همشهری آنلاین: مردم استان تهران و پایتخت از گذشته‌های دور، چند روز آخر ماه شعبان را با انجام اعمالی به پیشواز ماه رمضان می‌رفتند و خود را برای یک ماه روزه‌داری آماده می‌کردند. کلوخ اندازان، خانه‌تکانی، غبارروبی مساجد و گرفتن روزه پیشواز از آیین‌های مردم تهران بود که اکنون غبارروبی مساجد و گرفتن روزه پیشواز در آخرین روز ماه شعبان هنوز در این استان رواج دارد. رسم کلوخ اندازان به این شکل بوده که خانواده‌ها در آخرین جمعه ماه شعبان خانواده‌ها دور هم جمع می‌شدند و شادی می‌کردند. پهن‌کردن سفره و خوردن غذای دسته‌جمعی از رسم‌های این روز بود.
رمضان در تهران قدیم
«جعفر شهری»، نویسنده کتاب‌های «طهران قدیم» و «تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم» در باره رسم مردم تهران در ماه رمضان آورده است: «درعصر قاجاریه افراد قشون و قزاق‌خانه در دو وقت سحر و افطار در میدان توپخانه و دروازه‌های شهر مبادرت به شلیک چند تیر توپ می کردند، تا بدین‌ترتیب با صدای توپ مردم را از رسیدن این دو زمان با خبر سازند.
تعزیه در رمضان
در پژوهش‌های جعفر شهری آمده‌است: «تا پایان سلطنت محمدعلیشاه، مجالس تعزیه معمولا در ایام ماه محرم و صفر در تهران اجرا می شد، ولی در دوران احمدشاه در ساختمان تکیه آقا در حصار بوعلی شمیران (جنوب نیاوران) به دستور کامران میرزا نایب السلطنه، تعزیه خاص ماه رمضان بعدازظهرها تا قبل از افطار در مقابل احمدشاه و خانواده سلطنتی اجرا می‌شد. مسیرهای عمومی و بازارها با فانوس نفتی و روغنی تا صبح روشن بود. همچنین قبل از نصب کارخانه برق در تهران، بعضی از خدام مساجد یکی دو ساعت به سحر چراغ‌هایی را روشن می‌کردند و در نقاط مرتفع شهر و گلدسته مساجد می‌گذاشتند تا مردم با دیدن نور چراغ به نزدیک شدن سحر پی ببرند».
آداب و رسوم سحری
نویسنده کتاب طهران قدیم درباره آداب و رسوم سحری نیز گفته‌است: «بعضی به نیت این که سحر از خواب بیدار شوند قبل از خواب سوره یاسین و طه می‌خواندند و از خداوند می‌خواستند که سحر خواب نمانده و در فرصت مناسب بیدار شوند.
همچنین، در ماه رمضان همسایه‌ها با هم قرار می‌گذاشتند هر کسی سحر زودتر بیدار شد، همسایه‌های دیگر را هم بیدار کند. در صورتی که خانه‌ها دیوار به دیوار بود، با کوبیدن مشت‌های پیاپی به دیوار، در غیر این صورت به در خانه همسایه می‌رفتند و کوبه در را می‌کوبیدند. بسیاری از مردم تهران قدیم با صدای مناجات یک ساعت مانده به سحر که از گلدسته مساجد و پشت‌بام ها بلند می‌شد از خواب بیدار می‌شدند».
نان‌های ماه مبارک رمضان
یکی از ویژگی‌های بارز ماه رمضان در تهران فعالیت دو چندان نانوایی‌ها بود. در گذشته فقط در این ماه نان‌ها را با کنجد و سیاه‌دانه مزین و معطر می‌کردند. در این ماه، نان تافتون، سنگک پنجه‌خورده، دوباره تنور، قهوه‌ای و بغل تنور، مطبوع‌ترین نان‌ها بود و مردم اساسا از خوردن نان‌های حجیم دوری می‌کردند.
افطاری دادن
تهران به دلیل پایتخت بودن، بیشترین جمعیت کشور از هر قومی را در خود جای داده‌است. به همین دلیل ممکن است هر یک از آنها رسم استان خود را در مضان در تهران به‌جا آورند. اما در دو سه دهه افطاری دادن تبدیل به یکی از رسم‌های پایتخت‌نشینان شده و در اغلب روزهای این ماه شخصیت‌های سیاسی، سازمان‌ها، بازاریان، تجار، صاحبان صنایع و غیر افطاری می‌دهند. همچنین برخی کسبه هم افطاری ساده‌ای تهیه و در جلوی واحدهای صنفی خود آن را بین مردم پخش می‌کنند.
با این وجود در برخی از شهرستان‌های استان نیز سوای رسم‌های یاد شده، آیین‌های خاصی برگزار و در ادامه به آنها پرداخته می‌شود.
بانگ سحری درورامین
هنوز در اغلب روستاهای شهرستان ورامین نزدیک سحر افرادی فانوس به دست در کوچه بانگ می‌زنند و وقت سحر را به مردم اطلاع می‌دهند.
نذر ظرف‌شستن در شهر ری
برگزاری مراسم افطاری از سنت‌های مردم شهر ری است. در این شهر، سفره‌های افطاری در مساجد و امامزاده‌ها پهن می‌شود تا همه روزه‌داران و نمازگزاران روزه خود را باز کنند. برخی هم نذر می‌کنند تا بعد از مراسم افطاری و اقامه نماز، ظروف آن شب را بشویند.
رسم دماوندی‌ها در قدیم
در دماوند سابقاً اعلام وقت سحر را تفنگچی‌ها با تیر درکردن به اطلاع مردم می‌رساندند. این عمل بیشتر توسط شکارچیان انجام می‌شد. این شکارچیان به هیچ وجه در ماه رمضان شکار نمی‌کردند.
همچنین هنوز بین مردم دماوند رسم است که اگر حاجتی داشته باشند در روز بیست و هفتم ماه رمضان از مادرشان و در صورتی که مادرشان از دنیا رفته باشد از یکی از زنان بستگانشان درخواست کنند تا برایشان کیسه مراد بدوزد. آن زن روز بیست و هفتم ماه رمضان یک چارک پارچه از جنس ابریشم و سوزنی را که قبلاً با آن کار نشده باشد؛ به مسجد می‌برد و بین ۲ نماز ظهر و عصر کیسه مراد را می‌دوزد. کیسه را باید آن‌قدر تند بدوزند تا در فاصله دو نماز که دعا خوانده می‌شود، دوخته شود. از میان کیسه نخ سبزی عبور می‌دهند و انتهای نخ را به چند تکه نخ دیگر که «گل ماله» می‌گویند گره می‌زنند. بعد نخ را از سکه سوراخ‌داری که فرد حاجتمند به آن زن داده است؛ می‌گذرانند و سر کیسه را هم با همان نخ می‌بندد و به این ترتیب کیسه مراد حاضر می‌شود.
پخت نان بیست و هفتمی
همچنین در برخی آبادی‌های دماوند در روز ۲۷ ماه رمضان، نان به اسم «نان بیست و هفتمی» پخته و بین مردم پخش می‌شود. دماوندی‌ها معتقدند پختن و خوردن این نان باعث دفع شر و فزونی خیر و برکت می‌شود.
عزاداری برای امام علی(ع)
در شب‌های نوزدهم و بیست و یکم مصادف با سالگرد ضربت خوردن و شهادت امام علی(ع) در اغلب مساجد، حسینیه‌ها و تکایای سراسر استان تهران و پایتخت مراسم سوگواری برگزار می‌شود. قدیم رسم بوده که کل بازار تهران روز ۲۱ رمضان سیاهپوش و تعطیل شود.
مراسم شب‌های قدر
شب‌های قدر را باید زنده‌ترین شب‌های تهران نام گذاشت. در این شب‌ها مردم بعد از صرف افطار به مساجد و اماکنی می‌روند که مراسم شب‌های قدر در آن برگزار می‌شود. در این شب‌ها در هر محله و منطقه تهران صدای دعاخوانی به گوش می‌رسد که این مراسم در برخی مکان‌های مقدس مانند امامزاده صالح (ع) در تجریش و شاه عبدالعظیم (ع) در شهر ری حال و هوای دیگری دارند. خواندن دعای جوشن کبیر و مجیر و دیگر دعاها در این شب‌ها تا پاسی از شب طول می‌کشد و روزه‌داران با شب زنده‌داری، شب را به سحر می‌رسانند.
عید فطر
مردم استان تهران مانند مردم سایر کشور در آخرین شب ماه رمضان خود را برای عید فطر آماده می‌کنند. آنها از ساعات اولیه صبح به مصلی‌ها و مساجد نزدیک محل زندگی خود می‌روند. در پایتخت نیز، این نماز همه ساله در مصلی تهران اقامه می‌شود. زیارت اهل قبور و دید و بازدید هم از دیگر رسم‌های مردم استان تهران در روز عید فطر است.