همشهری آنلاین-معصومه حق‌جو: زمانی که بیماران شهرستانی برای طی کردن مراحل درمان به پایتخت وارد می‌شوند، باز هم مجبورند به درخواست دکتر، تصویربرداری جدید انجام دهند. برخی هم عقیده دارند بیشتر خدمات پاراکلینیکی فقط جنبه درآمدی دارد. بی‌کیفیتی عکس گرفته شده عامل دیگری برای مراجعه مکرر بیماران به مراکز تصویربرداری است. در این میان افرادی هم هستند که نسبت به وضعیت سلامتی خود وسواس دارند و بارها برای تصویربرداری اقدام می‌کنند. همه این مسائل سبب شده است که آمار مراجعه به مراکز تصویربرداری پزشکی در کشور بالا برود.
مدتی پیش آماری توسط رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های کلیوی مطرح شده بود که در آن عنوان شد تصویربرداری پزشکی در ایران به اندازه کل کشورهای اروپایی است. به این بهانه با دکتر وحید کریمی، عضو هیات مدیره انجمن رادیولوژی ایران گفت‌وگویی داشتیم. او می‌گوید بر اساس آمارهای موجود، این ادعا درست نیست:
-چندی قبل یکی از مسئولان وزارت بهداشت اعلام کرد میانگین تصویربرداری پزشکی در ایران به اندازه کل کشورهای اروپایی است. شما به عنوان کسی که در انجمن رادیولوژی ایران حضور دارید این موضوع را تایید می‌کنید؟
این جمله که در ایران به اندازه کل کشورهای اروپایی خدمات تصویربرداری تجویز می‌شود ادعایی کاملا اشتباه و غیر مستند است و با آمار واقعی مغایرت دارد. با توجه به مسئولیت حرفه‌ای و اخلاقی انتظار می‌رود جملاتی که به طور برجسته در فضای عمومی مطرح می‌شوند بر واقعیات و آمار معتبر تکیه داشته باشند. در روزهایی که جامعه پزشکی کم بی‌مهری ندیده و نمی‌بیند، ارائه چنین اطلاعات غلطی توهین به توان علمی و بالینی جامعه پزشکی ایران است که با وجود همه کمبودها، خدمات خود را با استانداردهایی هم‌تراز کشورهای توسعه‌یافته عرضه می‌کند.
- این که گفته می‌شود میزان مراجعات بالاست را می‌توان به زیاد بودن مراکز تصویربرداری پزشکی در کشور هم نسبت داد؟
طبق آمارهایی که در اختیار داریم در کشور به ازای هر یک میلیون ایرانی ۹ دستگاه سی. تی. اسکن و ۵ دستگاه ام. آر. آی وجود دارد و این شاخص بسیار کمتر از کشورهایی مثل اتریش یا یونان و حتی کمتر از ترکیه است.
- آماری از این که در کدام استان‌ها نسبت به جمعیت، ارجاع به مراکز تصویربرداری پزشکی بالاست، در اختیار دارید؟
تعداد خدمات تصویربرداری ارائه شده در کشورهای اروپایی مشخص است و با شفافیت اعلام می‌شود. اگر وزارت بهداشت و سازمان‌های بیمه اطلاعاتشان را در دسترس عموم بگذارند، روشن خواهد شد در کشور ما که تعداد کل دستگاه‌های تصویربرداری کمتر از هر یک از کشورهای اروپایی است، خدمات تصویربرداری انجام شده با این دستگاه‌ها نیز بیشتر نیست. ضمن این که اگر آمار خدمات تصویربرداری کشور جمع‌آوری و به صورت شفاف اعلام شود مشخص می‌شود که تجویزهای غیرضروری مربوط به کدام سیاست‌گذاری‌ها و عملکردهاست.
- اخیرا اعلام شده که استان فارس رتبه اول کنترل مراجعات به مراکز تصویربرداری پزشکی را به دست آورده است. این یعنی مراجعات بی‌دلیل در برخی مناطق بالا بوده که در حال پیشگیری است؟
سیاست‌گذاری خدمات تصویربرداری را وزارت بهداشت و شورای عالی بیمه بر عهده دارند. این نهادها به جای این‌که گاهی بابت تجویز غیرضروری خدمات تصویربرداری از جامعه پزشکی گلایه‌مند باشند، باید کاری کنند که با سیاست‌گذاری‌های صحیح پایه‌ریز اموری نباشند که خودشان از آنها گلایه دارند.
به طور مثال وقتی وزارت بهداشت اجازه تاسیس مراکز تصویربرداری به افراد غیر پزشک و غیر مرتبط را می‌دهد، عملا زمینه‌ای فراهم می‌کند تا این افراد با مشارکت در منافع مراکز تصویربرداری در تجویز غیرضروری خدمات نقش مهمی داشته باشند و به خدمات تصویربرداری ماهیت تجاری می‌بخشند.
- با این حال نمی‌توان منکر شد که در سال‌های اخیر تعداد مراکز تصویربرداری پزشکی افزایش قابل توجهی داشته است. این افزایش بر اساس تقاضای درست رخ داده یا ارجاع‌های نادرست باعث شده که احساس نیاز کاذب ایجاد شود؟
سیاست‌گذاری وزارت بهداشت در بعد آموزشی استفاده حداکثری از ابزارهای تصویربرداری است. اگر این سیاست‌ها روزی به صورت کامل جنبه عملی پیدا کنند فاجعه تجویزهای غیرضروری را خواهیم داشت. نمی‌شود که معاونت آموزشی وزارت بهداشت برنامه‌های آموزشی بر محور استفاده حداکثری از خدمات تصویربرداری را پایه‌ریزی کند و از طرفی معاونت دیگر همان وزارتخانه از تجویز غیرضروری این خدمات ناراضی باشد!
از سویی وزارت بهداشت و سازمان‌های بیمه‌گر با تعیین تعرفه‌های غیر واقعی عامل افزایش تجویزهای غیرضروری هستند. این که تعرفه خدمات دستگاه ۱۵ میلیاردی ام. آر. آی حدود ۲۰۰ هزار تومان باشد و حتی برخی سازمان‌ها به صورت رایگان این خدمت را ارائه کنند عاملی برای تجویز خدمات غیر ضروری تصویربرداری خواهد بود.
- یعنی معتقدید که تعرفه تصویربرداری پزشکی در کشور ما پایین است؟
در کشورهای مختلف بین قیمت راه‌اندازی یک دستگاه ام. آر. آی با قیمت تعرفه ام. آر. آی تناسب وجود دارد. برخی مسئولان ما این تناسب‌ها و منطق ریاضی خدمات را می‌دانند، ولی انکار می‌کنند. مدیریت تجویز خدمات تصویربرداری همواره دغدغه کشورهای مختلف دنیا بوده و موضوعی نیست که به راحتی و با دادن آمار نادرست بتوان آن را حل کرد. حرف ما این است که مردم حق دسترسی به خدمات به روز را باید در چارچوب‌های پذیرفته شده علمی داشته باشند و در کنار آن باید تلاش شود تا با کنترل تجویزهای غیرضروری هزینه اضافه به بیماران تحمیل نشود.
- مهم‌ترین چالش‌ها و آسیب‌های مراکز تصویربرداری پزشکی در کشور چه هستند؟
سال‌هاست که سازمان‌های بیمه‌گر پوشش مناسبی برای خدمات درمانی ارائه نمی‌دهند. سازمان‌های بیمه‌گر در صورت داشتن قرارداد فقط ۲۵ تا ۳۰ درصد قیمت را برای یک نوبت ام. آر. آی در بخش خصوصی متقبل می‌شوند. همین پوشش ناکافی و اصرار بر پایین نگهداشتن قیمت‌ها از عوامل افزایش تصویربرداری‌های غیر ضروری است.
اصولاً قیمت خدمات پزشکی باید به واقعیت اقتصادی کشور و قیمت تمام‌شده نزدیک شود. یعنی با پوشش مناسب سازمان‌های بیمه، بدون این‌که بار مالی اضافه به مردم تحمیل شود، بیماران خدمات استاندارد و لازم را دریافت کنند.
داشتن راهنماهای بالینی و به اصطلاح گایدلاین‌ها تا حدودی می‌تواند خدمات غیر ضروری را کنترل کند. ولی این تمام داستان نیست و باید به ظرافت‌های موجود در این قضیه در کنار سیاست‌گذاری‌های اشتباه هم توجه کرد.
- تایید می‌کنید که در برخی موارد مراجعات به مراکز تصویربرداری پزشکی بالاست؟
پیشرفت‌های تکنولوژی پزشکی باعث بیشتر شدن انتظارات از درمان پزشکی شده و پزشکان مجبور می‌شوند برای به دست آوردن نتایج با قطعیت بیشتر به روش‌های جدید و پرهزینه متوسل شوند تا انتظارات بیماران را برآورده کنند. این اتفاق مبارکی است و باعث استفاده بهینه مردم از قدرت تکنولوژی در امر سلامت‌شان می‌شود. ولی به صورت مداوم باید به امور نظارت شود تا برخی رفتارها و سیاست‌های غلط باعث افزایش خدمات غیرضروری نشود.
افزایش میزان پرونده‌های پزشکی در خصوص قصور پزشکی نیز مزید بر علت است که باعث می‌شود پزشکان از روش‌های تشخیصی پر هزینه استفاده کنند که نتیجه قطعی‌تری به دست می‌دهد.
- نقش خود شهروندان و مراجعه‌کنندگان را در بروز این وضعیت چقدر می‌دانید؟
تردیدی نیست که پدیده خودارجاعی نیز از علل افزایش میزان درخواست‌های تصویربرداری غیرضروری است. برای حل این مشکل باید چاره‌ای اندیشید تا هر کسی که در انجام خدمت تصویربرداری نفع مالی دارد، در صورت درخواست غیرضروری مراجعه کننده، نتواند این خدمت را تجویز کند.
مطالعات جهانی نشان داده پدیده خودارجاعی در برخی خدمات تصویربرداری تعداد خدمات غیر ضروری را افزایش می‌دهد و در برخی خدمات پزشکی با دخالت افراد غیر متخصص حتی باعث افزایش قیمت خدمات می‌شود.
در مجموع نگاه به نیازهای درمانی مردم باید مبتنی بر مبانی علمی و واقعیت‌ها باشد. زمانی که تجهیزات پزشکی وسیله‌ای برای جلب نظر مردم در موضوعاتی مانند انتخابات باشد، گسترش بدون ضابطه تجهیزات نیز از عوامل افزایش تجویزهای غیر ضروری خدمات تصویربرداری خواهد شد.