900 سال قبل از اینکه گانون و الیوت در سال 621 پس از میلاد مسیح بیماری چاقی را شرح دهند، پیامبر اسلام در باره پیشگیری از آنچه امروز بزرگ‌ترین معضل بهداشتی دنیا خوانده می‌شود، رهنمود‌هایی داده بودند. بو علی سینا هم نکاتی درباره ارتباط تندرستی و چاقی بیان کرده و حتی آترو اسکلروزو تنگی عروق ناشی از آن را شرح داده است. [مفاهیم: چاقی چیست؟]
امروزه چاقی به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین بیماری‌های واگیر به حساب می‌آید که همگام با صنعتی شدن جوامع و تغییر شیوه زندگی، رشد روز افزونی در سرتاسر دنیا پیدا کرده و حتی از کم وزنی و سوء تغذیه پیشی گرفته است (8 درصد در مقابل 5 درصد).
بیش از یک میلیارد نفر در جهان از اضافه وزن رنج می‌برند و بیش از 300 میلیون نفر در محدوده تعریف چاق‌ها قرار می‌گیرند. در 20 سال گذشته شیوع چاقی در کشور‌های در حال توسعه 3 برابر زیاد شده. در ایران هم 70 درصد افراد بالای 20 تا 30 سال دچار اضافه وزن و چاقی هستند.
در جریان مطالعه قند و لیپید تهران هم مشخص شده که تنها 37 درصد تهرانی‌ها وزن متعادل داشته و بقیه دچار اضافه وزن یا چاقی بوده‌اند. 3 سال پیگیری در این بررسی نشان داده که شیوع چاقی بین 4 تا 7 درصد زیادتر شده است.
هفته اول اسفند، اولین کنگره پیشگیری و درمان چاقی در ایران برگزار شد. آنچه می‌خوانید گزارشی از این همایش 3 روزه است.
به گفته کارشناسان، چندین عامل در ایجاد چاقی نقش دارند: استعداد ژنتیک، عوامل هورمونی، نوع ومیزان ورود غذا به بدن، میزان تحرک و فعالیت بدنی. حتی عوامل روانی و فرهنگی هم در این بیماری نقش دارند. برای تشخیص چاقی تعاریف و استاندارد‌های متعددی وجود دارد که یکی از تعاریف رایج آن استفاده از شاخص توده بدن (BMI) است.[مفاهیم: معیار چاقی چیست؟]
محاسبه این شاخص با تقسیم وزن بر حسب کیلوگرم برمجذور قد بر حسب مترمربع انجام می‌شود. اگر این شاخص بین 18 تا 25 باشد وزن شخص ایده‌آل است. اگر بین 25 تا 30 باشد فرد دچار اضافه وزن و بین 30 تا 35 چاق نامیده می‌شود. 35 تا 40 را چاقی شدید و بالای 40 را چاقی مفرط می‌گویند.
دکتر نسرین امیدوار، رئیس انجمن تغذیه ایران درباره نقش عوامل اجتماعی و روانی در چاقی و اثر فقر، سطح سواد کم، نداشتن دسترسی به امکانات ورزشی و مشاغل کم تحرک در ایجاد چاقی در این همایش مقاله‌ای ارائه کرد. به گفته این متخصص تغذیه باور‌های مربوط به سلامت، رفتار‌های بهداشتی و شیوه زندگی افراد عامل اصلی ایجاد یا پیشگیری از چاقی هستند و البته نگرش به چاقی، عزت نفس، محیط اجتماعی و وضعیت سلامت روانی فرد نیز در ایجاد چاقی مؤثر هستند. به‌عنوان مثال افسردگی به‌خصوص در زنان بیشترین ارتباط را با چاقی دارد.
دکتر سید ضیاءالدین مظهری، رئیس انجمن تغذیه ایران نیز در این نشست راجع به عوامل مرتبط با چاقی صحبت کرده و بر پیشگیری اصولی از چاقی با به‌کارگیری سبک سالم زندگی تاکید کرد. کاهش استفاده از فست فود یا غذاهای آماده، استفاده کافی از میوه و سبزیجات، تغذیه با شیر مادر در دوران کودکی و ورزش منظم از این جمله‌اند.
با کودکان چاق چه کنیم؟
دکتر‌رؤیا کلیشادی نیز در سخنانی به اهمیت چاقی کودکان اشاره کرد و گفت: درکودکان چاقی که BMI (شاخص توده بدن) آنها از صدک 95 بالاتر باشد احتمال اینکه در بزرگسالی چاق مانده و فشار خون بالا داشته باشند بیشتر است و به همین علت این کودکان در آینده بیشتر دچار بیماری قلب و عروق می‌شوند. البته کودکانی که BMI آنها از صدک 85 بیشتر باشد هم دارای اضافه وزن در نظر گرفته شده ودر معرض خطرهستند.
دکتر شاداب صالح پور،متخصص غدد اطفال و عضوهیات علمی دانشگاه شهید بهشتی هم بهترین راه پیشگیری و درمان چاقی کودکان را یاد دادن سبک صحیح زندگی و تغذیه به کودک و والدین آنها مطرح کرد: در خانواده‌ای که مصرف فست فود زیاد بوده وعادت بخور بخور وجود دارد، فعالیت بدنی کم است و کودک بیش از هر کار دیگری پای تلویزیون و کامپیوتر است؛ کودک چاق تحویل جامعه می‌دهد. از بین بردن محیط پر استرس و آموزش کودک برای جایگزین کردن روش دیگر به جای خوردن برای مقابله با استرس می‌تواند مفید باشد.
فعالیت بدنی کودک باید اضافه شده و مواد خوراکی و به‌خصوص تنقلات که معمولا جلوی تلویزیون مصرف می‌شود، محدود شود. اضافه کردن سبزی و میوه و مواد فیبر دار علاوه بر کنترل وزن می‌تواند به رشد قدی او هم کمک کند. چون کودکان در حال رشد هستند باید در دادن رژیم غذایی به آنها دقت کرد تا به رشد قدی آنها لطمه‌ای وارد نشود.
دارو بخوریم یا نه؟
در سمپوزیوم دارو درمانی در چاقی، متخصصان غدد درباره مکانیسم عمل و عوارض دارو‌های به‌کار گرفته شده در درمان چاقی (اورلی‌استات، سیبوترامین و ریمنابانت) صحبت کرده و متذکر شدند که مصرف این دارو‌ها بدون تغییر سبک زندگی (یعنی ورزش و محدود کردن کالری مصرفی) تاثیر زیادی در کاهش وزن نخواهد داشت.
به‌عنوان مثال سیبوترامین با کاهش اشتها و سیری زودرس، می‌تواند4 تا 5 کیلو گرم در سال وزن را کم کند. بد نیست بدانید این دارو عوارضی چون خشکی دهان، یبوست، سردرد، بی‌خوابی و افزایش فشار خون و ضربان قلب ایجاد می‌کند و بهتر است در بیماران قلبی- عروقی، کبدی و کلیوی مصرف نشود.
داروی دیگر اورلی استات یا زنیکال است که با کاهش 30 درصدی جذب چربی، می‌تواند تا 3کیلو گرم در سال وزن را کم کند. این دارو بیشتر عوارض گوارشی مانند اسهال و ناتوانی برای کنترل دفع را ایجاد می‌کند. داروی دیگری که برخلاف دو داروی اول توسط سازمان غذا و داروی آمریکا تایید نشده و فقط در اروپا مصرف می‌شود، ریمنابانت است که به‌صورت آنتا گونیست سیستم اندوکانابینوئید عمل کرده و برهر دو سیستم اعصاب مرکزی و محیطی اثرمی‌کند.
یعنی هم باعث کاهش اشتها شده و هم با کم کردن مقاومت به انسولین باعث افزایش متابولیسم قند و چربی می‌شود. به این ترتیب 6/4 کیلوگرم وزن در 6ماه تا یکسال کم می‌شود.
اضطراب و افسردگی از مهم‌ترین عوارض عصبی این داروست. (حالا خودتان انتخاب کنید برای 3 تا 5 کیلو وزن کم کردن در سال حاضرید 60 هزار تومان در ماه بدهید؟ فکر نمی‌کنید خوردن غذای کافی و مناسب همراه با ورزش اثر بیشتر و هزینه کمتری داشته باشد؟)
جراحان چه می‌گویند
در سمپوزیوم جراحی، جراحان کشورمان روش‌های مختلفی را که در ایران انجام می‌شود شرح داده و مزایا و عوارض هر کدام را مطرح کردند. آنها بر این نکته تاکید کردند که جراحی باید برای بیماران فوق‌العاده چاق (یعنی با شاخص توده بدن بیش از 40 یا بیش از 35 همراه با عوارضی مثل دیابت و بیماری قلب و عروق واختلال در زندگی روز مره) استفاده شود و سایر افراد چاق باید از روش‌های تغییرسبک زندگی، به تنهایی یاهمراه با دارو استفاده کنند.
بای پس معده، بالون گذاری در معده، گاستریک باندینگ، گاستریک پلیکاسیون و گاستریک استپلینگ از روش‌هایی هستند که با کوچک کردن معده، حجم غذای وارد شده به بدن را محدود می‌کنند.
جالب است بدانید دکتر ایرج فاضل با تغییر روش غربی‌ها وابداع روش جدیدی که از کاهش جذب در روده استفاده می‌کند، معایب این روش را تا حد زیادی برطرف کرده و آن را برای افراد دچار چاقی مفرط در کشورمان قابل استفاده ساخته‌است.
لازم است بدانید همه جراحان فوق در این قضیه متفق القول بودند که جراحی به تنهایی نخواهد توانست درمان مناسبی برای افراد چاق باشد، چون اگر عادت‌های غذایی و میزان فعالیت فردعوض نشود، معده و روده بزرگ شده و پس از مدتی نه تنها لاغر نخواهد شد بلکه وزنش اضافه هم خواهد شد.