همشهری آنلاین - فاطمه عباسی: بیشترین میزان زعفران در این استان برداشت می‌شود، اما در سال‌های اخیر کاشت این محصول راهبردی از انحصار خراسان رضوی خارج شده است و در بسیاری از استان‌ها به‌ویژه مناطق کویری و کم‌آب به عنوان کشت جایگزین محصولات آب‌بر تولید می‌شود. به همین دلیل در بسیاری از روستاها مهاجرت معکوس رخ داده و کشاورزانی که به دلیل کم‌آبی زمین‌های خود را رها کرده و در حاشیه شهرها ساکن شده بودند، بار دیگر به کشاورزی روی آوردند و توانستند با کشت زعفران اشتغال‌زایی کرده و رونق اقتصادی را به روستای خود بازگردانند. در کنار مزایای اقتصادی، مزارع ارغوانی‌رنگ زعفران و برداشت این محصول در فصل پاییز باعث جذب گردشگر و ارتقای صنعت گردشگری در بسیاری از استان‌ها شده است.
با توجه به آنچه از سوی وزارت کشاورزی اعلام شده، تولید زعفران در سال جاری از ۳۵۰ تن به ۵۵۰ تن رسیده است و با توجه به این‌که زعفران محصولی صادراتی است، استقبال خوب و مناسبی در عرصه کشت داشته است. استان‌های اصفهان، فارس، کرمان و یزد به ترتیب از مهم‌ترین استان‌های تولیدکننده زعفران پس از خراسان رضوی، شمالی و جنوبی هستند.
چند استان دیگر کشور نیز در سال‌های اخیر به جمع تولیدکنندگان زعفران پیوسته‌اند. اگرچه سطح زیرکشت در این استان‌ها اندک است، اما نشان می‌دهد کشاورزان این مناطق کشت این محصول را سودآور ارزیابی می‌کنند. استان‌های سمنان، مرکزی، تهران، همدان، آذربایجان شرقی، چهارمحال و بختیاری، قزوین، کردستان، لرستان، قم و زنجان به ترتیب سهمی از تولید زعفران را به خود اختصاص می‌دهند.
- مهاجرت معکوس؛ محصول مزارع زعفران
حرکت به سمت کشت زعفران، روستاها را از متکی بودن به کشت تک‌محصولی خارج کرده و موجب توسعه پایدار در بخش اقتصادی، مهاجرت معکوس و درآمدزایی شده است. اصفهان چهارمین تولیدکننده بزرگ زعفران بعد از استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی در کشور است. به گفته رئیس سازمان جهاد کشاورزی اصفهان، کیفیت زعفران این استان حتی از زعفران خراسان نیز پیشی گرفته و در کشور بسیار مطرح است: براساس آمار، تا پایان سال ۹۷ سطح زیر کشت زعفران در اصفهان ۱۲۸۰ هکتار بود و شهرستان نطنز قطب تولید زعفران در استان است.
مهرداد مرادمند می‌گوید: کشت زعفران در شهرستان‌های نجف‌آباد، نایین، برخوار و شاهین‌شهر نیز توسعه یافته است. مرادمند کشت زعفران را یکی از عوامل مهاجرت معکوس در برخی از روستاهای استان می‌داند و توضیح می‌دهد: برخی از روستاها در سال‌های اخیر خالی از سکنه شده بود، اما اکنون بسیاری از کشاورزان به‌ویژه در نجف‌آباد در بخش‌های مهردشت و میمه به روستاهای خود بازگشته‌اند و زمین‌های خود را به زیر کشت زعفران برده‌اند.
- فارس در سکوی پنجم تولید زعفران
با وجود آفت و خشکسالی، گام‌های اساسی در زمینه توسعه کشت زعفران در استان فارس برداشته شده و این استان اکنون رتبه پنجم تولید زعفران را به خود اختصاص داده است. رئیس سازمان جهاد کشاورزی فارس در این باره می‌گوید: زعفران در شهرستان‌های آباده، اقلید، بوانات، مرودشت، سپیدان، نی‌ریز، پاسارگاد، جهرم، سروستان، خرامه، رستم و شیراز کشت می‌شود و در برخی از روستاهای این استان‌ها باعث مهاجرت معکوس و بازگشت کشاورزان به روستاها شده است.
محمدمهدی قاسمی عنوان می‌کند: قطب تولید زعفران در استان، شهرستان استهبان است. سطح زیر کشت زعفران در فارس ۸۲۰ هکتار است و استهبان به سبب آب‌وهوای مناسب بیش از ۹۰ درصد زعفران استان را تولید می‌کند و متوسط برداشت در مزارع زعفران این شهرستان بین ۴/۵ تا ۵/۵ تن در هر هکتار است.
- زعفران؛ جایگزینی برای پسته کرمان
کارشناسان کشاورزی معتقدند به‌زودی زعفران در استان کرمان جایگزین پسته خواهد شد. مهم‌ترین محصول کشاورزی استان کرمان پسته است که بخش عمده این محصولات صادر می‌شود، اما در سال‌های اخیر شاهد خشک شدن و یا خسارت جدی به این محصولات به دلیل کمبود آب و تغییرات اقلیمی هستیم.
مدیر روابط عمومی سازمان جهاد کشاورزی کرمان در این باره می‌گوید: کرمان با ۱۳۰۰ هکتار سطح زیر کشت، رتبه ششم تولید زعفران را در کشور دارد و چند سال است که در بسیاری از روستاها این محصول کشت و برداشت می‌شود. البته عمده زعفران استان در شهرستان زرند و در دهستان‌های دشتخاک، سربنان، جرجافک و حتکن تولید می‌شود.
محمدجواد عبدالکریمی تولید زعفران را موجب مهاجرت معکوس جوانان به برخی از روستاهای این استان می‌داند و اضافه می‌کند: بسیاری از جوانان روستایی بعد از خشکسالی در سال‌های اخیر از روستاها مهاجرت کرده و برای کار به شهر رفته بودند اما به دلیل این‌که کاشت زعفران و به‌ویژه برداشت آن یک کار خانوادگی است، بسیاری از آنها به روستاهای خود بازگشته‌اند.
- بهاباد؛ پایتخت زعفران یزد
کشت زعفران تا همین ۱۰ سال پیش در یزد مرسوم نبود، اما مردمان پرتلاش این دیار در طول یک دهه، گوی سبقت زعفران‌کاری را از صاحب‌نامان این عرصه ربوده‌اند. ین گیاه ابتدا در بهاباد سپس در بافق و ابرکوه کشت شد و بعد از نتایج خوبی که به دست آمد، سایر شهرستان‌ها از جمله مهریز و یزد نیز به کشت آن روی آوردند و امروز بعد از گذشت یک دهه از آغاز زعفران‌کاری در یزد، این استان رتبه هفتم در تولید زعفران کشور را دارد.
رئیس جهاد کشاورزی استان یزد سطح زیر کشت زعفران در استان را ۸۵۰ هکتار عنوان می‌کند و می‌گوید: در سال گذشته حدود ۱۰۴ هکتار توسعه کشت داشتیم و پیش‌بینی می‌کنیم امسال با توجه به سطح زیر کشت در حدود ۲۷۶۰ کیلوگرم تولید داشته باشیم. سید جمال سجادی اضافه می‌کند: در روستاهای شهرستان بهاباد مانند روستای آسفیج و بنستان مهاجرت معکوس رخ داده و بسیاری از روستاییانی که به علت خشکسالی روستای خود را ترک کرده بودند، به این روستاها بازگشتند و مزارع خود را به زیر کشت زعفران بردند و خوشبختانه اقتصاد در این منطقه رونق گرفته است.
- برداشت زعفران و ایجاد اشتغال
به اعتقاد کارشناسان اقتصادی، کشت و تولید محصول زعفران نقش مؤثری در ایجاد و افزایش درآمد و اشتغال پایدار بهره‌برداران دارد. مرادمند، رئیس سازمان جهاد کشاورزی اصفهان می‌گوید: پرورش زعفران از نظر اقتصادی صرفه بسیار خوبی دارد که در کنار سود حاصل از فروش محصول تولیدی، به طور مثال در شهرستان نطنز زمینه اشتغال‌زایی فصلی حدود ۴۰۰ نفر از شهروندان را به وجود آورده است.
حشمت‌الله صادقی، رئیس کمیته گیاهان دارویی سازمان جهاد کشاورزی فارس، نیز درباره اشتغال‌زایی زعفران در این استان می‌گوید: بیشترین اشتغال‌زایی در زمان برداشت محصول زعفران صورت می‌گیرد و به طور معمول به ازای هر هکتار برای یک تا ۳ نفر اشتغال‌زایی مستقیم تولید می‌شود که این میزان در زمان برداشت چند برابر می‌شود.
علی صادق‌زاده، فرماندار زرند نیز با اشاره به این‌که زعفران به‌عنوان محصولی استراتژیک، صادراتی و با ارزش افزوده بالا یکی از بهترین گزینه‌های توسعه کشاورزی با توجه به تداوم پدیده خشکسالی و کم‌آبی در زرند است، می‌گوید: دولت با ایجاد زیرساخت‌های لازم و اعطای تسهیلات کم‌بهره در قالب اعطای وام هکتاری ۱۳۰ میلیون ریالی تسهیلات بلاعوض، برای توسعه و تجهیز آبیاری‌های نوین سطح زیرکشت زعفران، زمینه توسعه فراگیر کشت زعفران را در زرند فراهم کرده است.
وی متوسط برداشت زعفران را ۳ کیلوگرم در هکتار عنوان می‌کند و می‌گوید: برای ۴۰۰ نفر اشتغال مستقیم ایجاد شده است و در زمان بهره‌برداری ۳ هفته‌ای این محصول زمینه اشتغال حدود ۱۲ هزارنفر از روستاییان فراهم می‌شود. سجادی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی یزد نیز درباره مزایای اقتصادی زعفران می‌گوید: از آنجا که کاشت زعفران در یزد دارای مزایا اقتصادی فراوانی است، ما برای هر هکتار از این محصول ۵۰ میلیون تومان تسهیلات به کشاورز پرداخت می‌کنیم. هر هکتار از مزارع زعفران به صورت مستقیم برای ۲ نفر اشتغال ایجاد می‌کند و در زمان برداشت هر هکتار به صورت غیر مستقیم برای ۲۵ نفر اشتغال‌زایی دارد.
- نقش زعفران در توسعه گردشگری
این روزها مزارع زعفران در اغلب روستاهای کشور میزبان گردشگرانی است که برای دیدن برداشت این محصول در جشنواره‌هایی که به همین مناسبت برگزار می‌شود، شرکت می‌کنند. مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اصفهان نیز درباره برگزاری جشنواره‌های زعفران در استان می‌گوید: در حوزه گردشگری توجه ویژه‌ای به فصل برداشت زعفران شده و در اصفهان ۲ جشنواره زعفران با عنوان طلای سرخ یکی در شهرستان نجف‌آباد در بخش مهردشت و در روستاهای دماب و دیگری در شهرستان شاهین‌شهر و در بخش میمه برگزار می‌شود که در تقویم گردشگری استان نیز ثبت شده‌اند.
فریدون الهیاری اضافه می‌کند: امسال از آژانس‌های گردشگری و راهنمایان تور استان دعوت شد تا در این جشنواره‌ها حضور پیدا کنند تا گردشگران خارجی نیز برای دیدن برداشت محصول و آشنایی با آداب و رسوم مردم این منطقه به این روستاها سفر کنند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد درباره برگزاری جشنواره‌های زعفران به‌ویژه در شهرستان بهاباد می‌گوید: جشنواره زعفران بهاباد که از نیمه‌های آبان آغاز شده و تا ۸ آذر ادامه دارد با اهداف فرهنگی، هنری، اجتماعی و اقتصادی در راستای معرفی محصول زعفران (طلای سرخ) در حال برگزاری است.
مصطفی فاطمی معتقد است: می‌توان با گسترش امکانات در شهرهای زعفران‌خیز، به جذب گردشگران داخلی و خارجی امیدوار بود. در استان فارس امسال جشنواره‌ای برگزار نمی‌شود، اما جشنواره زعفران در ۲ سال گذشته در این استان برپا بود. استان کرمان نیز امسال میزبان گردشگران در شهرستان زرند است.
به گفته دبیر جشنواره زعفران زرند، برگزاری این جشنواره تأثیر بسزایی در رونق اقتصاد منطقه و درآمدزایی فراهم کرده است. سعید فضائلی با اشاره به برگزاری بیش از ۴۰ جشنواره طی سال جاری در این شهرستان می‌گوید: این جشنواره‌ها در این منطقه توانسته موجب رونق اقتصادی کشاورزان و صنعت گردشگری شود و هر سال نیز پر رونق‌تر از گذشته برگزار می‌شود.
- برداشت زعفران در پاییز
برداشت زعفران یک کار خانوادگی است. گلچین‌ها پیش از طلوع آفتاب به مزارع زعفران می‌روند، به یک صف می‌شوند و هیچ گلی را روی شاخه جا نمی‌گذارند. آفتاب کیفیت زعفران را پایین می‌آورد و رنگ و بوی گل‌ها را از بین می‌برد و به همین دلیل کشاورز حرفه‌ای نوبت آبیاری را طوری تنظیم می‌کند که گل‌ها به نوبت در بیایند تا گلچین‌ها فرصت چیدن آنها را پیش از آن‌که آفتاب به میانه آسمان برسد، داشته باشند.
اکبر دهقان از نخستین کشاورزانی است که در شهرستان ابرکوه یزد در زمینه کشت زعفران فعالیت می‌کند. او می‌گوید: زعفران تقریبا دیم است، پیازش را که می‌کارند، خودش به مرور زیر خاک جوانه می‌کند و تکثیر می‌شود. برای ۷ تا ۱۰ سال بعد هر سال فقط ۳ بار آبیاری نیاز دارد و در فصل گل که یک ماه در تمام سال از نیمه آبان تا نیمه آذر ادامه دارد، هر روز صبح گل‌های تازه می‌دهد. مقدار زعفرانی که در هر سال می‌شود از زمین‌ها برداشت کرد متفاوت است.
معمولا در سال اول، تنها یکی- دو کیلو زعفران خشک از هر هکتار زیر کشت زعفران به دست می‌آید. در سال دوم مقدارش به ۴ تا ۶ کیلو می‌رسد. از سال سوم به بعد، از هر هکتار زمین می‌شود ۱۰ کیلو و بیشتر زعفران خشک برداشت کرد. دهقان ادامه می‌دهد: زعفران کلاً خوش‌بار است، فروشش هم خوب است و روستاییان می‌توانند با فروشش به درآمد مطلوب برسند. البته سختی‌های خودش را هم دارد، اما هیچ کاری بدون سختی نیست. ما خودمان همین زعفران را پاک‌کرده و خشک و آماده می‌کنیم و بعد از فصل برداشت می‌فروشیم.