خمودگی،سستی، انزوا، بی‌تحرکی، غمناکی، پژمردگی، آفت بزرگ و مانع عظیم رشد و شکوفایی و خلاقیت و کارآمدی نسل جوان است. جلوگیری از نشاط و شادابی جوانان و جلوگیری از بروز احساسات و هیجانات عاطفی آنان، موجب سرخوردگی و بروز بیماری حقارت و عقده‌های روحی و روانی است. اسلام دین زیبایی و نشاط و دینی آسان و منعطف است.
انبساط روحی، بهجت افزایی و خنده‌رویی از زمینه‌های رشد و شکوفایی جوان و زمینه‌ای برای تخلیه عقده‌های روحی و فشارهای روانی است.
تاثیر نشاط روحی بر شکوفایی خرد و اندیشه
نشاط و انبساط روحی، یکی از متغیرهای موثر در شکل‌گیری شخصیت مثبت در کودکان و نوجوانان است و بالعکس، اضطراب و تشویش خاطر عامل مهمی در توقف استعدادهاست. روان شناسان حالت شادی را نتیجه عمل هماهنگ و منسجم و سامان یافته همه عواطف یک فرد می‌دانند و معتقد هستند که نشاط و آرامش روحی زمینه‌های باروری خرد و اندیشه را به وجود می‌آورد.
چنانچه فردوسی می‌گوید:
چو شادی بکاهد، بکاهد روان
خرد گردد اندر میان ناتوان
امروز تحقیقات مربوط به اعصاب و روان نشان داده است که یادگیری انسان و ساماندهی رفتار کودک در گرو نشاط و شادابی و هیجانات مثبت اوست و خلاقیت، شکوفایی استعدادها در گرو نشاط و انبساط روحی انجام می‌شود.
دستورات اسلام منطبق بر فطرت و ماهیت انسان‌هاست و از ویژگی انسان‌ها، شور، نشاط، پویایی،تحرک و شادابی است و این ویژگی‌هاست که به انسان‌ها امید به زندگی می‌دهد و انسان‌ها را برای عبور از مشکلات و سختی‌ها یاری داده و از دامنه‌ها به قله می‌کشاند.
در حالی که انسان افسرده، انسان غمناک، انسان بی تحرک، احساس خستگی و درمانگی و بی‌پناهی می‌کند، احساس ناامیدی و یأس و بدبینی دارد و او را در برابر مشکلات ناتوان و عاجز می‌گرداند و از قله‌ها به دره‌ها و سنگلاخ‌ها می‌کشاند.
ما نباید جاذبه‌ها و انگیزه‌های گرایش به اسلام و معنویت را از نسل جوان بگیریم. نباید نسل جوان احساس کند که دین اسلام فقط شامل یک سری امر و نهی‌های خشک و غیرمنعطف و حزن‌انگیز است و با لذت و شادی مخالف است.
اگر ما شرایط و زمینه را برای ابراز هیجانات و تخلیه احساسات به وجود نیاوریم، زمینه برای اختلالات روانی و رنجوری و افسردگی فراهم می‌شود. نشان‌دادن چهره خشن و متصلب از اسلام ظلم به اسلام است.
تجلی ظاهری هیجانات درونی
با توجه به این که نشاط و سرور مانند هر هیجان و احساس دیگر تجلی ظاهری ویژه‌ای دارد مثلا تظاهر شادی گاهی در خنده، گاهی در دست زدن و گاهی در فریاد و از جا پریدن جلوه می‌کند. ما نباید از این تجلیات درونی برداشت‌های منفی و غلط داشته باشیم. ما نباید اگر بچه‌ها و دانش‌آموزان ما به خاطر ابراز خوشحالی از یک پیروزی و یا برای انجام تشویق در یک موضوع مورد علاقه خود فریاد زدند یا دست زدند آنها را از این کار منع نماییم.
همان‌گونه که یکی از تجلیات بروز احساسات و عواطف و علایق مذهبی و دینی ذکر صلوات بر محمد و آل محمد است و این شعار الهی نیز زیبایی خاصی دارد. چون سلام و درود، ارزش‌گذاری و ارجمندی است که ثمره آن و انعکاس آن به خود انسان برمی‌گردد و موجب ارتقای معنویت و آرامش و ارضای روحی می‌شود.
اقدام به این فضیلت بزرگ و مقدس نیز توجه بر اصل تربیتی، الگوسازی و الگوپذیری و الگوگیری و عاطفه‌ورزی و همانندسازی آگاهانه است. این امر است که فرایند تعلیم و تربیت را غنای ویژه‌ای می‌بخشد.
بنابراین به این مهم نیز باید توجه ویژه‌ای شود و یا مسئله عزاداری و گریه کردن و سینه‌زنی که یکی دیگر از زمینه‌های بروز و ظهور احساسات و عواطف دینی است که در سوگ فرزانگان و شهدای راه فضیلت انعکاس عینی و ظاهری می‌یابد و به صورت گریه یا سینه زدن تجلی می‌کند.
با این کار، هم یاد و نام و آرمان آنان زنده نگاه داشته می‌شود و هم موجب تخلیه عقده‌ها و کینه‌ها و تجلی خشم علیه ستم‌پیشگان می‌شود و هم زمینه هوشیاری و بیداری و دشمن‌شناسی را فراهم می‌سازد و این شیوه نیز باید به عنوان یک اصل تربیتی مورد توجه قرار گیرد.
ممنوعیت سرکوبی غرایز
پس همان‌گونه که ملاحظه می‌شود، هرکدام از مسائل مذکور تجلی نوعی از احساسات و غرایز و عواطف طبیعی و ذاتی کودکان و نوجوانان و جوانان است و جلوگیری و سرکوب هریک از آنها موجب خسارات جبران‌ناپذیری بر شخصیت و روح و روان آنان خواهد شد.
خداوند هیچ استعدادی را در ذات انسان قرار نداده است، مگر اینکه برای آن علت و فلسفه و فوایدی منظور کرده است و سرکوب استعدادها مغایر اراده خداوند است. بنابراین کار معلم، وظیفه مربی و رسالت تعلیم و تربیت، سرکوب غرایز و استعدادها نیست. بلکه شناسایی استعدادها و سپس هدایت و جهت دادن استعدادها و غرایز در مسیر فلسفه خلقت و اراده و تدبیر خداوند است. البته این کار سختی است اما مهم است و متأسفانه مسئولان تعلیم و تربیت ما در این رابطه دو مشکل بنیادین دارند.
برخی به خاطر نگاه‌های تک‌بعدی خود مشکل بینشی و نگرشی نسبت به فلسفه وجودی استعدادها و غرایزی که ذکر شده، دارند و برخی دیگر مشکل روشی دارند یا در کاربرد استعدادها در زمان و مکان و موقعیت‌های ویژه اشتباه می‌کنند و نمی‌توانند دانش‌آموزان را به نحوی آموزش دهند که در کجا شادی کنند و در کجا صلوات بفرستند و در کجا عزاداری کنند. چگونه و به چه میزان شادی کنند؟ معلوم کنند که دامنه شادی و غم تا کجاست؟ مرزهای مجاز و غیرمجاز آن تا چه حد است؟
باید نظام تعلیم و تربیت درصدد نشان دادن زیبایی‌ها و جاذبه‌های دینی به نسل جوان باشد. نباید جوانان فکر کنند هرچه زیبایی است مربوط به نوآوری‌های جدید است و هرچه امور خشن و زمخت است مربوط به سنت‌های دینی است.
باید مربیان و معلمان دلسوز پل ارتباطی رنگین و شاداب و پر نشاطی بین گذشته و حال و سنت‌های دینی با نوآوری‌ها و نیازهای معقول جدید ایجاد کنند. به نحوی که نه آرمان‌ها و اصالت‌ها خدشه‌دار شود و فراموش شود و نه جوانان و نوجوانان ما از جاذبه‌های نوآوری و زیبایی‌های مشروع محروم شوند. امام صادق(ع) در مورد ویژگی شیعیانش چنین می‌فرمایند: پیروان ما از مازاد سرشت و طینت ما آفریده شده‌اند.
در خوشحالی ما خوشحال و در اندوه ما غمناکند. باید بچه‌های ما آموزش ببینند که شادی و غم آنان چگونه متجلی شود و چگونه تعدیل یابد. چون در اسلام نشاط و شادابی تعدیل نشده و یا افسارگسیخته نداریم و توجه به اصل تربیتی نشاط و سرور در جوانان نیز نمی‌تواند موجب لطمه زدن به شخصیت آنان شود یا محیط اجتماعی را محکوم کند به عزاداری و همان‌گونه که صلوات نیز با همه محاسن و فوایدی که دارد نباید خلاف عرف و منطق انجام شود که خدای نکرده موجب بیزاری از دین شود.
با زندگی همراهی کنید
هر کسی تقدیری در زندگی دارد و با مسئله‌هایی روبه‌رو است اما آیا به این معناست که بگذارید زندگی روند خود را طی کند؟ به طور مسلم نه. در عوض می‌توانید روشی در پیش گیرید که به بهترین شکل ممکن با مسئله‌ها روبه‌رو شوید و بیشترین تلاش خود را در این زمینه نشان دهید. در این صورت، متوجه راه‌های جدیدی شده و با کشف آن، انرژی تازه‌ای کسب می‌کنید.
مثبت بیندیشید و مثبت عمل کنید
برای شاد بودن باید فکرهای خود را عوض کنید، اما منتظر از راه رسیدن احساس‌ها نباشید. احساس‌ها پس از عمل‌کردن، از راه می‌رسند. اگر می‌خواهید شادتر باشید، شادمانه‌تر عمل کنید. اگر می‌خواهید منش دوستانه‌تری داشته باشید، دوستانه‌تر عمل کنید. بنابراین علاوه بر اینکه مثبت می‌اندیشید، مثبت نیز عمل کنید.
آنچه را می‌خواهید، طلب کنید
به جای شکایت کردن و متهم کردن دیگران به دنبال خواسته‌های خود بروید، انتخاب با شماست. می‌توانید به همین رویه ادامه دهید و از هرچیز و هر کس شکایت کنید و همچنان چیزی نصیبتان نشود یا می‌توانید آنچه را می‌خواهید، طلب کرده و به دنبال تحقق یافتنش باشید.
لذت از رسیدن به خط پایان
به هدف نرسیدن به معنای شکست نیست،بلکه به این معنی است که شما به تمرین و تجربه بیشتری نیاز دارید. به راحتی تسلیم نشوید و اجازه ندهید یک شکست شما را به گونه‌ای تحت تاثیر قرار دهد که همه تلاش‌های خود را از بین ببرید. به راه خود ادامه دهید و لذت به خط پایان رسیدن را تجربه کنید.
در زمان حال زندگی کنید
به لحظه حال آگاه باشید و در گذر آن منتظر آینده باشید تا بتوانید از فرصت‌ها سود ببرید. در گذشته سیر کردن و غم آن را خوردن، چشم‌هایتان را به روی امکانات و فرصت‌های حال می‌بندد و در عین حال، آینده را نیز از دست خواهید داد. شادی، محصول زندگی کردن در لحظه حال است که تکیه گاهی برای رسیدن به آینده‌ای فوق‌العاده است. فقط با آنچه امروز انجام می‌دهید می‌توانید آینده خود را تحت تاثیر قرار دهید.
ورزش کنید
فعالیت فیزیکی منظم، یکی از موثرترین تکنیک های شاد بودن است. ورزش را برای خود یک عادت کنید. هر روز فقط 10دقیقه پیاده روی کنید. عذر و بهانه نیاورید. اگر هوا به شدت بارانی یا برفی است، دور خانه، تند و چابک قدم بزنید. اگر هوا عالی است، از منزل بیرون بروید و از شگفتی‌ها و زیبایی‌های زمستان لذت ببرید. ورزش را به سرگرمی تبدیل کنید. برنامه‌های ورزشی را آهسته شروع کنید و برای اجتناب از آسیب به تدریج بر زمان و شدت آن بیافزایید.
برای داشته‌ها سپاسگزار باشید
یکی از راه‌های مهمی که تاثیر نگرش مثبت را حفظ می‌کند، داشتن نگرشی همراه با قدردانی به زندگی است. در این لحظه در هر موقعیتی که هستید هنوز هم چیزهایی وجود دارند که بابت آنها سپاسگزار باشید. مانند سلامت جسمی و روانی، وجود خانواده، دوستان و... به اطرافتان و جایی که در آن زندگی می‌کنید، نگاه کنید، داشته‌های خود را در نظر بیاورید، شغل و همه موهبت‌هایی را که از آن برخوردار هستید.
شکرگزار بودن یکی از عوامل مهم شادمانی است. اگر قدردان‌داشته‌های خود باشید، شخصی شاد و خوشحال خواهید بود. از طرف دیگر اگر همواره به نداشته‌های خود فکر کنید، بیشتر احساس بدبختی و بیچارگی می‌کنید.
اگر دائم در این مورد فکر کنید که چقدر خوشبخت هستید و بابت آن سپاسگزار باشید، این نگرش به کل زندگی شما سرایت می‌کند. فهرستی از همه چیزهای با ارزشی که دارید تهیه کنید، هر زمان که احساس افسردگی و کسالت کردید به آن مراجعه کنید و آن را بخوانید.