همین خاک‌ها بوده است.
میرزایی می‌گوید: «وضعیت خیلی بهتر شده است، به‌ویژه از زمانی که «علیرضا صادقی» بخشدار قلعه‌نو به گشتزنی و نظارت ها تأکید زیادی دارد.» او اعلام می‌کند که نظارت و گشتزنی و جلوگیری از تخلیه نخاله‌های غیرمجاز جزء مسئولیت‌های ذاتی بخشداری‌ها نیست و این مسئولیت اداره جهاد کشاورزی و اداره راه است.
میرزایی بعداز هرچند جمله‌ای که می‌گوید دوباره تأکید می‌کند که وضعیت نسبت به گذشته خیلی بهتر شده است، اما اگر نظارتی هست پس این همه نخاله چطور اینجا تخلیه شده است؟ میرزایی می‌گوید: «همه این نخاله‌ها مربوط به گذشته است.»
به نزدیکی روستای نظرآباد می‌رسیم. جایی که حجم زیادی از نخاله‌های ساختمانی کنار و در گودال‌های حاشیه جاده رها شده است. در طول مسیر حتی یک تابلو که نشان دهد تخلیه نخاله در این زمین‌ها ممنوع است دیده نمی‌شود. میرزایی می‌گوید: «این محدوده از نقاطی است که همچنان رانندگان متخلف با استفاده از تاریکی شب نخاله‌های ساختمانی را خالی می‌کنند. بعضی از کشاورزان این محدوده حتی به رانندگان پول پرداخت می‌کنند تا نخاله‌هایشان را در زمین آنها خالی کنند. آنها با این روش به‌صورت غیرقانونی تلاش می‌کنند تا کاربری زمین‌های زراعی را تغییر دهند.» در میان انبوه نخاله‌ها، حضور یک مرد توجه‌ام را جلب می‌کند. میرزایی می‌گوید: «او یک نخاله‌گرد است. نخاله گردها افرادی هستند که در میان نخاله‌های ساختمانی و عمرانی دنبال مواد بازیافتی می‌گردند.»
آن‌طور که مسئولان محلی می‌گویند هیچ سازمان یا نهادی متولی جمع‌آوری نخاله‌های رها شده در حریم زمین‌های کشاورزی نیست. نخاله‌های رها شده در حریم روستاها سال‌ها در این زمین‌ها می‌ماند تا تجزیه شود. اما آیا این نخاله‌ها به واقع قابل تجزیه و بازگشت به طبیعت است؟ به گفته یک کارشناس محیط‌زیست نخاله‌های ساختمانی به راحتی به طبیعت برنمی‌گردد و به دلیل ترکیب شدن با مواد دیگر انواع آلودگی‌ها را در آب، خاک و حتی هوا سبب می‌شود.
اما مشکل نخاله‌های ساختمانی در محدوده شهرری به حریم روستاها ختم نمی‌شود. «یحیی رنجبران» شهردار ناحیه ۷ منطقه ۲۰ هم در محدوده فعالیت خود با مشکل نخاله‌های غیرمجاز دست به گریبان است. او و همکارانش امسال خیلی تلاش کردند با نظارت‌های مستمر سد راه رانندگان متخلف باشند و آن‌طور که خودش عنوان می‌کند: «این مشکل نسبت به سال‌های گذشته به‌طور چشمگیری کاهش پیدا کرده است. با این حال همکاران رنجبران از ابتدای امسال تاکنون ۴ هزار کامیون نخاله از حریم و معابر ناحیه جمع‌آوری کرده‌اند. رنجبران می‌گوید: «بخش قابل توجهی از نخاله‌ها در زمین‌های اوقافی تخلیه شده بود. برای جمع‌آوری و انتقال این مقدار نخاله، ۳۳۰ میلیون تومان از طرف اداره اوقاف و شهرداری هزینه شد.» بیشترین نخاله‌های غیرمجاز در محدوده سه‌راه سیمان تخلیه می‌شود. به همین دلیل از میدان غنی‌آباد تا سه‌راه سیمان و از سه‌راه سیمان تا پادگان شهید ستاری، همه مسیرهای فرعی مسدود شده تا رانندگان کامیون نتوانند به راحتی نخاله‌های خود را در این محدوده تخلیه کنند. نکته جالب توجه مشارکت مردمی برای مقابله با این مشکل است. جمعی از اهالی محدوده سه‌راه سیمان با استقرار کانکس‌های مخصوص، خودشان داوطلبانه نگهبانی می‌دهند تا مانع قانون‌شکنی رانندگان شوند، اما با همه پیگیری‌های ما هیچ یک از این افراد حاضر به گفت‌وگو نشدند و به نظر می‌رسد ترس از مافیای رانندگان متخلف در این بی‌رغبتی بی‌تأثیر نبود.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران تأکید می‌کند
لزوم نظارت بر اطراف تهران
شهروندان تهرانی هر روز حدود ۸هزار تن پسماندتر و خشک تولید می‌کنند که مدیریت شهری برای جمع‌آوری و دفع آنها مبالغ زیادی هزینه می‌کند، اما در این بین مقدار نخاله‌های ساختمانی و عمرانی که هر روز در تهران تولید می‌شود، بسیار بیش از این است؛ نخاله‌هایی که بخشی از آنها به‌صورت غیرقانونی در حریم شهر رها می‌شود و مشکلات و خطرات زیادی را برای شهروندان و دردسرهای بیشتری را برای مدیریت شهری ایجاد می‌کند، اما دلیل بروز چنین تخلفاتی چیست؟ آیا دلیل بروز این تخلفات را باید فقط در سودجویی یا بی‌مسئولیتی عده‌ای خاص جست‌وجو کرد یا عملکردهای مدیریتی هم می‌تواند زمینه‌ساز چنین هنجارشکنی‌هایی باشد؟ سراغ دکتر «صدرالدین علی‌پور» مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران رفتیم تا در این زمینه به چند پرسش ما پاسخ گوید.
با توجه به حجم بالای تولید نخاله‌های ساختمانی در تهران، آیا وجود فقط ۲مرکز مجاز تخلیه نخاله‌های ساختمانی برای این کلانشهر کافی است؟
با توجه به ساخت‌وسازهای گسترده در تهران و دوری راه و به دنبال آن دشواری دسترسی به این مراکز بی‌شک نیازمند شناسایی و راه‌اندازی مراکز بیشتر تخلیه نخاله در اطراف تهران هستیم و این جزء دغدغه‌های جدی سازمان مدیریت پسماند شهرتهران است.
همان‌طورکه می‌دانید هر روز مقادیر زیادی نخاله ساختمانی و عمرانی در حاشیه شهر تهران از جمله مناطق جنوب پایتخت به‌صورت غیرقانونی تخلیه می‌شود که مشکلات زیادی را برای شهروندان و مدیریت شهری به‌وجود می‌آورد. برای جلوگیری از این نوع قانون‌شکنی بهتر نیست سازمان مدیریت پسماند در این زمینه ورود کند و کار جمع‌آوری و حمل نخاله‌ها را انجام دهد؟
شهرداری تهران همیشه به دنبال استفاده از خدمات بخش خصوصی است. امروز اتحادیه کامیـــون‌داران تهـــــران، ری و شمیران بیش از ۳ هزار عضو دارد که یک ظرفیت قابل توجه برای تهران است و باید از آن استفاده کرد. به عقیده ما راه‌حل این مشکل افزایش نظارت بر عملکرد این ناوگان عظیم است، نه سلب مسئولیت از آنها.
بر عملکرد این کامیون‌داران نظارت می‌کنید؟
معاونت پسماندهای ساختمانی و عمران سازمان مدیریت پسماند و شهرداری‌های مناطق ۲۲گانه همه نیروی خود را برای کنترل عملکرد این ناوگان به کار گرفته است، به‌طوری‌که از مبدأ بارگیری تا مقصد تخلیه براساس قانون مدیریت پسماند به‌صورت مستمر اعمال نظارت و مدیریت می‌شود. صدور همه مجوزهای حمل پسماندهای ساختمانی و عمرانی از طریق دفترهای خدمات الکترونیک شهر و سامانه یکپارچه مدیریت پسماندهای ساختمانی و عمرانی انجام می‌شود. تسهیل دسترسی کامیون‌داران به مراکز تخلیه مجاز و اجرای ماده ۱۲ قانون مدیریت پسماند و همچنین افزایش نظارت‌های سیستمی از قبیل الزام به نصب جی. پی. اس برروی کامیون‌های شهر تهران از گام‌های مهمی است که برای پیشگیری از تخلف‌ها انجام شده است.
اما با همه این اقدامات همچنان شاهد تخلیه غیرقانونی نخاله در حریم تهران هستیم.
براساس آمار تخلیه‌های غیرمجاز در تهران کمتر از یک‌درصد است. نظارت شبانه‌روزی همکاران در شهرداری تهران و سازمان مدیریت پسماند و مشارکت فعالان این حوزه موجب کاهش چشمگیر تخلیه غیرمجاز نخاله شده است، اما شهرهای همجوار هم باید در نظارت‌ها همانند تهران عمل کنند، زیرا تخلیه‌های غیرمجاز در حریم برخی از شهرهای اطراف تهران همچنان زیاد است.
جریمه‌ها کارساز نیست
پدیده تخلیه غیرمجاز نخاله‌های ساختمانی در منطقه ۱۸ دیگر یک مشکل نیست، بلکه به یک معضل تبدیل شده است. موقعیت جغرافیایی، تعداد زیاد زمین‌های بی‌دفاع شهری و فاصله زیاد این منطقه با مراکز مجاز تخلیه نخاله‌های ساختمانی، همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا منطقه ۱۸ با وجود همه تلاش‌ها و نظارت‌های انجام شده همچنان یکی از مناطق پرمشکل در زمینه تخلیه غیرمجاز نخاله‌های ساختمانی باشد. «امیرحسین عسار» معاون امور خدمات شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه ۱۸ می‌گوید: «در منطقه ۱۸ چاله‌ای به وسعت ۴۸۰ هکتار و عمق تقریبی ۱۰۰ متر داریم که در سال‌های گذشته به دلیل برداشت شن و ماسه ایجاد شده است. اکنون از این گودال شن و ماسه برداشت نمی‌شود. در یک بازه زمانی خاصی سازمان مدیریت پسماند به پیمانکاران اجازه داد تا نخاله‌های ساختمانی را در این چاله تخلیه کنند. تخلیه نخاله در این شن چاله به دلیل نزدیک بودن آن، برای پیمانکاران بسیار به صرفه بود. آنها در مدت کوتاهی مقدار زیادی نخاله را در این گودال عظیم تخلیه کردند تا اینکه معاونت امور مناطق شهرداری تهران تخلیه هرگونه نخاله در این شن‌چاله را ممنوع کرد. قانون جدید به مذاق پیمانکاران خوش نیامد، چراکه مجبور بودند مسافت بسیار بیشتری را برای تخلیه نخاله طی کنند. بنابراین نخاله‌ها را در گود آبعلی یا کهریزک خالی کردند و این‌گونه بود که مافیای تخلیه غیرمجاز نخاله در منطقه ۱۸ شکل گرفت. آنها شب‌ها دور از چشم مأموران نظارتی و با استفاده از تاریکی هوا نخاله‌های عمرانی را در حریم و حتی در معابر خالی می‌کنند که منجر به تصادف‌های جرحی و حتی فوتی می‌شود.» عسار می‌گوید: «ما نظارت‌ها را افزایش داده‌ایم. برخی از این رانندگان به هیچ اصول اخلاقی پایبند نیستند وگاه حتی جان همکاران ما را عمداً به خطر می‌اندازند. چندی قبل یکی از همین رانندگان قصد زیر گرفتن خودرو همکاران ما را داشت که خوشبختانه به‌خیر گذشت. واقعیت این است که همکاران ما نمی‌توانند تمام وقت در همه نقاط منطقه حضور داشته باشند. رانندگان متخلف از هر فرصتی برای عمل خلاف قانون خود استفاده می‌کنند. وجود معابر تاریک و کم تردد، نقاط بی‌دفاع شهری و معابر شریانی به‌ویژه بزرگراه آزادگان سبب شده تا منطقه ۱۸ به جولانگاهی برای این افراد تبدیل شود.» عسار نبود اهرم‌های قانونی برای مقابله با این افراد را یکی از دلایل استمرار این رفتارهای ناهنجار می‌داند و می‌گوید: «چندی قبل همکاران ما راننده‌ای را گرفتند که در یک روز ۱۲ کامیون بارنخاله را در معابر منطقه خالی کرده بود. این راننده در نهایت ۸۰ هزار تومان جریمه شد درحالی که به گفته خودش برای هر کامیون باری که خالی کرده بود، از کارفرما ۲۵۰ هزار تومان دریافت کرده بود و خودش اذعان داشت که این جریمه برایش سنگین نیست.» عسار اضافه می‌کند: «نخاله‌هایی که در زمین‌های کشاورزی یا حریم شهر رها می‌شود گذشته از نازیبایی دیداری، ایجاد انواع آلودگی‌های زیست‌محیطی، نابودی زمین‌های کشاورزی و... خطر بسیار بزرگ‌تری هم به همراه دارد و آن تهدید جانی شهروندان است.»
اصغر عطایی، مدیرکل امور خدمات شهری شهرداری تهران:
برخورد قاطع قضایی تنها راه‌حل است
امروزه حدود ۹۹درصد نخاله‌های ساختمانی تولید شده در تهران به‌صورت قانونی و به وسیله کامیون‌هایی که در مسیرهای از پیش مشخص شده حرکت می‌کنند، به مراکز قانونی حمل می‌شود، اما این بین هستند افراد متخلفی که برای کسب سود بیشتر نخاله‌های ساختمانی را در حریم شهر به‌ویژه در مناطق جنوبی تخلیه می‌کنند. این اقدام ناهنجار گذشته از مشکلات زیست‌محیطی، نازیبایی دیداری شهر و هزینه‌های بی‌موردی به مدیریت شهری تحمیل می‌کند که گاه زمینه‌ساز دردسرهای بزرگ‌تری است. به‌عنوان مثال نخاله‌هایی که در اطراف چشمه‌ها یا مسیر رودخانه‌ها تخلیه می‌شود، باعث آبگرفتگی شده و اگر در فصل بارندگی چنین تخلفی رخ دهد، می‌تواند سبب جاری شدن سیل شود. به این نخاله‌های ساختمانی غیرمجاز در اصطلاح «خاک فرار» گفته می‌شود. برخی بر این باورند که در این زمینه باید کار فرهنگی کرد، اما آیا کار فرهنگی برای افراد بی‌مسئولیتی که جان مردم را به بازی می‌گیرند کارساز است. وقتی برای جلوگیری از هرگونه سدمعبر در شهر قوانین سفت و سختی وجود دارد، چرا باید با افرادی که این‌گونه تخلفات را مرتکب می‌شوند مماشات کنیم. بی‌شک راه‌حل این مشکل چیزی نیست مگر برخورد قاطع و قانونی با متخلفانی که نه تنها به قوانین احترام نمی‌گذارند، بلکه برای جان شهروندان هم ارزشی قائل نیستند و این کار به تنهایی از عهده مدیریت شهری خارج است.
برای اطلاع
- ۴۰۰ تن نخاله ساختمانی هر روز به‌صورت غیرمجاز در حریم و معابر شهر تهران تخلیه می‌شود.
- ۲ مرکز تخلیه قانونی نخاله در تهران وجود دارد که به هیچ‌وجه جوابگوی نیاز این کلانشهر نیست.
۱۵۰ کامیون نخاله، هر ماه از نواحی ۴ و ۵ شهرداری منطقه ۱۹ جمع‌آوری و به مراکز مخصوص منتقل می‌شود. «سعید صالح‌محمود رباطی» معاون امور شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه ۱۹ می‌گوید: «با استفاده از فن‌آوری‌های نوین از جمله نصب دوربین تلاش کردیم مانع این‌گونه تخلف‌ها شویم، اما با توجه به وسعت زمین‌های بایر منطقه برای به صفر رساندن این تخلف نیاز به فرهنگسازی داریم.»