این نویدی است که دکتر نسرین چنگیزی، رئیس اداره سلامت مادران وزارت بهداشت در آستانه روز جهانی ماما (16اردیبهشت) می‌دهد. قاعده فعالیت این مؤسسات به این صورت است که 5 نفر شامل 2 پزشک عمومی و 3 کارشناس که 2 نفر آنها حتما باید فارغ‌التحصیل مامایی باشند می‌توانند مجوز تاسیس گرفته و خدماتی را در راستای ارتقای کیفیت بهداشت باروری و سلامت مادر و نوزاد ارائه دهند.
اما آیا تاسیس این کلینیک‌های خصوصی مشکل جایگاه ماماها در نظام سلامت را حل می‌کند؟
رئیس اداره سلامت مادران وزارت بهداشت معتقد است؛ فرایند طبیعی زایمان متعلق به ماماست و اگر در این فرایند، روند غیرطبیعی ایجاد شود بحث متخصص زنان مطرح می‌شود، درحالی‌که در کشور ما عملا متخصصان زنان و زایمان همه انواع زایمان را مدیریت می‌کنند. به این ترتیب، ماماها تنها می‌توانند نقش خود را در مراقبت‌های پیش از زایمان ایفا کنند.
چنگیزی در پاسخ به این سؤال همشهری که شرایط لازم برای دریافت مجوز تاسیس مراکز خصوصی بهداشت مادران چیست، می‌گوید: شرایط لازم شامل مسائل فیزیکی، میزان سرمایه و میزان و نوع تجهیزات مورد نیاز مربوط به اداره صدور پروانه‌های وزارتخانه است و اداره سلامت مادران صرفا آیین نامه خدمات را تدوین می‌کند که اگر تا پایان سال‌جاری به تصویب برسد مراکز سلامت همه جانبه برای مادر و نوزاد در سطح کل کشور راه‌اندازی می‌شود.
دکتر چنگیزی درخصوص گستره فعالیت این مراکز می‌گوید: در کلانشهرهایی مثل تهران و شهرهای بالای 100هزار نفر جمعیت که گرایش به مراکز خصوصی بیشتر است این مراکز کارایی بیشتری دارند تا در مباحثی چون یائسگی و سرطان‌های زنانه اطلاع رسانی و ارائه خدمت کنند.
پیگیری مرگ مادران
«در زایمان طبیعی تلاش کنیم یک ارتباط هنرمندانه از یک زایمان طبیعی را به مادر القا کنیم تا زایمان طبیعی، یک قدرت و هنر تلقی شود نه ضعف.» دکتر چنگیزی، با بیان این جمله، کاهش حداکثری مداخلات پزشکی حین زایمان و ترویج روش‌های نوین زایمانی با حداقل تهاجم را از برنامه‌های این اداره عنوان کرده و می‌افزاید: این برنامه‌ها در 8 بیمارستان دانشگاه علوم پزشکی کشور آغاز شده است.
او با بیان این که در قالب برنامه‌های این اداره، مددجو در کلاس‌های آمادگی زایمان با شیوه‌های زایمانی آشنا و سپس وارد زایشگاه به روش نوین می‌شود، می‌گوید: در 8 جلسه آموزشی از هفته ۲۰ تا ۳۷ بارداری، هر جلسه به‌مدت ۹۰ دقیقه مباحث تئوریک پرسش و پاسخ و نرمش و تمرین بدنی ارائه می‌شود. در این روش مددجو می‌تواند هم‌جنسی را هم همراه خود داشته باشد و حتی در مرکز آموزش درمانی اکبرآبادی محدودیتی به لحاظ ورود همسر هم ندارد.
به این ترتیب مددجو طی بازدیدی از زایشگاه با محیط و وسایل زایمان آشنا شده، سپس نسبت به شیوه زایمان (سنتی یا مدرن) تصمیم می‌گیرد. طبق تعریف، مرگ مادری به مواردی اطلاق می‌شود که به‌علت بارداری، عوارض آن و یا بیماری‌های تشدید شده، در اثر بارداری به وقوع پیوسته باشد.
به گفته چنگیزی، با بروز هر مورد مرگ مادری در هر نقطه از کشور، اطلاع رسانی سریعی طی ۲۴ ساعت از واحد محیطی به معاونت درمانی و یا بهداشتی صورت می‌گیرد و ظرف ۴۸ ساعت به ستاد وزارتخانه اعلام می‌شود.
چنانچه موردی از مرگ مادر در نقطه‌ای از کشور گزارش شود، گروه پرسشگری متشکل از نیروهای بهداشت و درمان و متخصصان زنان پرسش‌هایی را تا سطح خانواده بیمار به عمل می‌آورند و اگر مرگ در بیمارستان و یا واحدهای مرتبط به وقوع پیوسته باشد با حضور متخصص زنان، علت مرگ بررسی و نتایج حاصله اعلام می‌شود.
رئیس اداره سلامت مادران وزارت بهداشت با تاکید بر این که در کمیته‌های دانشگاهی، معاونان بهداشتی و درمانی حضور دارند، ادامه می‌دهد: این کمیته‌ها موظفند گزارش 6ماهه خود را درخصوص میزان مرگ مادری و خطا و قصورهای انجام شده و مداخلات صورت پذیرفته برای رفع مرگ به اطلاع رئیس دانشگاه علوم پزشکی برسانند.
دکتر چنگیزی با بیان این که مداخلات صورت گرفته برای کاهش مرگ باید به‌طورهمزمان به سطوح محیطی و اداره سلامت مادران اعلام شود، تاکید می‌کند: چنانچه این مداخلات در کاهش مرگ مادری در سایر نقاط کشور مؤثر تشخیص داده شود به سایر دانشگاه‌ها منتقل و یا پس خوراند داده می‌شود.
دکتر چنگیزی، خونریزی بعد از زایمان، پره اکلامپسی و اکلامپسی، عفونت و بیماری‌های قلبی را از علل شایع مرگ مادری در کشور عنوان کرده، می‌افزاید: البته برنامه‌های اداره ما نظام مراقبت سلامت زنان باردار و نه فقط نظام مراقبت مرگ مادری است.
وی با تاکید بر ضرورت پررنگ‌تر شدن نقش ماما حین زایمان یادآور می‌شود: وقتی زایمان به بیمارستان کشیده شود، روند بیماری به‌خود گرفته و مداخلات زیادی صورت می‌گیرد. این در حالی است که طی کردن روند فیزیولوژیک و طبیعی برای زایمان باعث کاهش مداخلات و در نتیجه مرگ مادری می‌شود و از این رو ترویج روش‌های نوین زایمانی با حداقل تهاجم در حال انجام است.
متأسفانه یک‌سری مداخلات پزشکی دست به دست هم دادند و حالتی را به وجود آوردند که بیمار‌گونه‌بودن فرایند زایمان طبیعی به وجود آمده و در نهایت سبب بروز بسیاری از سزارین‌های بی‌دلیل شود.
ضرورت حذف مداخلات غیرضروری در زایمان
ناهید خداکرمی دبیَر انجمن علمی مامایی معتقد است که در کشور ما برای اینکه مرگ و میر مادر و نوزاد کاهش یابد خدماتی که ماما ارائه می‌دهد باید به‌طور کامل تحت پوشش بیمه قرار بگیرد؛ «استاندارد نبودن پوشش بیمه‌ای خدمات مامایی و سیستم نوین بیمه، متأسفانه خدمات را تحت پوشش قرار می‌دهد نه دهنده خدمت را.
ولی با این حال شاهدیم که بیمه‌های دولتی کشور به جای پوشش خدمات مامایی، بارداری و زایمان‌دهنده خدمت را منظور می‌کنند که کاملا بر خلاف اصول اقتصاد و حفظ منابع سلامت است و باید با تحت پوشش قرار گرفتن خدمات مامایی از این اسراف جلوگیری کرد.
با این شیوه سازمان‌های بیمه‌گذار صرفه‌جویی عظیمی را در پیش خواهند داشت، چراکه زایمان سزارین، زمان ماندگاری مادر و نوزاد را در بیمارستان‌ها بیشتر می‌کند و هزینه‌های ناشی از بیهوشی، اتاق عمل و عوارض بعدی را نیز به‌دنبال خواهد داشت، درصورتی که زایمان طبیعی ضمن داشتن تعرفه مناسب‌تر، زمان بستری کوتاه‌تر و عوارض بعدی کمتری دارد. »
به گفته وی تا قبل از دهه 70، 85درصد زایمان‌ها توسط ماما انجام می‌شد ولی از دهه 70 به این سمت، این روند معکوس شده و اکثر زایمان‌ها به شیوه سزارین و توسط متخصص انجام می‌شود و سیاست‌های سلیقه‌ای و غیراستاندارد موجب می‌شود هزینه‌های زیادی نیز بر خانواده‌ها تحمیل شود.
خداکرمی می‌گوید: شاید در آینده مثل کشورهای دیگر حفظ سلامت مادران و زنان را منحصرا به ماماها بدهیم و از خدمات تخصصی فقط در مواقع موردنیاز استفاده کنیم، اما در حال حاضر هم ما با مشکلا‌تی در زمینه ارائه خدمات استاندارد به مادران باردار مواجهیم. به این ترتیب که در پروسه ختم بارداری و زایمان رفتارهای غیرضروری انجام می‌شود، چراکه بارداری و زایمان را منحصرا به ماماها نسپرده‌اند و به‌عنوان یک خدمت تخصصی محسوب شده است.
به گفته خداکرمی، در کشور ما برخلا‌ف تمام استانداردهای دنیا و برخلا‌ف تمام کتب مرجع که متخصصان ما از آن استفاده می‌کنند، معمولا دوره بارداری را به‌صورت برنامه‌ریزی شده پایان می‌دهند و این باعث شده که در بخش‌های مراقبت‌های ویژه نوزادان و کودکان ترم که در موعد خود به دنیا می‌آیند دچار مشکلا‌ت تنفسی بشوند.
خداکرمی می‌گوید: در کشورهای پیشرفته به ازای تولد هر نوزاد، ۳۰ ماما مشغول فعالیت هستند و یک زن باردار اگر قبل از ویزیت ماما به متخصص زنان و زایمان مراجعه کند امکان ندارد که این متخصص اورا ویزیت کند و ویزیت ماما در اولویت پروسه درمانی است.
درحالی که تعریف جدید از ماما در دنیا، غیر از خدمات دوران بارداری و زایمان، دختران در سنین بلوغ، زنان در سنین یائسگی و مسائل بهداشتی و حتی کودکان زیر ۵ سال را دربرمی‌گیرد وحتی براساس مقررات کشور ما و مقررات بین المللی، ماما می تواند بدون نیاز به نظارت، به‌طور مستقل خدمات خود را ارائه کند. در کشور ما، فارغ‌التحصیلان مامایی آنچنان فاقد جایگاهند که بحث کاهش ظرفیت و حداقلی شدن این رشته در دانشگاه‌های علوم پزشکی مطرح است.