به گزارش همشهری آنلاین به نقل از لایوساینس حوزه اپیدمیولوژی دانش‌های زیست‌شناسی، پزشکی بالینی، جامعه‌شناسی، ریاضیات و بومشناسی را ترکیب می‌کند تا به درک الگوهای مشکلات بهداشتی برسد و سلامت انسانی را در سراسر جهان بهبود بخشد.
اپیدمیولوژی ابزاری برای شناخت گسترش بیماری در جمعیت و عوامل موثر بر شیوع بیشتر یا کمتر بیماری و شیوه‌های پیشگیری از بیماری است.
کلمه اپیدمیولوژی یعنی بررسی اپیدمی از کلمات یونانی epi به معنای «بر روی» یا «روی دادن» و demos به معنای مردم گرفته شده است. بنابراین اپیدمیولوژی به معنای لغوی به معنای بررسی آنچه بر مردم رخ می‌دهد، است.
بقراط، پزشک باستانی یونان را پدر اپیدمیولوژی می‌خوانند. بقراط که در فاصله قرن‌های چهارم و پنجم پیش از میلاد می‌زیست که اغلب درمان‌ها و طبابت‌ها بر خرافات متکی بود، نخستین کسی بود که تفکر عقلانی را در نسبت دادن مشکلات بهداشتی به عوامل محیطی یا طبیعی به کار برد. او درمان‌هایی مانند جراحی، تغییرات رژیم غذایی و داروهای گیاهی را پیشنهاد کرد. او همچنین اصطلاح‌های «آندمیک» (بیماری که مختص یک ناحیه معین است) و «اپیدمیک» یا (بیماری که مختص یک زمان معین است) را ساخت که متخصصان اپیدمیولوژی یا اپیدمیولوژیست‌ها (همه‌گیری‌شناسان) امروز هم به کار می‌برند.
اپیدمیولوژیست‌ها را می‌توان پزشکان توده‌ها نامید. پزشک بالینی از این لحاظ با اپیدمیولوژیست متفاوت است که بر سلامت و بهزیستی بیماران منفرد، تشخیص و درمان هر بیمار بر اساس داوری بالینی، تجربه و دانش علمی متمرکز است. در مقابل، اپیدمیولوژیست بر سلامت همگانی جوامع و گاهی مردم در جمعیت‌های جهانی تمرکز دارد. این متخصصان تلاش می‌کنند منشا بیماری و سایر اثرات منفی آن بر سلامت را دریابند و تخمین بزنند چند نفر از مردم در معرض این بیماری هستند و این بیماری چگونه ممکن است در جمعیت انتشار یابد.
اپیدمیولوژیست‌ها از آمار، مدل‌های ریاضی و زیست‌شناختی و دانسته‌های علمی استفاده می‌کنند تا اقدامات متناسب بهداشت عمومی برای کنترل و پیشگیری از مشکلات بهداشتی را تعیین کنند.
گرچه اپیدمیولوژی با بیماری‌های عفونی و شیوع بیماری‌های واگیر مانند پاندمی کووید-۱۹ مربوط می‌شود، اما متخصصان این رشته همچنین به بررسی بیماری‌های غیر واگیر ماند شیوع شیوع سرطان ریه به علت سیگار کشیدن یا افزایش میزان قتل در یک جامعه هم می‌پردازند. گرچه علت این مشکلات بهداشتی ممکن است متفاوت باشد، بسیاری از ابزارهایی که اپیدمیولوژیست‌ها برای این موضوعات به کار می‌برند، مشابه هستند.
- مثلث اپیدمیولوژیکی
هر اپیدمیولوژیستی مانند یک کارآگاه جستجوگر بیماری لازم است مجموعه گسترده‌ای از ابزار را برای یافتن و بررسی سرنخ‌ها در اختیار داشته باشد. در مرکز این مجموعه ابزارها «مثلث اپیدمیولوژیکی» قرار می‌گیرد.
این مثلث مدلی است که رابطه میان علت بیماری و شرایط اجازه‌دهنده به انتشار یا تکثیر آن را توضیح می‌دهد. این مثلث سه گوشه دارد که بیانگر سه جنبه هر سوال درستی در این زمینه استک چه کسی، چه چیزی و کجا.
«چه کسی» در اینجا میزبان است یا شخصی که بیماری را دارد. «چه چیزی» عامل یا علت بیماری است. «کجا» به معنای محیط یا عوامل خارجی است که ایجاد بیماری را اجازه می‌دهند یا به انتشار بیماری کمک می‌کنند.
هدف اپیدمیولوژیست این است که اطلاعاتی را کشف کند به قطع رابطه میان گوشه‌های این مثلث کمک کنند، یعنی رابطه میان میزبان، عامل و محیط را قطع و انتشار بیماری را متوقف کنند.
برای مثال،در روزگاران گذشته، اگر پزشکی میکروبی را که عامل یک بیماری بود، پیدا می‌کرد، برخی فکر می‌کردند مشکل آن بیماری حل شده است. اکنون می‌دانیم فقط یافتن میکروب عامل بیماری کافی نیست- اپیدمیولوژی به عنوان رشته تلفیقی است به بررسی چگونگی رابطه دوسویه میزبان و محیط که به ایجاد بیماری منجر می‌شود، می‌پردازد. اپیدمیولوژیست‌ها با کاربرد طراحی‌های مطالعات پیشرفته و تکنیک‌های تحلیلی هم اطلاعات مربوط به انسان‌ها یا میزبان‌ها از جمله عوامل زمینه‌ساز ژنتیکی و هم اطلاعات مربوط به میکروب‌ها را استفاده می‌کنند تا شناخت عمیق‌تر از بیماری به دست آورند.
- اپیدمیولوژیست‌ها و بحران کووید-۱۹
در بحران اخیر پاندمی کووید-۱۹ نیز می‌توان نقش اپیدمیولوژیست‌ها را دید. اخیرا متخصصان اپیدمیولوژی در ایمپریال کالج لندن به سرپرستی نیل فرگوسن یک مدل ریاضی ارائه دادند که اثرات بالقوه این بیماری را بر حسب اینکه چه روش پیشگیری به کار گرفته شود، نشان می‌داد. انتشار ویروس کرونای جدید که در شهر ووهان چین شروع شد و در همه جهان گسترش یافت، باعث تحت فشار قرار گرفتن بیمارستان‌ها شده است که فاقد پرسنل و تجهیزات کافی برای درمان موج فزاینده بیماران هستند.
پژوهشگران ایمپریال کالج با مدل‌سازی ریاضی خود نشان دادند که راهبردهای سیاست بهداشتی که بر مبنای «تخفیف» (mitigation) شیوع ویروس کرونا هستند، ممکن است شمار مرگ‌ها را به نصف کاهش دهند و میزان اوج تقاضا برای مراقبت بهداشتی را تا دو سوم پایین بیاورند، اما تاثیر آنها برای جلوگیری از اشباع ظرفیت نظام بهداشتی کافی نخواهد بود.
این اپیدمیولوژیست‌ها در عوض پیشنهاد کردند «مداخلات شدیدتری» (فرونشانی suppression) مانند دوری‌گزینی اجتماعی در ابعاد گسترده (مانند تعطیلی کامل شهرها) انجام شود تا سرعت سرایت ویروس در جامعه کاهش یابد و از مرگ میلون‌ها نفر جلوگیری شود.
پیشنهادات فرگوسن و همکارانش مبنای سیاست‌های عمومی در بسیاری از کشورها شده است که امیدوارند با به کار بستن آنها با پهن کردن نمودار رشد تصاعدی موارد جدید بیماری، بر این شیوع غلبه کنند.