به گزارش همشهری آنلاین به نقل از هلث‌دی نیوز اما پژوهشگران چینی رمز ژنتیکی ویروس را چند هفته پس از ظهور آن در سال گذشته میلادی شناسایی کردند و دست کم دو واکسن یکی در چین و یکی دیگر در آمریکا در مراحل ابتدایی کارآزمایی بالینی هستند.
پس چرا ۱۲ تا ۱۸ ماه دیگر باید صبر کرد تا واکسن در اختیار عموم قرار گیرد؟
دکتر گرگ پولند رئیس گروه پژوهش واکسن کلینیک مایو در آمریکا می‌گوید اساسا می‌توان روند ایجاد واکسن را در پاسخ به یک همه‌گیری جهانی سرعت بخشید، اما نمی‌شود این روند را آنقدر سرعت بخشید که واکسن بدی وارد بازار شود.»
پولند می‌گوید: «روند ساختن، آزمایش و مجوز گرفتن یک واکسن برای استفاده گسترده در جمعیت طوری طراحی شده است که کند، بر اساس شواهد و با بازبینی کارشناسان مستقل و با تامل و احتیاط باشد.»
به گفته پولند، به طور معمول کارآزمایی‌های بالینی واکسن‌ها ۱۰ تا ۱۵ سال به طول می‌انجامد و یک میلیارد دلاری خرج بر می‌دارد.
دکتر ویلبور چن، متخصص بیماری‌های عفونی در مرکز تولید واکسن و سلامت جهانی دانشگاه مریلند می‌گوید کارآزمایی واکسن‌ها در سه مرحله یا فاز انجام می‌شود:
- کارآزمایی‌های مرحله اول بر بی‌خطر بودن واکسن متمرکز هستند و معمولا حدود شش ماه طول می‌کشند.
- کارآزمایی‌های مرحله دوم میزان تاثیربخشی واکسن در ایجاد پاسخ ایمنی در میان گروهی از داوطلبان را می‌سنجند و تا یک سال به طول می‌انجامند.
- کارآزمایی‌های مرحله سوم بر تاثیربخشی واکسن در پیشگیری عفونت در میان افرادی در معرض عامل بیماری‌زا قرار دارند، متمرکز هستند. این مرحله ممکن است سه سال یا بیشتر به طول انجامد و بسته به این دارد که ویروس آنقدر فعال بماند که مشارکت‌کنندگان در بررسی در معرض آن قرار گیرند.
واکسنی که در آمریکا در حال بررسی است، با سرعتی بی‌سابقه بوسیله دانشمندان در موسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی آمریکا و شرکت زیست‌فناروی مودرنا (Moderna) ساخته شد.
چن می‌گوید: «آماده شدن نخستین واکسن کووید-۱۹ برای وارد شدن به کارآزمایی بالینی در طول فقط چند ماه تحولی بسیار مهم بود.»
پژوهشگران رمز ژنتیکی ویروس را با فرآیندهای از قبل موجود ترکیب کردند تا این واکسن نامزدشده را بسازند.
علت سرعت تولید این واکسن این بود که از روی واکسن‌های دیگر برای ویروس‌های آنفلوانزا و زیکا مدل‌سازی شده بود، با استفاده از همان روندهای تولید و همان فناوری، فقط رمز ژنتیکی ویروس جدید کرونا یا ویروس سارس-کوو-۲ در آن جایگزین شده بود.
کارآزمایی مرحله اول این واکسن بر روی ۴۵ فرد بزرگسال سالم در شهر سیاتل در ایالت واشنگتن در غرب آمریکا شروع شده است و این افراد برای شش هفته پیگیری خواهند شد تا بی‌خطر بودن واکسن ثابت شود.
ویروس کرونای عامل کووید-۱۹ سلول‌های ریه را با استفاده از پروتئین‌های «گل‌میخی» در سطح خود آلوده می‌کند. این گل‌میخ‌ها با گیرنده‌های سطح سلول ریه جفت می‌شود و سلول را فریب می‌دهند تا اجازه ورود آنها به درون خود بدهد.
هدف از ساختن واکسن نامزدشده این است که به دستگاه ایمنی بیاموزد که این پروتئین‌های گل‌میخی را شناسایی و ویروس را نابود کند.
سازمان غذا و داروی آمریکا گفته است که می‌خواهند روند نظارتی بر ساخت این واکسن را با دادن اجازه به ترکیب کردن مراحل کارآزمایی بالینی سرعت بخشد.
برای مثال کارآزمایی مرحله اول و مرحله دوم را می‌توان با بررسی همزمان بی‌خطر بودن واکسن و توانایی آن در ایجاد پاسخ ایمنی ترکیب کرد. افرادی را که در کارآزمایی مرحله دوم شرکت کرده‌اند را می‌توان وارد مرحله سوم هم کرد تا معلوم شود آیا واکسن می‌تواند مانع از عفونت این افراد در سطح جامعه شود یا نه.
اما پولند هشدار می‌دهد که در هنگام شتاب بخشیدن به روند وارد کردن واکسن به بازار باید مراقب موانع بالقوه هم بود.
برای مثال، واکسن ممکن ایمنی درازمدت ایجاد نکند با به این علت پاسخی ایمنی در افراد به سرعت فروکش می‌کند یا به این علت که ویروس جهش پیدا می‌کند و در برابر واکسن مقاوم می‌شود.
قبلا نگرانی‌هایی درباره توانایی افراد درباره حفظ ایمنی افراد در برابر ویروس کرونا مطرح شده است. به گفته چن، ایمنی افراد نسبت به گونه‌هایی از ویروس‌های کرونا که عامل سرماخوردگی هستند، در طول یک سال از دست می‌رود.
پولند نیز در مورد تمرکز واکسن شرکت مدرنا و سایر واکسن‌های نامزدشده بر پروتئین‌های گل‌میخی یا پروتئین‌های S نگران است.
او می‌گوید: «ما قبلا شاهد دست کم یک جهش شناخته‌شده در این پروتئین بوده‌ایم. اگر فشار جهشی روی ویروسی با ماده ژنتیکی از نوع RNA مانند ویروس کرونا بگذارید، جای تعجب نیست که این ویروس جهش یاید و تغییر کند.»
پولند توضیح می‌دهد که در مقام مقایسه واکسن‌های آنفلوانزا شامل آنتی‌ژن‌هایی مربوط به دو پروتئین جداگانه در ویروس آنفلوانزا هستند که توانایی جهش یافتن ویروس برای گریختن از پاسخ ایمنی فرد را محدود می‌کند.
یک نگرانی دیگر درباره پیامدهای ناخواسته مربوط به بی‌خطر بودن واکسن است.
پولند می‌گوید: «اگر واکسن به سرعت وارد بازار شود و بعد معلوم شود که عارضه جانبی مهمی دارد، پذیرش مردم در فرهنگ مشکوک به واکسن کنونی از دست می‌رود.»
سرمقاله‌ای که اخیرا در ژورنال پزشکی نیوانگلند منتشر شده اشاره می‌کند که واکسن‌های نامزدشده در موارد شیوع‌های قبلی ویروس‌های کرونای دیگر عامل نشانگان شدید حاد تنفسی (سارس) و نشانگان تنفسی خاورمیانه (مرس) نگرانی‌های از لحاظ ایجاد بیماری ریوی بوسیله خود این واکسن‌ها ایجاد کردند.
واکسن نامزد شده برای سارس در آزمایش‌های حیوانی باعث ایجاد «بیماری تشدید آنتی‌بادی» می‌شد، عارضه‌ای که در آن حیوان دریافت‌کننده واکسن هنگامی که با ویروس هدف آلوده می‌شود، بلکه نسبت به حیواناتی که واکسن دریافت نکرده بودند، علائم شدیدتری بروز می‌دهد.
پولند می‌گوید: «این واکسن باعث حفاظت این حیوانات در برابر ویروس شده بود، اما به قیمت ایجاد بیماری تشدید آنتی‌بادی. این حیوانات دچار آسیب‌های غیر معمول ناشی از پاسخ ایمنی در ریه‌ها و کبدهایشان شدند. بنابراین این واکسن‌ها از مرحله آزمایش حیوانی فراتر نرفتند.»
در حال حاضر حدود ۴۰ واکسن نامزد شده برای کووید-۱۹ در مراحل گوناگون تولید هستند.
یک شرکت دیگر آمریکایی به نام اینوویو این هفته اعلام کرد که مرحله اول کارآزمایی بالینی با واکسن تولیدی‌اش را در در ۴۰ داوطلب سالم شروع کرده است. این واکسن از بخشی از رمز ژنتیکی ویروس استفاده می‌کند که درون یک قطعه مصنوعی DNA گنجانده شده است.
کارشناسان می‌گوید داشتن واکسن‌های نامزدشده متعدد می‌تواند فرآیند دستیابی به یک واکسن موفق برای عموم مردم را سرعت بخشد.