همشهری آنلاین- راحله عبدالحسینی: گویی اینجا تاریخ خفته است. از ملک‌الشعرای بهار، شاعر پرآوازه تا لقمان‌الدوله ادهم، پزشک برجسته‌ای که بیمارستان لقمان را بنا کرد. قبرستان آرام و ساکت است و روی سنگ قبرهای شکسته را برگ‌های خزان زده پوشانده. بعد از درگذشت علی خان ظهیرالدوله در سال ۱۳۰۳، ارادتمندان به او و بسیاری از هنرمندان و رجال سیاسی در این گورستان دفن شدند. دفن مردگان بین سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ با اجازه‌نامه خاص و آن هم به صورت محدود انجام می‌شد. آخرین تدفین در آرامگاه ظهیرالدوله سال ۱۳۵۹ انجام شد. در این گزارش از زنان نام آشنای آرمیده در این گورستان یاد می‌کنیم.
- تأملی بر اسامی بانوان آرمیده در ظهیرالدوله
تاریخچه گورستان ظهیرالدوله قابل تأمل است. از طرفی قصه زندگی علی‌خان ظهیرالدوله، داماد و وزیر تشریفات دربار ناصرالدین شاه قاجار که به سبب دیدار با صفی علی شاه، عارف نامدار، عاشق و شیفته مسلک او شد. از طرفی آشنایی با بزرگان عرصه ادب و تاریخ و هنر و سیاست که در این گورستان دفن شده اند. یکی دیگر از شگفتی های این آرامستان نام‌هایی است که روی سنگ قبرها حک شده. القابی که در دوران قاجار رواج پیدا کرد و نسل به نسل منتقل شد. نام بانوان آن عصر و زمان معمولاً دو بخشی و با الملوک، الدوله و السلطنه همراه بود. مثل نیرالملوک، بدرالملوک، ابتهاج الملوک، شمس الملوک، زینت الدوله، رفعت السلطنه. «نصرالله حدادی» نویسنده کتاب «با من به طهران بیایید» در توضیح این نوع نامگذاری می‌گوید: «اسامی ترکیبی اواخر دوران قاجار رواج پیدا کرد. اسامی بامسما و معناداری برای بانوان انتخاب می شد. از جمله فخر آفاق، بدرالزمان، فرخ لقا، قمر تاج، عالم تاج و نیمتاج. از اسامی دیگری که با کلمه دخت همراه بود می توان به آذرمیدخت و ایراندخت و پوران دخت و پری دخت اشاره کرد.» رخشنده یا درخشنده از اسامی خاص بانوان در اواخر قاجار بود که روی یکی از سنگ قبرهای ظهیرالدوله حک شده‌است. حدادی می‌گوید: «خانواده پروین اعتصامی هم او را رخشنده صدا می کردند.» برخی از اسامی بانوان در آن دوران با کلمه سلطان همراه می شد. مانند جواهر سلطان و اعظم سلطان. از اسامی نادر و کمیاب بانوان که در این گورستان به چشم می‌خورد می توان به «مخلوقه» اشاره کرد. اسامی دیگر بانوان که در این روزگار خبری از آن نیست و فقط روی سنگ قبرهای این گورستان دیده می‌شود اینگونه است: افخم‌السلطنه، بهجت‌السلطنه، سرور اقدس، سیمین دخت، شمس‌الضحی، شمس‌الملوک، شمس‌التاج، عصمت‌الملوک، فرخ تاج، فردخت، قمرالزمان، ملیح‌السلطنه، نیرالملوک، تاج بخش، فرخ لقا و ملک تاج.
- آتشی در سینه دارم جاودانی
در میانه آرامستان ظهیرالدوله مزار بانو قمرالملوک وزیری هست. برخلاف برخی از سنگ قبرهای خاص و منحصر به فرد این آرامستان، سنگ قبر او بسیار ساده و بی پیرایه است. روی سنگ قبر این بانو ۲ بیت شعر از تصنیفی که مرتضی نی داود آهنگسازی کرده و او خوانده بود نقش بسته: «آتشی در سینه دارم جاودانی/ عمر من مرگیست نامش زندگانی/ رحمتی کن کز غمت جان می‌سپارم/ بیش از این من طاقت هجران ندارم» بانو قمرالملوک وزیری نخستین زن خواننده آوازهای سنتی ایرانی بود که صدایش ضبط شد. او سال ۱۲۸۴ متولد شد و ۱۴ مرداد ۱۳۳۸ از دنیا رفت و در ظهیرالدوله آرمید.
- اگر به خانه من آمدی
«فروغ فرخزاد» دیگر بانویی است که در ظهیرالدوله به خاک سپرده شده. فروغ فرخزاد، شاعر معاصر، بهمن سال ۱۳۴۵ بر اثر تصادف درگذشت. او با مجموعه‌های اسیر، دیوار و عصیان در قالب شعر نیمایی کار خود را آغاز کرد و ۵دفتر شعر منتشر کرد. اشعار فروغ به زبان‌های مختلف ترجمه شده‌است. روی سنگ قبر سفید فروغ شعری از او نقش بسته است: «اگر به خانه من آمدی/ برای من ای مهربان/ چراغ بیاور/ و یک دریچه/ که از آن به ازدحام کوچه خوشبخت بنگرم».
- همسر و دختران ظهیرالدوله
یکی دیگر از بانوان آرمیده در این گورستان، «نزهت کاشانی» فرزند آیت الله کاشانی است. در گوشه‌ای دیگر از این قبرستان قدیمی «فروغ‌الدوله» همسر علی خان ظهیرالدوله و ۳دخترش به خاک سپرده شده‌اند. علی خان دولو قاجار بعد از فوت پدرش که وزیر تشریفات دربار ناصرالدین شاه و مورد اعتماد او بود با همان لقب ظهیرالدوله به سمت وزیر تشریفات منصوب شد. ناصرالدین شاه دخترش، فروغ‌الدوله را به عقد او درآورد. ظهیرالدوله و فروغ‌الدوله ۳پسر و ۳دختر داشتند. عزیزالملوک (قمرتاج) ، فروغ‌الملوک و ملک‌الملوک دختران ظهیرالدوله بودند. ظهیرالدوله با صفی علی شاه، عارف بزرگ و نامدار آشنا می شود و به مسلک او درمی‌آید و با همراهی فروغ‌الدوله تمام ثروت خود را در راه خدا خرج می‌کنند.