رابعه تیموری_ همشهری آنلاین: غربالگری بیماری‌های غیرواگیر و ارائه خدمات تشخیص و درمان بیماری‌ها در خانه‌های سلامت محله‌ها مصداقی بارز و نمونه‌ای از این کجروی است. «ناهیدخداکرمی» بر این باور است که مدیریت شهری می‌تواند بدون ورود به حوزه درمان در ایجاد شهر سالم مؤثر و نقش‌آفرین باشد. با این عضو کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران درباره وظایف و نقش مدیریت شهری در حوزه سلامت گفت‌وگو کرده‌ایم.
دستیابی به شهر سالم به‌عنوان چشم‌انداز و هدف مدیریت شهر تهران تعریف شده است. مدیریت شهری برای تحقق این هدف به برنامه‌های اجرایی حوزه سلامت، بهداشت و درمان وارد شده که مسئولیت‌ها و دایره خدمت‌رسانی این نهاد را گسترده و متعدد کرده است. اگر این وظایف محدودتر و برنامه‌های مدیریت شهری به افزایش مشارکت شهروندان در حوزه سلامت متمرکز شود بازده بهتری نخواهد داشت؟
سلامت شهری یک واژه فراگیر است. تعاریف جدید سازمان بهداشت جهانی از مفهوم «سلامت شهری» واقعاً وظیفه شهرداری را زیاد و سنگین کرده، اما در هر حوزه یک سازمان وظیفه سیاستگذاری و قانونگذاری را برعهده دارد، مثلاً در حوزه سلامت عمومی مردم، وزارت بهداشت سیاستگذاری و قانونگذاری می‌کند و حمایت‌های مالی و قانونی را کسب می‌کند یا مراکز درمانی خدمات ارائه می‌دهند، اما شهرداری به‌عنوان یک دولت محلی در ایجاد فضای حامی بهداشت و سلامت نقش مهمی دارد. ایجاد این فضا مفهوم گسترده‌ای دارد و توسعه فضاهای شهری تا نظارت بر سلامت فضای فیزیکی داخل خانه‌ها را دربرمی‌گیرد. مثلاً شهرداری می‌تواند شرایط یک ساختمان مسکونی را از نظر میزان هدررفت انرژی مورد ارزیابی قرار دهد و برای شیوه مصرف مواد غذایی یا تولید پسماند در فضای داخل ساختمان فرهنگسازی کند.
بنابراین می‌توان گفت اگر مدیریت شهری وظایف خود را در اداره شهر به درستی انجام دهد بدون تردید سلامت شهری ایجاد می‌شود و نباید برای این نهاد در حوزه سلامت، نقش‌های ثانویه تعریف کنیم؟
سلامت جسمی، سلامت ذهن و روان، حس تعلق محله‌ای (اعتماد به نفس)، امنیت و ایمنی و تاب‌آوری از شاخصه‌های مهم بهداشت و سلامت هستند و عملکرد شهرداری در اداره شهر هر ۵ حوزه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. از جمله برای شاد بودن و سلامت روحی و روانی شهروندان می‌توان فضای شهری را به سمت و سویی برد که مردم، شادی و سرزندگی داشته باشند یا برای رشد حس تعلق محله‌ای (اعتماد به نفس) فضایی را ایجاد کرد تا فرد بتواند توانایی‌های خود را بروز دهد و اعتماد به نفسش را بالا ببرد. در حوزه تاب‌آوری (توانایی کنارآمدن با چالش‌ها و کاهش خشونت) یکی از اهداف مهمی که کمیته سلامت در نظر گرفته، این است که افراد جامعه مهارت کنترل خشم را بیاموزند و در فضای شهری خشونت کمتر دیده شود. سال گذشته بیش از ۲۰۰ هزار مورد زد و خورد منجر به جرح در معابر تهران روی داده است.
این یعنی ما باید روی این حوزه خیلی سرمایه‌گذاری کنیم، بنابراین وقتی از تکلیف شهرداری در حوزه سلامت صحبت می‌کنیم هدف این نیست که مدیریت شهری در درمان یا تشخیص بیماری ورود کند، بلکه باید کیفیت زندگی شهروندان را به سمت و سویی ببریم که از همه ابعاد سلامت برخوردار باشند، شادمان باشند، خودمراقبتی و پیشگیری از بیماری‌ها را بیاموزند و به داشتن فعالیت‌های فیزیکی و تغذیه مناسب اهمیت دهند. دسترسی برابر شهروندان به خدمات سلامت‌محور هم از مواردی است که در حوزه وظایف مدیریت شهری قرار می‌گیرد و در قالب مدیریت یکپارچه شهری انجام‌پذیر است. اخیراً کمیسیون سلامت شورای‌شهر با وزارت بهداشت و دانشگاه‌های مرتبط با حوزه درمان جلسه‌ای تشکیل داده است تا بی‌نظمی و از هم‌گسیختگی برنامه‌های حوزه سلامت کاهش پیدا کند و شرایطی به وجود آید که همه سازمان‌های این حوزه در چارچوب وظایف خود عمل کنند.
واردشدن مدیریت شهری به حوزه درمان را می‌توان نوعی بی‌نظمی به شمار آورد. بسیاری از پایگاه‌ها و خانه‌های سلامت محله‌ها وارد حوزه درمان شده‌اند و خدمات درمانی ارائه می‌دهند که باعث می‌شود از ایفای نقش اصلی خود در ایجاد مشارکت شهروندی بازبمانند. در این خصوص پژوهش یا تحقیقی انجام شده است؟
ما در شروع فعالیت شورای پنجم متوجه شدیم در خانه‌های سلامت خدمات درمانی داده می‌شود، مانند تشخیص دیابت یا فشار خون که ممنوع شد و اکنون این فعالیت‌ها فقط در پایگاه‌های سلامت انجام می‌شود. مدیریت شهری در حوزه سلامت می‌تواند نقش‌های مختلفی را ایفا کند که به‌طور یقین درمان، جزء نقش‌های مؤثر این نهاد نیست.
در جایی ممکن است ما به‌عنوان شورای‌شهر و مدیریت شهر تأمین‌کننده باشیم، مانند مواردی که شهرداری ارائه خدمات را رهبری می‌کند. در بخش‌هایی می‌توانیم شریک باشیم مانند کارهایی که با مشارکت شهرداری و سایر مقامات کلیدی یا گروه‌های اجتماعی انجام می‌شود، مثلاً آسیب‌ها یک بحث مشارکتی است و شهرداری می‌تواند برای پیشگیری یا توانمندسازی در حوزه آسیب‌ها به سایر نهادها کمک کند. گاهی ما می‌توانیم تسهیل‌کننده باشیم، یعنی مدیریت شهری تسهیل‌کننده ارتقای کیفی سلامت شهروندان باشد. در مواردی که مطب‌ها یا مراکز بهداشتی در حوزه سلامت خدمات خاصی ارائه می‌دهند و ما عوارض نمی‌گیریم نقش تسهیلگری داریم. یعنی عوارض نمی‌گیریم تا خدمت‌رسانی آسان‌تر شود.
در برخی موارد مدیریت شهر و شورای‌شهر می‌توانند نقش مشاوره‌ای داشته باشند. این نقش در موضوعات تخصصی مدیریت شهر مانند ساخت‌وسازها یا طرح تفصیلی ایفا می‌شود. به‌طور کلی وقتی مدیریت یکپارچه شهری داشته باشیم شهرداری در کنار سایر سیاستگذاران و نهادهای اجتماعی و مدنی می‌تواند شرایطی را فراهم کند که تهران شهری سالم، آرام، ایمن و شاد باشد.
به عنوان عضو کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران، برای ارزیابی مشارکت شهروندان در حوزه‌های مختلف مدیریت شهر از جمله حوزه سلامت چه پژوهشی انجام شده است؟
به نظر می‌رسد میان مسئولان و شهروندان تهرانی فاصله‌ای ایجاد شده که گاهی عمیق است. شهروندان به شهرداری و سازمان‌های دولتی اعتماد کافی ندارند. به همین دلیل در امور شهر نسبت به گذشته مشارکت کمتری دارند. این موضوع در حوزه‌های مختلف از جمله حوزه سلامت دیده می‌شود.
مثالی هم در این زمینه دارید؟
شهروندان می‌دانند وجود درختان برای تنفس و سلامتی آنها اهمیت حیاتی دارد، ولی در برف اخیر اگر شاخه درختی از سنگینی برف خم شده بود شهروندان آن را نتکاندند و منتظر ماندند تا شهرداری وارد گود شود. حتی اگر در حیاط خانه‌ای شاخه درختی شکست، آن را به خیابان و پیاده‌رو پرتاب کردند. این اتفاقات و دیدن چنین صحنه‌هایی ما را به‌عنوان اعضای شورای‌شهر نگران می‌کند. البته اعتماد دوطرفه است و باید شهروندان و مدیریت شهر به هم اعتماد متقابل داشته باشند تا احساس تعلق بیشتری به وجود آید و با همکاری هم بتوانیم شرایط زندگی سالم را در تهران به وجودآوریم.
شهرداری به‌عنوان یک دولت محلی در ایجاد فضای حامی بهداشت و سلامت نقش مهمی دارد
منبع:ویژه نامه شهرپژوه