به گزارش همشهری آنلاین به نقل از مهر، عطر شالیزار و رنج شالی‌کاران از دیرباز با نام و نشان گیلان درهم‌آمیخته است. حاصل تلاش زنان و مردان کشاورزی که آفتاب داغ تابستان و شرجی هوای گیلان را در مزارع برنج تاب آورده و کمر زیر دشواری کار خم می‌کنند، محصولی ارزشمند است که پس از گندم دومین غله پرمصرف مردم محسوب می‌شود.
گیلان با ۲۳۸ هزار هکتار شالیزار بیشترین اراضی سطح زیر کشت برنج در بین استان‌های کشور را به خود اختصاص داده است و سالانه حدود ۷۵۰ تا ۸۵۰ هزار تن برنج سفید در این استان با تلاش ۳۰۰ هزار شالی‌کار تولید می‌شود اما این ظرفیت ارزشمند نیازمند توجه بیشتر به‌منظور افزایش تولید است.
طعم و عطر برنج ایرانی به‌ویژه برنج مرغوب گیلان با برنج‌های وارداتی قابل‌مقایسه نیست اما حضور قابل‌توجه کیسه‌های برنج خارجی در بازار نشان از اهمیت کاستن وابستگی کشور به واردات این کالای استراتژیک دارد.
کاشت، داشت و برداشت برنج همواره با سختی‌های بسیاری همراه بوده اما با توسعه تحقیقات و پیشرفت تجهیزات کشاورزی انتظار می‌رود، برای افزایش تولید برنج و کنترل بازار بیشتر تلاش شود تا هم گردش چرخ معیشت شالی‌کاران بهبود یابد و هم از واردات برنج بی‌نیاز شویم.
بیش از یک میلیون و ۲۹۸ هزار تن برنج به منظور تأمین نیازهای مردم از طریق گمرکات کشور وارد شده است
بر اساس اظهارات سخنگوی گمرک جمهوری اسلامی ایران، از ابتدای سال ۹۸ تا پایان دی‌ماه ۹۸، بیش از یک‌میلیون و ۲۹۸ هزار تن برنج به‌منظور تأمین نیازهای مردم از طریق گمرکات کشور واردشده است.
همچنین سال ۹۸ سخنگوی وقت کمیسیون کشاورزی مجلس اظهار کرد: با توجه به واردات بی‌رویه برنج، حجم واردات برنج بسیار بیشتر از نیاز کشور بوده که تولید داخلی را دچار مشکل کرده است.
علی ابراهیمی بیان کرد: دولت باید نظارت بیشتری داشته باشد تا متناسب با نیاز کشور برنج وارد شود، ما در تولید برنج تا حدود زیادی خودکفا هستیم و فقط ۳۰ درصد برنج موردنیاز کشور باید از طریق واردات تأمین شود اما گزارش‌هایی داریم مبنی بر اینکه به شکل دقیق بر واردات این محصول نظارت نمی‌شود و میزان واردات بیشتر از حد نیازمان است.
فاصله مبهم ما تا پایان وابستگی به واردات برنج
«خودکفایی در تولید برنج دور یا نزدیک»، سؤالی است که عضو هیات‌علمی مؤسسه تحقیقات برنج و معاون راهبردی بسیج اساتید گیلان در پاسخ به آن به خبرنگار مهر گفت: خودکفایی بدان معنی است که تساوی بین میزان تولید و مصرف برقرار شود.
غلامرضا خانکشی پور افزود: در عرصه تولید برنج میزان تولید سالانه قابل‌محاسبه و ارزیابی است، در سال‌های مختلف به‌طور متوسط کشاورزان ایرانی بیش از ۲ میلیون تن برنج سفید تولید می‌کنند، اما زمانی که صحبت از میزان مصرف سالانه برنج به میان می‌آید، با اختلاف‌نظر مواجه می‌شویم و آمار روشن و دقیقی از میزان مصرف برنج نداریم.
برآورد واقعی از میزان مصرف برنج در کشور نداریم
خانکشی پور اظهارکرد: برآورد واقعی از میزان مصرف برنج در کشور نداریم، اگر میزان متعادل مصرف برنج در سال حدود ۳۶ کیلو باشد، با توجه به میزان تولید برنج در داخل با کسری حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار تن مواجه خواهیم بود اما اگر میزان مصرف ۴۰ کیلو و بیش از آن باشد، بیش از یک‌میلیون تن کمبود برنج وجود خواهد داشت.
وی اظهار کرد: اگر میانگین تولید و مصرف ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تن باشد تا خودکفایی برنج تنها یک گام فاصله‌داریم اما اگر کسری بیش از یک‌میلیون تن که بیشتر انجمن‌های واردکننده برنج از آن حمایت می‌کنند را بپذیریم، رسیدن به خودکفایی نیازمند گامی بلندتر و اقدامی جدی‌تر است.
عضو هیات‌علمی مؤسسه تحقیقات برنج گفت: با توجه به تصویب کتاب راهبردی «افزایش محصول و پایداری تولید برنج» که توسط جمعی از استعدادهای موجود کشور در حوزه برنج و اقتصاد تدوین‌شده، یک مرحله اعتبار برای اجرای این برنامه تخصیص یافت اما در ادامه مانند بسیاری از برنامه‌های دیگر مسکوت مانده است.
این پژوهشگر ادامه داد: ما تنها از آمار و میزان واردات از مبادی رسمی کشور مطلع هستیم، این آمار در بعضی سال‌ها حدود یک‌میلیون تن گزارش می‌شود. برنج وارداتی بر اساس قیمت‌های جهانی خریداری و برای این میزان واردات در سنوات مختلف بسته به قیمت برنج که نیم تا یک دلار بوده و اخیراً افزایش‌یافته، ارز از کشور خارج می‌شود.
روند تولید برنج در سال‌های اخیر
خانکشی پور افزود: میزان تولید برنج به آب‌وهوا و نوع رقم آن وابسته است، اقداماتی برای افزایش تولید در سنوات گذشته انجام شده اما زمانی که با مشکل خشکی و سال‌های کم‌آبی مواجه شدیم دولت برنامه‌ای مطرح کرد که بر مبنای آن برنج فقط توسط استان‌های گیلان و مازندران تولید شود.
وی بیان کرد: در همان سال‌ها سایر استان‌های برنج‌خیز باوجود مخالفت دولت و عدم‌حمایت به کشت برنج اقدام کردند، زمانی که برنامه دولت به عدم‌حمایت از تولید برنج در این استان‌ها معطوف شد، طبیعی است که با کاهش تولید برنج مواجه شدیم و درنتیجه حدود دو میلیون تن برنج برداشت شد.
عضو هیات‌علمی مؤسسه تحقیقات برنج گفت:با توجه به اینکه با بارش‌های کافی، ممانعت از تولید برنج در برخی استان‌ها از سوی دولت برداشته شد، دوباره تولید برنج افزایش‌یافته و به سطح دو میلیون و ۲۰۰ تا دو میلیون و ۴۰۰ هزار تن رسید.
خانکشی پور در ادامه در مورد اینکه «آیا افزایش تولید به کشت ارقام پر محصول برنج وابسته است»، گفت: بدون تردید نگاه تولیدکننده باید به مصرف‌کننده باشد؛ یعنی اگر کالایی تولید شود که موردپسند مصرف‌کننده نباشد محکوم‌به شکست است.
وی بیان کرد: ارقام پر محصول برنج اگرچه عملکردشان در واحد سطح زیاد است اما اگر بازارپسند نباشند کشت آن‌ها نتیجه مثبتی به دنبال نخواهد داشت، باید توجه داشت که زمین‌های کشاورزی گیلان مستعد تولید برنج بسیار مرغوب است و این برنج در بازار مشتری خود را دارد و مشتری برنج مرغوب حاضر نیست ارقام پر محصول مصرف کند، درنتیجه باوجوداینکه بیش از ۴۰ رقم برنج پر محصول طی بیش از ۳۰ سال گذشته به بازار عرضه‌شده، در گیلان حدود دو رقم در حد محدود کاشت می‌شود.
عضو هیات‌علمی مؤسسه تحقیقات برنج اضافه کرد: این وضعیت در استان‌های مازندران، گلستان، خوزستان، سیستان بلوچستان و کهگیلویه و بویر احمد متفاوت است، این استان‌ها علاوه بر حفظ ارقام بومی، به‌تناسب برخی از ارقام پر محصول را در حدی که بتوانند به فروش برسانند کشت می‌کنند.
خانکشی پور ادامه داد: حمایت دولت از ارقام پر محصول با تعیین قیمت تضمینی و خرید محصول انجام می شود، آنچه کشاورز را ترغیب به کاشت رقم پر محصول می‌کند، نیاز عمومی کشور نیست بلکه قیمتی است که می‌تواند محصول خود را به فروش برساند.
وی افزود: مؤسسه تحقیقات برنج ارقام پر محصول مختلفی را ارائه کرده و در مقاطع مختلف بعضاً مورد اقبال قرارگرفته‌اند اما در بلندمدت استقبال لازم از آن نشده به همین دلیل بیش از یک دهه است که رویکرد به سمت ارقام پر محصول کیفی تغییر کرده و برافزایش عملکرد ارقام بومی کارشده و اخیراً رقم‌هایی به بازار عرضه‌شده که به نظر می‌رسد بتوانند طی سال‌های آتی جای خود را در تولید باز کنند.
اهمیت آموزش
خانکشی پور گفت: برای داشتن یک برنامه تولید مستمر برای افزایش تولید برنج باید برنامه راهبردی افزایش محصول در تولید برنج داشته باشیم که مدون بوده و به تصویب دولت رسیده باشد، باید توجه داشت که تکیه این برنامه بر امر آموزش است. به‌عنوان‌مثال کشاورزانی را داریم که برنج هاشمی می‌کارند و بیش از ۵ تن محصول در هکتار برداشت می‌کنند. این کشاورزان در ادامه کار برداشت دوم هم دارند و میزان برداشت محصول خود را به بیش از ۷ تن می‌رسانند اما در همان زمان و محل شالی‌کارانی هستند که شاید ۳ تن هم نمی‌توانند برداشت داشته باشند.
وی ادامه داد: این موضوع نشان‌دهنده اختلاف مدیریت زراعی است و اهمیت دانش فنی کار را نشان می‌دهد که با آموزش به‌راحتی قابل جبران است، برای افزایش تولید برنج مجموعه‌ای از برنامه‌ها باید به‌صورت مستمر اجرا شود، یکپارچه‌سازی اراضی؛ مکانیزه کردن مراحل مختلف کاشت، داشت و برداشت؛ استفاده از بذرهای مقاوم به تنش‌های مختلف همراه باکیفیت و عملکرد بالا و توجه به هزینه تولید برنج در کنار هم می‌تواند بر جریان مستمر افزایش محصول مؤثر باشند.
عضو هیات‌علمی مؤسسه تحقیقات برنج یادآور شد: کشاورزان مشغول به کار هستند اما در مواردی که بعضی وظایف را دولت بر عهده دارد نظیر رساندن به‌موقع کود و سم، ارائه بعضی دستورالعمل‌ها، آموزش، ترویج و تحقیق می‌بینیم که عملکردها با کمبود و نقص مواجه است که سبب تنها رها شدن کشاورزان می‌شود.
وی بر اهمیت به بازار رسانی محصول تأکید کرد و افزود: برنج ایرانی هنوز با روش‌های سنتی به بازار عرضه می‌شود و ما شاهد یک تشکل کشاورزی که بتواند کشاورزان را در یک قالب متمرکز جمع کند و به آن‌ها در ابعاد مختلف یاری برساند، نیستیم. ازاین‌رو آن ارتقایی که باید در دانش فنی و در استفاده از تکنولوژی و ارتقای مدیریت زراعی رخ دهد، بسیار آرام و خودجوش رخ می‌دهد؛ درنتیجه روند برنج‌کاری در کشور معمولی و آرام است.
افزایش تولید در گرو حمایت دولت است
شالی‌کاران گیلانی سال‌ها است که با تلاش و کوشش خود رونق‌بخش، بخشی مهم از کشاورزی و اقتصاد گیلان هستند. بی‌شک افزایش کیفی و کمی تولید برنج می‌تواند بر معیشت آن‌ها بسیار تأثیرگذار باشد.
یک کشاورز گیلانی افزود: حدود بیست سال است که در روستای لختگی شهرستان شفت به شالی‌کاری مشغولم و در زمینی به وسعت ۱.۵ هکتار به کشت برنج هاشمی می‌پردازم.
وی ادامه داد: میزان تولید برنج در سال‌ها ثابت نیست و به مواردی چون وضعیت آب‌وهوا و کود دهی به خاک بستگی دارد. باید توجه داشت که افزایش تولید برنج با حمایت دولت به دست می‌آید. برای رسیدن به این مقصود، کارشناسان کشاورزی باید سر زمین بر فعالیت شالی‌کاران و وضعیت کشت نظارت داشته باشند. اگر خاک را به‌صورت رایگان آزمایش کنند و کود مناسب با هر خاک به‌صورت یارانه‌ای در اختیار کشاورز قرار گیرد به افزایش تولید و دلگرمی کشاورز می‌انجامد. ارائه کود با یارانه اگر برای یکی، دو سال هم باشد کافی است و بعدازآن کشاورز که شاهد تأثیر آن بوده خود به ادامه کار می‌پردازد.
محمدرضا نیک زاد یادآور شد: هم‌اکنون کلاس‌هایی برای کشاورزان برگزار می‌شود و یک سری کود جدید هم ارائه‌شده است. اقدام خوب دیگری که انجام‌شده، نمونه‌برداری از خاک مزارع برای تعیین میزان موادی چون اوره، منیزیم و پتاسیم زمین است که اگر این آزمایشات به‌خوبی انجام شود و کود لازم به‌موقع در اختیار کشاورز قرار بگیرد اثر خوبی خواهد داشت.
وی افزود: با توجه به نقش کشت ارقام پر محصول در خودکفایی برنج، ارقام پر محصول فروش ندارند و از کشت آن به‌اندازه کافی حمایت نمی‌شود. در شهرستان شفت بیشتر هاشمی یا صدری می‌کارند. ارقام پر محصول نظیر شیرودی به‌اندازه ۱.۵ برابر برنج هاشمی محصول می‌دهد اما بازار ندارد. اگر دولت به معنای واقعی حمایت کند با کاشت ارقام پر محصول، کشور از واردات برنج بی‌نیاز می‌شود.
میزان تولید برنج در گیلان؛ چالش‌های موجود در مسیر افزایش تولید
رفع موانع موجود در مسیر افزایش تولید برنج نیازمند توجه بیشتر دولت است. رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان اظهارکرد: میزان تولید برنج سفید استان گیلان در سال ۹۲ حدود ۷۰۲ هزار و ۵۴۲ تن بوده که این میزان در سال گذشته به ۷۶۳ هزار و ۱۵۷ تن رسیده است.
میزان تولید برنج سفید استان گیلان در سال ۹۲ حدود ۷۰۲ هزار و ۵۴۲ تن بوده که این میزان در سال گذشته به ۷۶۳ هزار و ۱۵۷ تن رسیده است.
علی درجانی از ارقام محلی هاشمی، علی کاظمی، دم‌سیاه و رقم‌های اصلاح‌شده خزر، شیرودی، فجر، گیلانه و آنام به‌عنوان عمده ارقام برنج گیلان نام برد و یادآور شد: میزان مصرف برنج سفید استان گیلان سالانه حدود ۱۱۵ هزار تن است.
وی هزینه‌های بالای تولید، سرانه پایین مالکیت اراضی، واردات بیش از نیاز برنج، تغییر کاربری اراضی، توسعه شهرها و مشکلات مرتبط با منابع آبی استان را از چالش‌های موجود در این عرصه دانست.
درجانی اظهار کرد: برای افزایش ضریب خوداتکایی برنج و به‌تبع آن کاهش واردات، از سوی وزارت جهاد کشاورزی اقداماتی نظیر تحقیق و معرفی ارقامی با پتانسیل عملکردی بالاتر نسبت به ارقام موجود؛ افزایش ضریب مکانیزاسیون در بخش کشاورزی به‌منظور کاهش دشواری عملیات برنج‌کاری و ترغیب کشاورزان به کشت برنج؛ تهیه توصیه‌های فنی در راستای مدیریت مزرعه به‌ویژه در بخش بهبود مدیریت تغذیه گیاهی؛ نظارت و پایش مداوم نهاده‌های کشاورزی موجود در بازار در راستای تأمین مناسب نیازهای تغذیه‌ای و سایر نیازهای برنج و همچنین تولید بذر گواهی‌شده و مادری برنج به‌منظور افزایش کمی و کیفی تولید برنج انجام‌گرفته است.
ضرورت توجه بیشتر به ظرفیت شالی‌کاری گیلان
در این گزارش نگاهی اجمالی به چالش‌های پیش روی دستیابی به خوداتکایی برنج داشتیم. بی‌تردید شالی‌کاری از مهم‌ترین ظرفیت‌های گیلان است که می‌تواند نقشی بسیار تأثیرگذار در کاهش واردات برنج داشته باشد.
باوجود اقدامات ارزشمند انجام شده در گیلان نظیر ارتقای درجه مکانیزاسیون تولید برنج و تلاش برای ارائه ارقام پر محصول بهتر انتظار می‌رود با توجه و کوشش بیشترِ متولیان ذی‌ربط، تولید برنج به سمت افزایش کمی و کیفی همراه با نظارت و کنترل مناسب بازار پیش رود.
گیلان بیشترین اراضی و سطح زیر کشت برنج را در بین استان‌های کشور به خود اختصاص داده و انتظار می‌رود این ظرفیت ارزشمند برای افزایش تولید و کاهش وابستگی به واردات برنج بیش‌ازپیش موردتوجه قرار گیرد.