همشهری آنلاین/ زینب زینال زاده: بافت‌های فرسوده در زمان وقوع حوادث غیرمترقبه در محله‌ها، آسیب‌ها و خسارت‌های بیشتری به بار می‌آورند. به همین دلیل، سال‌های اخیر برای رفع این آسیب و کاهش خطر این بافت‌ها، تخریب و نوسازی آنها گزینه‌ای بود که پیش روی مدیران شهری و البته شهروندان قرار گرفت. اقدامی که تنها به یک بعد یعنی نوسازی بناهای فرسوده در آن توجه شد و همین نگاه تک‌بعدی، آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی را در محله‌ها افزایش داد و محله‌ها از هویت و اصالت تهی کرد.
این روزها کوچه‌ها رنگ و بوی متفاوتی گرفته‌اند. دیگر خبری از خانه‌های یک طبقه با نمای آجری و درهای بزرگ که گل‌های پیچک روی دیوارهای آنها تاب خورده‌اند، خبری نیست. دیگر همسایه‌ها یکدیگر را نمی‌شناسند. ساختمان‌ها یکی پس از دیگری در شکل و شمایل مختلف قد علم کرده و افراد جدیدی وارد محله شده‌اند در حالی که بومی‌ها محله را ترک کرده‌اند. «حمید عنبرستانی»، شورایار منطقه 7، می‌گوید: ««نظام‌آباد»، از محله‌های قدیمی تهران است، اما این روزها کمتر نشانی از بومی‌ها و قدیمی‌های محله دیده می‌شود. آپارتمان‌ها ساخته شده‌اند و با ورود افراد غیربومی و یکدستی محله از بین رفته است.»
این وضعیت در محله‌های «مرتضوی» و «هاشمی» منطقه 10 نیز دیده می‌شود. «اکبر صمدی»، مشاوراملاک خیابان «جیحون» می‌گوید: «خانه‌های قدیمی با خطرهایی چون تخریب و آوار همراه بودند و از این‌رو شهروندان در طرح نوسازی مشارکت کردند و تعداد زیادی از خانه‌ها نوسازی شدند. اما نکته مهم این است که با اجرای این طرح، جمعیت محله‌ها ناهمگون شد و حتی در برخی از بافت‌های نوساز، افراد ناباب و اراذل و اوباش ساکن شدند. نوسازی موجب افزایش فاصله همسایه‌ها شد و چون در مناطق پایین، فرهنگ آپارتمان‌نشینی جا نیفتاده است، همواره شاهد درگیری و نزاع همسایه‌ها هستیم.»
نبود فضای سبز مناسب، فضاهای فرهنگی و ورزشی و تفریحی کافی، مشکلات ناشی از نوسازی بافت‌های فرسوده هستند که علت آن به گفته «کاظم پیر عبدی»، شورایار منطقه11، افزایش جمعیت محله در ژی نوسازی است. او می‌گوید: «خانه‌ای که در گذشته 2 طبقه بود و 2 خانواده در آن زندگی می‌کردند، اکنون به 5 یا 6 طبقه تبدیل و تعداد خانواده‌ها زیاد شده، اما نه در عرض معبر تغییر ایجاد شده و نه در امکانات رفاهی و ورزشی و فرهنگی محله. وقتی مدیران شهری زمینه افزایش جمعیت را در محله‌ها فراهم می‌کنند بهتر است در کنار آن به افزایش امکانات هم فکر کنند.» به گفته اهالی، نوسازی در محله‌های مختلف هیچ نتیجه‌ای جز افزایش تراکم جمعیتی و پیرو آن افزایش آسیب‌های اجتماعی نداشته است.
- آسیب‌ها، ثمره نوسازی بی‌ضابطه
وظیفه معاونت هماهنگی امور عمرانی در استانداری تهران بررسی وضعیت فعالیت‌های عمرانی در محله‌های مختلف کلانشهر تهران و اعطای نتایج مثبت و منفی آنهاست و در نهایت، مسیر را برای اقدامات بهتر هموار می‌کند. پس از شنیدن حرف‌های مردم درباره نتایج بازآفرینی بافت‌های فرسوده در برخی مناطق، سراغ معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری تهران رفتیم و با «محمد تقی‌زاده» گفت‌وگو کردیم.
چند سالی است که طرح «نوسازی» در دستور کار مدیریت شهری مناطق قرار گرفته است. طرحی که در سال‌های اخیر به سبب ناهماهنگی در اجرا نه تنها موجب رضایت شهروندان نشده است، بلکه آسیب‌های محله‌های درگیر را افزایش داده است. محمد تقی‌زاده، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری تهران، در ابتدای صحبت‌هایش این مطلب را تأیید می‌کند و می‌گوید: «ایجاد فضاهای بی‌دفاع شهری در محله‌ها، ساکن شدن افراد غیربومی، افزایش جمعیت در محله‌ها و از بین رفتن اصالت محلی، آسیب‌های ناشی از اجرای نادرست و بی‌ضابطه طرح‌های گذشته هستند. مشکلاتی که این روزها مناطق مرکزی 7، 10 و 12 بیشتر با آن دست به گریبان هستند.»
به گفته او در تهران، نزدیک به 3215 هکتار بافت فرسوده وجود دارد که در سال‌های اخیر، روند نوسازی آنها بسیار کند و لاک‌پشتی بوده است: «البته در برخی از مناطق مانند منطقه7 هم شاهد شتاب چشمگیر آن بودیم که همین شتاب عجولانه و بی‌برنامه نوسازی به جای شکوفایی و توسعه محله، فضاهای بی‌دفاع شهری را افزایش داده است.»
تقی‌زاده ادامه می‌دهد: «بافت‌های فرسوده تهدید هستند، اما پیش از هر اقدامی باید زیرساخت‌های لازم برای بازآفرینی فراهم شود. در مناطق 10، 12 و بخشی‌هایی از منطقه 7 بافت‌های قدیمی و فرسوده وجود دارند که ساکنان به سبب باورهای نادرست و سبک زندگی خاص، حاضر به مشارکت در بازآفرینی و نوسازی نیستند. افرادی هم که در این طرح مشارکت کرده‌اند، به دلیل آشنا نبودن با سبک زندگی آپارتمان‌نشینی اکنون با مشکلات عدیده ناشی از قواعد آموزش داده نشده در این حوزه مواجه‌اند.»
- توجه به نیازهای همه‌جانبه
او به اهمیت بسته‌های تشویقی برای بازآفرینی و نوسازی بافت‌های فرسوده اشاره می‌کند و می‌گوید: «بسته‌های تشویقی تنها یک ضلع از اضلاع فرایند بازآفرینی است. تسهیلات و بسته‌های تشویقی محرک بازآفرینی هستند اما کنار آنها باید نگاه اجتماعی و مشارکت همه جانبه مردم هم در اجرای طرح لحاظ شود. صرف نوسازی بنا کافی نیست و در این طرح باید به نیازهای فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی مردم هم توجه شود.»
تقی‌زاده ادامه می‌دهد: «در سال‌های اخیر، توجه صرف به نوسازی بناهای فرسوده در محله‌ها مشکلاتی برای شهروندان ایجاد کرده است و مشارکت مردم در مقایسه با سال‌های گذشته، کمتر شده است. این موضوع نشان می‌دهد طرح‌های اجرا شده بازآفرینی مبتنی بر نیازهای ساکنان محله‌ها نبوده و این مسئله منجر به نبود توفیق در بازآفرینی به معنای واقعی کلمه شده است.»
محمد تقی‌زاده به نقش «سمن»ها در پیشبرد طرح‌های بازآفرینی و نوسازی بافت‌های فرسوده اشاره می‌کند و می‌گوید: «کارشناسان مستقر در دفاتر توسعه محلی، بخش‌های دولتی و نیمه دولتی و نیز تشکل‌های مردم‌نهاد می‌توانند با ارائه برنامه‌های مدون و دارای قابلیت‌های کاربردی، بستر لازم را برای موفقیت در بازآفرینی شهری فراهم کنند.»