همشهری آنلاین-زهرا بلندی: عوامل متعددی در فرونشست زمین نقش دارند، اما برداشت زیاد از منابع زیرزمینی، اولین و مهم ترین دلیل برای ایجاد این معضل است. در این گزارش ضمن آشنایی با دلایل فرونشست زمین در جنوب تهران، با نقاطی که در مناطق۱۶، ۱۷، ۱۸، ۱۹ و۲۰ دچار فروریزش شده یا احتمال فرونشست آنها وجود دارد، آشنا می شویم.
منطقه۱۶
تراکم جمعیت عاملی برای فرونشست زمین
در منطقه۱۶ نواحی یک، ۳و۵ که شامل محله‌های جوادیه، باغ آذری و خزانه است، به دلیل تراکم جمعیت و بافت فرسوده با ریسک ناشی از بروز پدیده فروریزش بیشتر مواجه هستند. نشست زمین در میدان شهید محمودی، زیر پل ترمینال جنوب، فلکه اول شهید اسدآبادی، خیابان زارعی (تقاطع شهید رحیم‌زاده) و محدوده گود سیدالشهدا(ع) و خیابان شهید یارجانی در کندرو شهید نواب اتفاق افتاده است، این در حالی است که هیچ یک از این حوادث جدی نبوده و تبعات جبران‌ناپذیری بر جا نگذاشته‌اند. معاون فنی و عمران شهردار منطقه۱۶ در این‌باره می‌گوید: «این محدوده‌ها در امتداد مسیر قنات‌ها هستند که با برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، خشک شده و خالی مانده‌اند و نهایتاً باعث بروز پدیده فرونشست می‌شوند.»
به گفته «علی زند» نشست‌های ساختمانی هم در این منطقه دیده شده که یکی از موارد آن مربوط به فروردین امسال در ناحیه۳ بوده است. او می‌گوید: «دلیل وقوع اغلب این نشست‌ها به چاه‌های فاضلاب مربوط می‌شود و پیش‌بینی آن از عهده ما خارج است.»
زند درباره روش‌های پیشگیری از این پدیده می‌گوید: «برای رفع پیامدهای ناشی از این رویداد به زیرسازی و مرمت نقاط آسیب دیده پرداخته‌ایم، اما برای پیشگیری از نشست مجدد زمین نباید سفره‌های زیرزمینی خالی بمانند.»
منطقه۱۷
قنات های خشکیده تهدیدی برای زمین
منطقه۱۷ از نظر جغرافیایی حالت کاسه‌ای شکل دارد و سرریز آب‌های سطحی مناطق بالادست (مناطق۵، ۹و۱۰) وارد آن می‌شود. معاون فنی و عمران شهردار منطقه۱۷ با بیان اینکه این منطقه به دلیل شیب طبیعی زمین دارای رشته قنات‌های پراکنده و غیرقابل شمارش است، می‌گوید: «این قنات‌ها در گذشته آب داشتند، اما خشک شدن آنها اکنون یک تهدید برای فرونشست زمین محسوب می‌شود.»
«علی رضایی» با اشاره به اینکه خیابان‌های شاندیز شمالی و جنوبی، خیابان‌های شهیدان ورزدار، برزو و رضوان جزء محدوده‌های مستعد فرونشست هستند، می‌گوید: «چندی پیش فرونشستی در خیابان شهید «قدیر قدرتی» ناحیه۲ رخ داد که دلیل اصلی آن رشته قنات‌ها بودند. این در حالی است که به‌طور کلی سایش خاک، گذر زمان و فشارهایی که به خاک وارد می‌شود از عوامل دیگر برای فرونشست هستند. »
وی درباره راه‌های مقابله با این مشکل می‌گوید: «محدوده‌های دارای حادثه را به‌صورت فنی با شفت و آهک، آرماتوربندی و پرکردن با سیمان مرمت کرده‌ایم، اما پیشگیری از اتفاقاتی همچون کم شدن سفره‌های آب زیرزمینی، لرزش‌ها و فرسایش خاک حدس زدنی و قابل پیش‌بینی نیست. با این حال برای کاهش عوامل تأثیرگذار دیگر، علاوه بر دقت در رعایت اصول صحیح گودبرداری در زمان ساخت ساختمان‌های بالای ۶طبقه، انجام آزمایش جنس خاک هم ضروری است.»
منطقه۱۸
فرونشست بدون تلفات جدی
منطقه ۱۸ در جنوب غربی دشت تهران واقع شده که با دارا بودن ۲۳رشته قنات جزء مناطق مستعد فرونشست محسوب می‌شود. رئیس ستاد مدیریت بحران شهرداری منطقه۱۸ معتقد است: «در این منطقه قنواتی وجود دارند که بی‌آب بوده و فرونشست‌های جزیی می‌تواند متأثر از ایجاد تغییرات پیرامونی آنها باشد.»
«حمیدرضا نورانی» می‌گوید: «در سال‌های اخیر گزارش‌هایی از فرونشست زمین در برخی محله‌های قدیمی همچون یافت‌آباد و شادآباد. خیابان‌های شهید حسینی فردوس، خلیج‌فارس(شماره۲) و... گزارش شده که علت‌های مختلفی داشته‌اند. »
نورانی درباره دلایل این فرونشست‌ها می‌گوید: «ترکیدگی لوله‌های انشعاب آب در معابر عمومی یا در فضای داخلی اماکن موجب نشست یا ریزش‌های داخلی چاه‌های فاضلاب شده و به‌ندرت فرونشست‌هایی مشاهده شده که ممکن است حاصل فروریزش یک رشته قنات باشد.»
نورانی با اشاره به اینکه تحریف مسیر قنات‌ها در عملیات‌های ساخت مترو، خروجی قنوات به زمین‌های کشاورزی و ساخت ساختمان‌هایی با گودبرداری عمیق هم عامل مهمی در فرونشست زمین هستند، می‌گوید: «خوشبختانه از سال‌های گذشته تاکنون هیچ فرونشستی موجب خسارت یا تلفات جانی نشده و خسارت‌های مالی مربوطه هم ناچیز بوده است.»
منطقه۱۹
انجام آزمایش مکانیک خاک
بیشتر نشست‌های منطقه۱۹ در محدوده نواحی۳، ۴ و ۵ رخ داده که اصلی‌ترین علت آن بهره‌برداری غیراصولی و بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی است. به گفته معاون فنی و عمران شهردار منطقه۱۹ از سال۱۳۹۳ تاکنون در ۵نقطه از منطقه مانند ورودی نمایشگاه شهر آفتاب، پارکینگ شمالی حرم مطهر امام(ره)، بلوار شکوفه و خیابان‌های فرعی متصل به این بلوار، بلوار شقایق و ورودی دانشگاه شاهد فرونشست‌هایی اتفاق افتاده است.
«مهدی گندمی» می‌گوید: «علاوه بر خالی شدن سفره‌های زیرزمینی، سست و رُسی بودن بافت خاک، اجرایی نشدن کانال‌های تأسیساتی، وجود کوره‌های آجرپزی، ساخت ساختمان‌های جدید روی آنها و وجود کانال‌های هدایت و جمع‌آوری آب‌های سطحی و... بر این پدیده تأثیرگذار هستند.»
گندمی درباره نشست‌های ساختمانی منطقه می‌گوید: «علت اصلی بروز این پدیده وجود کوره‌های آجرپزی، پرکردن غیراصولی کوره‌ها و ساختمان‌سازی غیرمجاز است که برای پیشگیری از آن لازم است پر کردن گودهای کوره‌ها متوقف شود و قبل از بناکردن ساختمان‌ها آزمایش مکانیک و تراکم خاک انجام شود.»
وی ادامه می‌دهد: «در همه معابر در حال ساخت منطقه مانند خیابان‌های شهامت، وصال، نیلوفر، خلازیر مرکزی، سبلان و کوچه پامچال آزمایش مکانیکی خاک انجام می‌شود.»
منطقه۲۰
گسل ری خطرآفرین است
شهرری به دلیل قرارگیری در پایین دست کلانشهر تهران و واقع‌شدن روی گسل ری بیشتر در معرض فرونشست قرار دارد. «وحید صدقی» شهرساز دفتر توسعه محله‌ای ناحیه۲ و ۳ شهرری با اشاره به اینکه بیشتر قنات‌ها در محله‌های دولت‌آباد، شهادت، جوانمرد قصاب و صفائیه متمرکز هستند، می‌گوید: «در گذشته به دلیل سکونت جمعیت کم در این منطقه، میزان برداشت آب از قنات‌ها هم محدودتر بود، اما افزایش جمعیت و برداشت بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی باعث پایین آمدن سطح آب‌های زیرزمینی شده و شرایط بروز فرونشست را فراهم می‌کند. عوامل دیگری همچون ساخت‌وساز، گودبرداری‌های عمیق، حفاری مترو و... هم می‌توانند در بروز این پدیده تأثیرگذار باشند.»
فروریزش خیابان شهید غیوری در اواسط شهریور امسال نمونه‌ای از نشست‌های اخیر منطقه ۲۰ است که بر اثر لرزش‌های دستگاه حفاری تونل خط۶ مترو ایجاد شده است.
براساس گفته‌های «فرهاد افشار» شهردار منطقه در خبرگزاری صدا و سیما، برای جلوگیری از فرونشست‌های بعدی در این خیابان، در فاصله هر ۵متر یک «گمانه» زده شده تا عمق ۱۸متر لایه‌های زیرین خاک بررسی شود (گمانه، چاهی است که به وسیله ماشین حفار کنده می شود و قطر آن بسیار کوچک‌تر از چاه‌هایی است که به‌صورت دستی حفر می‌شود) در این گمانه‌زنی حفره‌های موجود پر و خاک‌های سست با تزریق دوغاب و مواد مخصوص تثبیت شده‌اند.»