لادن حبیبی_ همشهری آنلاین: اگر بخواهیم کارنامه عملکرد مدیریت شهری کنونی پایتخت را مورد بررسی قرار دهیم، کفه فعالیت‌های سلامت محور این نهاد، سنگین‌تر است. در این حوزه با راه‌اندازی خانه‌های سلامت در سراهای محله شهر تهران، شعار «محله‌محوری» که از اهداف مدیریت شهری است، تحقق پیدا کرده و مشارکت قابل توجه شهروندان در برنامه‌های سلامت‌محور، از ثمرات آن است. «زینب‌نصیری» مدیرکل سلامت شهرداری تهران، خانه‌های سلامت را مهم‌ترین ظرفیت ایجاد شده برای دستیابی به شهر سالم می‌داند. نصیری به پرسش‌های ما در زمینه برنامه‌های سلامت محور مدیریت شهری پاسخ گفته است.
از راه‌اندازی خانه‌های سلامت در محله‌های تهران بیش از یک دهه می‌گذرد. عملکرد این نهادهای محلی را در ارتقای سلامت شهری چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا پژوهش‌هایی هم در این خصوص انجام شده است یا خیر؟
حوزه سلامت تنها حوزه‌ای است که شبکه اجتماعی و خدمت‌رسانی آن تا سطح محله گسترش می‌یابد. تسهیلگران اجتماعی که در خانه‌های سلامت مستقر هستند، سرمایه اجتماعی قوی دارند. به خوبی با شهروندان ارتباط برقرار کرده و مردم به آنها اعتماد دارند. این تسهیلگران و آموزشگران مرتب بازآموزی و اطلاعات آنها به‌روز می‌شود تا در افزایش سلامت ساکنان محله نقش مؤثرتری ایفا کنند. بر اساس پژوهش‌های انجام شده در زیرمجموعه خانه‌های سلامت، کانون‌های سلامت ایجاد شده بسیار فعال هستند و شبکه سلامت گسترده‌ای را در شهر تهران به وجود آورده‌اند. در این شبکه با انجمن‌های علمی، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی حوزه سلامت ارتباط و همکاری تنگاتنگی وجود دارد.
ویژگی‌های متفاوت محله‌های شهر تهران باعث تنوع نیازهای سلامت محور آنها شده است. در پژوهش‌ها و تدوین برنامه‌های خانه‌های سلامت به تنوع نیاز محله‌ها توجه شده است؟
خانه‌های سلامت، چشم ناظر سلامت محله‌ها هستند و تسهیلگران این خانه‌ها با پژوهشی و تحقیقات میدانی تهدیدکننده‌های سلامت و گروه‌های در معرض خطر هر محله را شناسایی می‌کنند. آنها براساس کالبد محله و نیازهای آموزشی، فرهنگی، اجتماعی گروه‌های اجتماعی مختلف چارچوب برنامه‌ها را تعیین و اجرا می‌کنند. بدون تردید نیازهای محله‌ای که اغلب جمعیت آن را جوانان تشکیل می‌دهند و سطح رفاه و شاخصه‌های فرهنگی بالایی دارد با محله‌ای که تعداد زیادی از جمعیت آن سالمند است و شرایط اجتماعی و اقتصادی مناسبی ندارد، متفاوت است.
شورای سلامت نواحی با توجه به همین تنوع نیازهای محله‌ها تشکیل شده است. جلسات کارشناسی این شوراها هر فصل با حضور مسئولان خانه‌های سلامت، مدیران شهری و مسئولان بخش‌هایی مانند مدیریت بحران و... برگزار می‌شود و تهدیدهای سلامت ناحیه مورد بررسی قرار می‌گیرد. تشکیل این شوراها نتایج قابل توجهی داشته است، مثلاً معابری که محل رفت‌وآمد تعداد قابل توجهی از بیماران خاص، معلولان، سالمندان و... است، مناسب‌سازی شده‌اند. در بعضی از محله‌ها وجود دکل‌های برق مشکل‌آفرین بوده و در مواردی فضاهای بی‌دفاع شهری دغدغه شهروندان بوده که با حمایت‌گری و حمایت‌طلبی مسئولان خانه سلامت رفع شده است.
هدف از راه‌اندازی ۱۴ کانون سلامت در خانه‌های سلامت محله‌ها پوشش اقشار مختلف جامعه بوده، در حالی که اغلب مخاطبان این کانون‌ها را بانوان خانه‌دار تشکیل می‌دهند. برای جذب قشرهای مختلف چه برنامه‌ای دارید؟
برای پوشش مخاطبان مختلف برنامه‌های سلامت محور، باید زمان فعالیت سراهای محله را افزایش دهیم. در بعضی از سراهای محله این اتفاق افتاده و با افزایش زمان فعالیت این سراها، آقایان و بانوان شاغل هم از خدمات خانه‌های سلامت استفاده می‌کنند. خانواده محور شدن آموزش‌ها اقدام دیگری است که برای افزایش مشارکت اعضای خانواده ضرورت دارد. اگر همه اعضای خانواده احساس کنند نیازهای سلامت‌محور آنها در خانه‌های سلامت پاسخ داده می‌شود، بدون تردید از برنامه‌های این مراکز استقبال می‌کنند. در شرایط کنونی آقایان در کانون‌های خادمان سلامت، پزشکان، سالمندان، پاد و معلولان حضور پررنگی دارند، ولی به‌طور کلی میزان مشارکت‌پذیری آقایان در فعالیت‌های اجتماعی کم است که باید با فعالیت‌های فرهنگی و فرهنگسازی تقویت شود.
بسیاری از خدمات خانه‌های سلامت رایگان است، اما خدمات مشاوره‌ای که از مهم‌ترین نیازهای شهروندان تهرانی است، با دریافت هزینه ارائه می‌شود. این امر به‌ویژه در مناطق جنوبی تهران باعث کاهش تقاضا برای ارائه این خدمات می‌شود. نظر شما در این باره چیست؟
بسیاری از کارشناسانی که در گذشته در خانه‌های سلامت خدمات مشاوره‌ای ارائه می‌کردند، پروانه فعالیت از سازمان نظام روان‌پزشکی و مشاوره‌ای نداشتند، در حالی که خدمات مشاوره‌ای باید استاندارد و قابل نظارت توسط سازمان‌های تخصصی باشد. در دوره کنونی مشاوران و کارشناسانی که با ما همکاری می‌کنند، از سازمان نظام روان‌پزشکی پروانه فعالیت دریافت کرده‌اند و خدمات مشاوره‌ای آنها کیفیت مطلوب و استاندارد دارد. هزینه خدمات مشاوره‌ای خانه‌های سلامت با تعرفه‌های کلینیک‌های تخصصی مشاوره‌ای متفاوت است و حتی در جنوب تهران خدمات مشاوره‌ای خانه‌های سلامت با یک سوم هزینه‌های کلینیک‌های تخصصی روان‌شناسی ارائه می‌شود.
این نرخ‌ها بازار و اقتصاد خدمات مشاوره‌ای را به هم می‌ریزد که اتفاق خوبی نیست، ولی در بعضی از مناطق جنوبی که کلینیک تخصصی اعصاب و روان وجود ندارد، ناگزیریم تعرفه‌ها را از نرخ مصوب پایین‌تر تعیین کنیم تا شهروندان بتوانند استفاده کنند. البته ارائه خدمات مشاوره‌ای رایگان، رغبت و پیگیری مراجعان را هم کاهش می‌دهد. ما برای حمایت از شهروندان کم برخوردار یارانه‌های حمایتی در نظر گرفته‌ایم. این نکته را هم نباید فراموش کنیم که مطابق با سیاستگذاری‌های شورای اسلامی شهر تهران و شهرداری تهران، اداره سلامت نباید به ارائه خدمات بپردازد و آماده کردن بستر شهر برای فعالیت نهادهای فعال در حوزه سلامت هدف و وظیفه ماست.
این هدف تا چه اندازه محقق شده است؟
مدیریت شهری به مناسبت‌ها و بهانه‌های مختلف بستر محله و شهر را در اختیار شرکای اجتماعی یا فعالان داوطلب حوزه سلامت قرار می‌دهد تا از امکانات و ظرفیت‌های خود برای خدمت‌رسانی به شهروندان استفاده کنند و نتایج این همکاری قابل توجه است.
برنامه‌های اجراشده در روز مبارزه با دیابت نمونه‌ای از این هم‌افزایی است. در این برنامه با بهره‌گیری از ظرفیت و امکانات انجمن‌ها وگروه‌های مردم‌نهاد خدمات گسترده‌ای در محله‌ها ارائه شد یا در دهکده سلامت که به مناسبت هفته سلامت در منطقه ۶ برپا شد مدیریت شهری حتی یک ریال هزینه نکرد، اما با همکاری مراکز داوطلب، شهروندان خدمات سلامت محور قابل توجهی دریافت کردند. گذرهای سلامت روان که در ۵ پهنه شهر تهران برپا شد نمونه دیگری از این همکاری ثمربخش است که موفقیت مدیریت شهر برای آماده‌سازی بستر فعالیت داوطلبان حوزه سلامت را نشان می‌دهد.
منبع:ویژه نامه شهرپژوه